ΘΑΝΑΣΗΣ Δ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ
Η ηχώ των πουλιών
εκδ. Ποταμός, σελ. 56
Παλιά οι ανθρακωρύχοι κουβαλούσαν μαζί τους στις στοές των ορυχείων κλουβιά με καναρίνια. Τα πουλιά τούς κρατούσαν συντροφιά στο σκοτάδι με το κελάηδημά τους, αλλά και τους προειδοποιούσαν, όταν το τραγούδι τους εξασθενούσε, για τη διαρροή τοξικών αερίων. Στη νουβέλα του Θανάση Σταμούλη τα καναρίνια δεν κελαηδούν. Ο κίνδυνος έχει επέλθει. Η ηχώ των πουλιών είναι ένας ασθενικός απόηχος από την αντίπερα όχθη. Τα κλουβιά μένουν σιωπηλά και σκουριασμένα στο μπαλκόνι του πατρικού σπιτιού. Σε αυτό το «αμείλικτο» σπίτι επιστρέφει ο αφηγητής για να αποχαιρετήσει τον νεκρό πατέρα του.
Σε πενήντα σελίδες ο Σταμούλης αποτυπώνει την οδυνηρή διαπάλη του αφηγητή με έναν λόγο που αγωνιά να πενθήσει. Ο γιος δεν έχει λέξεις για να θάψει τον πατέρα του. Η μορφή του στέκει απλησίαστη, κάπου μακριά του. Ενοχές, υπόγειες ρήξεις και ανεπίδοτες μεταμέλειες τους κρατούν σε απόσταση. Ακόμα και ως αφήγηση ο πατέρας παραμένει ανυπότακτος, ανείπωτος, άναρθρος. Ο γιος αποζητά στις λέξεις μια μεταθανάτια εκεχειρία. Τα στιγμιότυπα που ανασύρει από το παρελθόν μοιάζουν με συντρίμμια μάχης, ρημάδια, τεφρά αποκαΐδια. «Σαν να μας κοιτούσαν κατάματα οι αποχρώσεις ενός αποσιωπημένου πολέμου». Απέναντί του το είδωλο του πατέρα τρεμόφεγγε, κατακερματισμένο, τσακισμένο από λάβαρα και οικόσημα. Αλλά και ο γιος είναι βαρύτατα τραυματισμένος. «Eνας στρατιώτης που μεταμορφώθηκε στο πεδίο της μάχης για να ξεφύγει από τον θάνατο», έτσι νιώθει.
Ο αφηγητής, κλεισμένος στο παιδικό του δωμάτιο, έναν χώρο φασματικό και άβατο, αποδύεται σε μια νυχτερινή εργασία παρόμοια με τις καταβάσεις του πατέρα του στο ορυχείο αμιάντου. Μέσα σε μια ατέρμονη νύχτα, απλωμένη σε ένα κομμάτι χαρτί, παλεύει να εξορύξει από τα έγκατα της σιωπής τον θαμμένο πατέρα του. Oμως, το σκοτάδι ανάμεσά τους είναι τόσο πυκνό που τίποτα δεν μπορεί να ανακληθεί. «Eτσι, η γλώσσα μένει πεισματικά θολή και η ευκρίνειά της χάνεται στον βυθό της αθέατης πλευράς μας». Η γλώσσα παραφρονεί από πόνο. «Η νυχτερινή εργασία σε εξαιρεί από τη λογική».
Ο ερμητικός λυρισμός της γραφής, η αβάσταχτη μελαγχολία που σπαράσσει τις λέξεις και τις τρέπει σε παραισθήσεις και παραμιλητά, τα θραύσματα μιας λεηλατημένης βιογραφίας, εκβάλλουν σε εκπληκτικές, σπαρακτικές εικόνες. Δίπλα στα κλουβιά των καναρινιών υπάρχει ένα γυάλινο τραπέζι, όπου ο πατέρας καθόταν και έγραφε για τα αγαπημένα του πουλιά. Σε μια έκλαμψη του αμφιβληστροειδούς το τραπέζι σπάει και τα θρύψαλα αποκτούν «το σώμα ενός σημειωματάριου». «Ενός σημειωματάριου που από τις σελίδες του αναβλύζουν σφυροκοπήματα και σπινθήρες».
Η νυχτερινή εργασία του αφηγητή είναι μια συνομιλία με τον θάνατο, συνεπώς μια ανέφικτη συνομιλία. Για να μιλήσει στον πατέρα του ο γιος πρέπει να κατέλθει στις σήραγγες των σκιών, να αφεθεί να καταδυθεί σε «ένα μέρος σκοτεινό και απρόσιτο, αλλά ταυτόχρονα συμπονετικό· ένα μέρος που συγχωρεί τα πάντα, επειδή οι νεκροί δεν έχουν χρόνο για διαμάχες». Ο «αποδημητικός» εαυτός του ονειρεύεται την αποδημία στον ειρηνικό κόσμο των νεκρών. Ωστόσο, το πένθος δεν αρκεί για αυτόν τον απονενοημένο διασκελισμό.
Με το τρίτο του βιβλίο ο Σταμούλης καταθέτει και πάλι τα πειστήρια μιας σπάνιας λογοτεχνικής ποιότητας. Το εκλεκτό γλωσσικό του αισθητήριο υπεραίρει, δίχως εξάρσεις και περιττές καλολογίες, τη δριμύτητα των πιο απόκρυφων συναισθημάτων. Ο εναγκαλισμός της αφήγησης με την ποίηση δημιουργεί εξαίσια ακούσματα. Καθώς ο αφηγητής πασχίζει να συνθέσει τη μορφή του πατέρα του, διεκδικώντας την από το σκοτάδι και τη σιωπή, στις σελίδες απλώνεται μια θρηνητική, απαλότατη μελωδία, σαν από «Νυχτερινό» του Σοπέν.