ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΛΑΣ
Για τον έρωτα και μόνο
εισαγωγή: Βενετία Αποστολίδου
εκδ. Σοκόλη, σελ. 191
Σαν να ξανακούς τη φωνή ενός παλιού φίλου. Είκοσι δύο χρόνια μετά τον θάνατό του δημοσιεύεται το μυθιστόρημα που βρέθηκε ολοκληρωμένο, δακτυλογραφημένο και εκτυπωμένο με μερικές χειρόγραφες διορθώσεις στα κατάλοιπα του Νίκου Μπακόλα (1927-1999). Εξόχως προσωπικό, το ύφος του Θεσσαλονικιού πεζογράφου διαθέτει πλουσιότατο ηχόχρωμα. Παραπέμποντας στον ρυθμό του έπους, οι αφηγήσεις του είναι λυρικότροπες, υπερβάλλουσες, χειμαρρώδεις, δημιουργώντας μια υψηλή θερμοκρασία προκειμένου να εξιστορήσει τις οδύνες των ατομικών, οικογενειακών, κοινωνικών και εθνικών περιπετειών που ζουν οι ήρωές του. Διότι παρά την αναγνωρίσιμη ομοιογένεια της φωνής του, στην τριανταπεντάχρονη λογοτεχνική πορεία του ο συγγραφέας επέλεξε μεγάλη ποικιλία θεματικών εναλλαγών. Στον «Κήπο των πριγκήπων» (1966), ο Μπακόλας χρησιμοποίησε τον αρχαιοελληνικό μύθο των Ατρειδών για να αφηγηθεί μια οικογενειακή σύγκρουση στη μεσοπολεμική Θεσσαλονίκη. Στη «Μυθολογία» (1977) θα ιστορήσει το προσωπικό έπος ενός χωριατόπαιδου από την Ηπειρο, που στα τέλη του 19ου αιώνα κατεβαίνει στη μεγάλη πόλη και στήνει τη ζωή του απ’ το μηδέν. Στο μυθιστόρημα-ποταμός «Η μεγάλη πλατεία» (1987) θα φέρει αντιμέτωπους τους ήρωές του με κρίσιμα γεγονότα της πρόσφατης (προπολεμικής, κατοχικής και μετακατοχικής) βορειοελλαδίτικης ζωής, καθώς και με την παλαιότερη ιστορία της πόλης (επανάσταση Ζηλωτών 1342-1349). Στην «Καταπάτηση» (1990) κυριαρχούν τα πάθη της μετεμφυλιακής τεσσαρακονταετίας. Στο «Μπέσα για μπέσα ή ο άλλος Φώτης» (1998), τέλος, θίγει, υπό τη μορφή ληστρικού αναγνώσματος του 19ου αιώνα, το πρόβλημα απόδοσης ουσιαστικής δικαιοσύνης λόγω των περιπεπλεγμένων ορίων ανάμεσα στη νομιμότητα και στην παρανομία. Κοινός τόπος σε όλα τα έργα η Θεσσαλονίκη και η Μακεδονία. Κοινή προσέγγιση, οι δυσκολίες, οι τραγωδίες και η οδύνη που επιφυλάσσει στους ανθρώπους η Ιστορία· οι θλίψεις, τα βάσανα και οι πληγές που συνεπάγονται οι περιπλοκές της οικογενειακής ζωής. Κοινός τόνος επίσης σε όλα τους οι ρυθμικές εναλλαγές που προκαλούν μέσα στη χειμαρρώδη αφήγηση, οι κουβέντες απ’ τον ευθύ λόγο των πρωταγωνιστών. Και όλα τους, διότι ο πεζογράφος μας διαρκώς πειραματίζεται, συνδυάζοντας διαφορετικές αφηγηματικές επιλογές που εκτυλίσσονται από τον συνειρμικό μοντερνιστικό εσωτερικό μονόλογο έως τη ρεαλιστική εξιστόρηση και τον μεταμοντέρνο υπομνηματισμό. Στο «Για τον έρωτα μόνο», που δημοσιεύτηκε μετά θάνατον, ο συγγραφέας κλείνει τον κύκλο των εξιστορήσεων προσθέτοντας μια νέα εκδοχή της ανθρώπινης περιπέτειας. Στις παρυφές του γήρατος, ο μετά πολλές δυσκολίες τακτοποιημένος ήρωας (έμπορος, ύπανδρος, πατέρας) χάνει τη γεύση της ζωής και, προκειμένου να ξαναδώσει νόημα στον βίο του, αρχίζει να προσπαθεί παράλογα, βασανιστικά, εμμονικά, να αναβιώσει τους τρεις πλατωνικούς έρωτες της νιότης του. Σε αυτή τη νέα ιστορία δεν υφίσταται η δημόσια Ιστορία με τα ανηλεή χτυπήματά της, ούτε υφίσταται το άχθος των κοινωνικών περιορισμών που καθορίζουν τη ζωή. Βυθισμένο στην απόλυτα προσωπική του ανημποριά, στην ασημαντότητα, στη σχεδόν γελοιότητά του, το άτομο υφίσταται τους εξευτελισμούς, τις ταπεινώσεις και τα φιάσκα που το ίδιο έχει προκαλέσει – γιατί όλες του οι προσπάθειες εντέλει αποτυγχάνουν. Μόνο του μπροστά στον εαυτό του, δεν έχει πια ούτε το ελαφρυντικό πως υπήρξε θύμα υπέρτερων δυνάμεων. Αυτή είναι η νέα οντολογική συνθήκη που δημιούργησε ο Μπακόλας. Φέρνοντας στο προσκήνιο τη θεματική του έρωτα, θα τη συνδέσει με τον θάνατο, όχι μονάχα γιατί ο ήρωάς του αρρωσταίνει κι εντέλει πεθαίνει, αλλά για να μας πει πως ο τρόπος που έζησε ήταν ανάλογος με τον τρόπο που πέθανε – ολομόναχος. Και να προσθέσει μία ακόμη τεφρή πλευρά στις εικόνες του βίου μας.