ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΝΟΥ
Αντιγόνη. Μια κόρη, μια χώρα
εκδ. Αγρα, σελ. 120
Στον κοινό μυθικό τόπο η σοφόκλεια Αντιγόνη, καρπός της πιο ριζικής, πιο παράνομης από όλες τις επιθυμίες, της οιδιπόδειας, αλλά και αυτόνομος θηλυκός φορέας του ανίκητου έρωτα και του θεϊκού νόμου, συγκρούεται με την τυφλή, αμβλυμένη ανδρική εξουσία στο πρόσωπο του Κρέοντα. Στο Γ΄ της «Κίχλης» ο Σεφέρης προσδένεται στο δικό της εφηβικό άρμα για να οδηγηθεί στο φως: «Τραγούδησε μικρὴ Ἀντιγόνη, τραγούδησε, τραγούδησε…/ δὲ σοῦ μιλῶ γιὰ περασμένα, μιλῶ γιὰ τὴν ἀγάπη/ στόλισε τὰ μαλλιά σου μὲ τ᾿ ἀγκάθια τοῦ ἥλιου,/ σκοτεινὴ κοπέλα-/ ἡ καρδιὰ τοῦ Σκορπιοῦ βασίλεψε,/ ὁ τύραννος μέσα ἀπ᾿ τὸν ἄνθρωπο ἔχει φύγει,/ κι ὅλες οἱ κόρες τοῦ πόντου, Νηρηίδες, Γραῖες/ τρέχουν στὰ λαμπυρίσματα τῆς ἀναδυομένης·/ ὅποιος ποτέ του δὲν ἀγάπησε θ᾿ ἀγαπήσει,/ στὸ φῶς-».
Η Ευαγγελία Ανδριτσάνου, ποιήτρια που κατατάσσεται στην καινούργια, μετά το συμβατικό ορόσημο του 2000 εποχή, αλλά και άνθρωπος του θεάτρου και ψυχοθεραπεύτρια, προσέρχεται στη συνάντηση με την Αντιγόνη χρησιμοποιώντας το σύνολο του διαθέσιμου οπλοστασίου της. Το χωρισμένο σε τρία μέρη και επίλογο ποίημα που συζητάμε εδώ έχει θεατρικό στήσιμο και έντονα ψυχαναλυτική διάσταση. Και τα δύο αυτά στοιχεία λειτουργούν καλά χωνεμένα και δεν τραβούν την προσοχή μας, η οποία επικεντρώνεται, με τη βοήθειά τους, σε εντελώς άλλα ζητήματα. Σύμφωνα με τη σκηνοθετική οδηγία της ποιήτριας, τα πρόσωπα είναι (μια) κόρη, που τα λόγια της συναντάμε τυπωμένα με κεφαλαία στο αριστερό μέρος ανά λίγες σελίδες, σαν αραιή αντίστιξη στο δεύτερο πρόσωπο, και την Αντιγόνη, που τα λόγια της είναι τυπωμένα με πεζά και καταλαμβάνουν τον κύριο όγκο του βιβλίου. Η ΚΟΡΗ μιλάει πεζολογικά, η Αντιγόνη ποιητικά, τραγουδιστά. Συμβαίνει εδώ μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή: η ΚΟΡΗ (η καθεμιά από εμάς;), με τα κεφαλαία γράμματα και την αναφορά της ανώνυμης ιδιότητάς της, ανάγεται σε ρόλο, σε αρχέτυπο. Η μυθική – τραγική Αντιγόνη, αντιθέτως, με τα πεζά γράμματα και το συγκεκριμένο όνομα, εξατομικεύεται στον μέγιστο βαθμό. Η αναγνώστρια/ης ακούν μέσα τους, διαβάζοντας, την –εκάστοτε– κόρη να συνομιλεί με –τούτην εδώ!– την Αντιγόνη.
Ανάλογα κατανέμονται και τα φορτία. Η ΚΟΡΗ είναι καλά ριζωμένη στον σημερινό κόσμο, στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις και στους πειραματισμούς του («Red Horse Animation»), στην επικαιρότητά του που απελπίζει («Moria kills all life»). Απέναντι στο αναστοχαζόμενο αλλά και εγκλωβισμένο «εγώ» της ΚΟΡΗΣ, η Αντιγόνη δρα και αναφλέγεται. Στο πρώτο μέρος, απολύτως διακριτό από τα επόμενα, ακόμη και αν δεν μας το υποδείκνυε ρητά η Ανδριτσάνου, θα μπορούσαμε να βάλουμε ως υπότιτλο «το τέλος της παιδικής ηλικίας» ή «η καταστροφή του παλαιού κόσμου». Η ποιήτρια εκμεταλλεύεται εδώ τον παραλληλισμό ανάμεσα σε κάτι που συμβαίνει στη ζωή του κάθε ανθρώπου και στο ιστορικό δράμα που κάθε τόσο ανεβαίνει στην παγκόσμια σκηνή. Στο –συντομότερο– δεύτερο μέρος, κατά τη γνώμη μου το πιο δυνατό του βιβλίου, δεν έχουμε τόσο το προχώρημα της δράσης όσο τον αναστοχασμό πάνω στο παρελθόν, με την επίγνωση όμως της δραματικής έκβασης που στο μεταξύ έλαβε χώρα. Και εδώ η ΚΟΡΗ – Αντιγόνη πραγματοποιεί την κρίσιμη αναμέτρηση που, όπως γνωρίζει η ψυχανάλυση (και όχι η Ιστορία), αφορά τη μητέρα (και όχι τον Κρέοντα).
Το κέντρο βάρους μετακινείται κατόπιν (τρίτο μέρος) στην άλλοτε ιδιωτεύουσα γυναικεία οπτική, που δημοσιοποιείται ανεβάζοντας ένταση:
«Κακίζω τη μητέρα μου. Με ρωτάς: Γιατί; Μήπως εκείνη δεν έδωσε την απάντησή της; Δεν μου κάνει, σου λέω, δεν μου κάνει. Δώσε τώρα εσύ τη δική σου, λες. Νιώθω πως δεν ξέρω τίποτα πια».
