ΒΕΝΕΤΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ
Η λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο.
Η συγκρότηση της επιστήμης της Νεοελληνικής Φιλολογίας (1942-1982)
εκδ. Πόλις, σελ. 554
Οι νεοελληνικές σπουδές αποτελούν σήμερα αυτονόητο τομέα στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Δεν ήταν πάντα έτσι. Τα αρχαιοελληνικά γράμματα και η δόξα τους κυριαρχούσαν στις αίθουσες διδασκαλίας σε όλο τον 19ο αιώνα και σε ένα μεγάλο τμήμα του 20ού. Μόνον σταδιακά και δύσκολα κατόρθωσε η νεοελληνική λογοτεχνία να εισέλθει στον χώρο της ανώτατης παιδείας. Η εργασία της Βενετίας Αποστολίδου παρακολουθεί τη σταδιακή δημιουργία της επιστήμης που μελετά τη νεότερη λογοτεχνική παραγωγή. Οι βάσεις της τέθηκαν στα 1920. Την πραγματική ωστόσο ορμή της, η Νεοελληνική Φιλολογία (ΝΕΦ) απέκτησε στη δεκαετία του ’40, όταν ο Παγκόσμιος και ο Εμφύλιος πόλεμος έθεσαν επιτακτικά το ζήτημα της εθνικής αυτογνωσίας. Κι ομοίως Δικτατορία και Μεταπολίτευση ευνόησαν τη χειραφέτηση και την ολόπλευρη ανάπτυξή της. Η Βενετία Αποστολίδου έχει στο ενεργητικό της σημαντικά πρωτότυπα ερευνητικά έργα. Μελετώντας τα κριτικά κείμενα του Κωστή Παλαμά συγκρότησε μια Ιστορία της Λογοτεχνίας όπως, αν και δεν το έκανε, δυνητικά θα μπορούσε να την είχε γράψει ο ποιητής που όσο κανείς άλλος επηρέασε τον σύγχρονο λογοτεχνικό κανόνα. Και ομοίως έπραξε η μελετήτρια ερευνώντας τα γραμματολογικά κείμενα του πεζογράφου Δημήτρη Χατζή που περιέχουν τον αντίστοιχο αριστερό λογοτεχνικό κανόνα. Στη σημερινή εργασία στήνει ένα καινούργιο οικοδόμημα δίνοντας ένα σημαντικό τμήμα της άγραφης ακόμα Ιστορίας της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Μελετώντας τα πρακτικά εκλογής των καθηγητών της Νεοελληνικής Φιλολογίας στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης (1942-1982) καθώς και τις διδακτορικές διατριβές που το ίδιο διάστημα εγκρίθηκαν, παρακολουθεί τις στάσεις των δύο Σχολών απέναντι σε μια επιστήμη που σταδιακά και πολύ δύσκολα κατόρθωσε να αποκολληθεί από τις δύο παντοδύναμες συγγενικές της επιστήμες – την Αρχαιοελληνική Φιλολογία και τη Νεότερη Ιστορία. Γιατί η επιστήμη της ΝΕΦ συγκροτήθηκε, κατά την Αποστολίδου, μέσα από μια σειρά διαδοχικών οριοθετήσεων απέναντι στους όμορους τομείς. Νίκος Βέης και Γιάννης Αποστολάκης πρώτοι την εισάγουν στα δύο Πανεπιστήμια στη δεκαετία του 1920. Είναι τόση η προσκόλληση στο αρχαίο κλέος, που ακόμα και ο φανατικός των νεοελληνικών γραμμάτων Γ. Αποστολάκης βλέπει τη νεοελληνική λογοτεχνική μελέτη ως μέσον για την καλύτερη κατανόηση των αρχαίων κειμένων. (Τη σχέση θα αντιστρέψει πενήντα χρόνια αργότερα ο Δ.Ν. Μαρωνίτης). Την παραγωγή των νεοελληνικών γραμμάτων ως αυτόνομο ερευνητικό πεδίο θα την εισηγηθεί με το έργο του ένας δάσκαλος που ουδέποτε έγινε καθηγητής στο ελληνικό Πανεπιστήμιο – ο Κ.Θ. Δημαράς. Με την εκλογή του Λίνου Πολίτη στο δημοτικιστικών αρχών Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης το 1948, η Νεοελληνική Φιλολογία κατορθώνει να αναβαθμίσει το κύρος της σε σχέση με την Αρχαιοελληνική Φιλολογία, κάτι που δεν συμβαίνει στο συντηρητικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας παρά δεκαετίες αργότερα. Η σχέση της ΝΕΦ με τη λογοτεχνική κριτική τέθηκε νωρίς. Την εισήγαγε ο Γ. Αποστολάκης, την πολέμησε ο Εμμ. Κριαράς, αναφέρθηκε ως μειονέκτημα στην εκλογή πάμπολλων υποψηφίων, την επισημοποίησαν με το έργο τους οι Παν. Μουλλάς, Γιάννης Δάλλας και Γ.Π. Σαββίδης. Η αναγόρευση του Σεφέρη σε επίτιμο διδάκτορα στη Θεσσαλονίκη το 1964 συνδέει στενά το λογοτεχνικό με το φιλολογικό πεδίο. Η Γενική και Συγκριτική Γραμματολογία και η Θεωρία της Λογοτεχνίας εισήχθησαν στη ΝΕΦ μόνο στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Τα ανέκδοτα και οι αόριστες εντυπώσεις που κυριαρχούσαν γύρω από τα πανεπιστημιακά, έγιναν με την έρευνα και την οξύτατη κριτική ματιά της Βενετίας Αποστολίδου, γνώση. Μια γνώση που συμβάλλει τόσο στην Ιστορία των Θεσμών όσο και στην Ιστορία των Θεωρητικών Επιστημών όπου τα κενά είναι κραυγαλέα.