ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ
Ματούλα Μυλλέρου
Πάροικος και παρεπίδημος
εκδ. Iκαρος, σελ. 112
Εκείνος, ένας Ελληνοβρετανός δημοσιογράφος «με νοοτροπία αποικιοκράτη και καλλιεργημένου κοσμοπολίτη». Εκείνη, η Ματούλα Μυλλέρου, μια φωτεινή μαγική ύπαρξη ελληνοβαυαρικής καταγωγής, «μια γυναίκα αναθρεμμένη στην Αυλή του Κωνσταντίνου». Συναντήθηκαν το καλοκαίρι του 1918 στην Κορσική, όπου είχαν εξοριστεί οι αντιβενιζελικοί μετά την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου. Εκείνος φιλοδοξούσε να γράψει μια μελέτη για τον Κωνσταντίνο Σιμωνίδη, τον διαβόητο πλαστογράφο του 19ου αιώνα. Εκείνη περιοριζόταν σε γραμματειακά καθήκοντα μέχρι που άρχισε να τη θέλγει η παιδαγωγική. Και οι δυο τους ταλαντεύονται στα άκρα μιας μακράς ιστορικής γραμμής, εκτεινόμενης από τον Α΄ Παγκόσμιο έως τη δεκαετία του ’60, όπου αίφνης ακούγεται ο αφηγητής.
Τη στιγμή που ο δημοσιογράφος αναρωτιέται, χρόνια μετά την επίσκεψη στο Αιάκειο, πού άραγε να βρισκόταν η φωτογραφία που απαθανάτιζε τον ίδιο και τη Ματούλα σε μια ακρογιαλιά της Κορσικής, ο αφηγητής κρατάει στα χέρια του τη φωτογραφία, γοητευμένος από τη γυναικεία μορφή, ακτινοβόλα καταμεσής ενός ελληνοπρεπούς τοπίου. Ο αφηγητής προσωποποιεί τη χρονική συνέχεια, την αδιάκοπη εφόρμηση της Ιστορίας και τους άδηλους τρόπους συνύφανσής της με ιδιωτικούς βίους. Η νουβέλα του Δημήτρη Νόλλα είναι η κατάθεση ενός σύνθετου πολιτικού στοχασμού. Ηδη με την αναφορά στον Σιμωνίδη διαφαίνεται το ενδιαφέρον του για τη μέθεξη Ιστορίας και μυθοπλασίας, για το σημείο όπου ο μύθος απηχεί μια ιστορική αλήθεια, μια αλήθεια για το ανθρώπινο πεπρωμένο. «Η μυθιστορηματική ανασύνθεση του παρελθόντος υπερβαίνει και αυτό το ίδιο το καθαυτό και πεπερασμένο γεγονός και την καθημερινότητά του, τα καθαγιάζει και τα καταπραΰνει, με αποτέλεσμα όσο η μνήμη γρηγορεί τόσο ο μύθος, βραχωμένος στη γλώσσα, να θάλλει αενάως […]». Αξίζει να προσεχθεί στο παράθεμα το ρήμα «καθαγιάζει». Ο Νόλλας καταγράφοντας με λόγο πυκνό, ταχύ και μακροπερίοδο έναν καταιγισμό αιματόβρεχτων ιστορικών στιγμών, αναζητά τη στιγμή που η Ιστορία παύει να είναι ένα ατελεύτητο μακελειό και μετατρέπεται σε αφήγηση, η ιερότητα της οποίας εξαρτάται από τη βαρύτητα της διδαχής της. Ο μύθος εγκιβωτίζει ένα νόημα προς διαιώνιση, να μην ξανασυμβεί το κακό. Η μυθιστορηματική Ματούλα, που από φωτισμένη παιδαγωγός μετουσιώνεται σε μύθο, ενσαρκώνει την παιδευτική σημασία της Ιστορίας. Είναι το καλό που διδάσκει το κακό. Γι’ αυτό ο Νόλλας τη χαρακτηρίζει πάροικο και παρεπίδημη. Μέσα στον ορυμαγδό της βιαιότητας και στους ολέθρους του πολέμου παραμένει μια ξένη, μια ύπαρξη υποκείμενη «εις θεού τινός την επιστασίαν», όπως γράφει ο Παπαδιαμάντης στο παράθεμα που προλογίζει το βιβλίο. Ο πολιτικός στοχασμός του Νόλλα δεν διστάζει να νεύει στη μεταφυσική.
Η υπερβατική άλως της Ματούλας δεν κατισχύει του κακού. Ο πόλεμος, η προσφυγιά και η εξαθλίωση σκιάζουν κάθε της χειρονομία. Εχει σημασία το ότι εξαφανίζεται αιφνιδίως από το βιβλίο. Σαν επιχειρώντας ένα άλμα προς το φως, να αφανίστηκε στον ουρανό. Η καταγοήτευση του αφηγητή από τη φωτογραφία της υποδηλώνει πως ο αφανισμός της δεν σημαίνει τετελεσμένη απουσία. Η πίστη της στην αγωγή της ανθρώπινης συνείδησης υπερβαίνει τον ιστορικό χρόνο που της δόθηκε, την επιστρέφει στην «πιο αρχέγονη και την πιο καθολική κοινότητα: την κοινότητα που παντρεύει το ανθρώπινο γένος με το σύμπαν». Η Ματούλα, οπτασία υπερφυσική, ένα «κεράκι στο σκοτάδι», βλέπει από το ύψος της καρδιάς της την ανθρωπότητα να συνωθείται στον οικουμενικό βωμό της αλληλοσφαγής. Ο Νόλλας τη βλέπει να στροβιλίζεται πάνω από αχανείς εκατόμβες, διερωτώμενος αν με την ανύψωσή της στο υπερβατικό φάσμα του μύθου θα καταφέρει να καθαγιάσει τους τάφους των απανταχού πεσόντων.