ΜΑΡΚ ΤΟΥΑΙΗΝ
Το ημερολόγιο
του Αδάμ και της Εύας
μτφρ.: Σμαράγδα Αλεξάνδρου
εκδ. Ποικίλη Στοά, σελ. 147
ΜΑΞ ΜΠΗΡΜΠΟΜ
Ηνοχ Σόουμς
μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
επίμ.: Αριστοτέλης Σαΐνης
εκδ. Αγρα, σελ. 135
Οι μεν γεννήθηκαν στον παράδεισο, ο δε πούλησε την ψυχή του στον διάβολο. Οι πρώτοι προσπάθησαν να κατανοήσουν τον Κήπο και να συνεννοηθούν μεταξύ τους, ο δεύτερος θέλησε να τον καταλάβουν. Από τη μια μεριά, η παραδείσια πάλη των φύλων, από την άλλη, η πάλη των φυλών (της λογοτεχνίας). Οι κλασικοί γίνονται κλασικοί διότι καταφέρνουν να δημιουργήσουν έργα που δίνουν τη χαριστική… βράση στη χύτρα του πνεύματος – κι όταν εκείνη εκρήγνυται, γεμίζει ο τόπος ομορφιά καλά μαγειρεμένη. Ο Μαρκ Τουαίην (1835-1910) και ο Μαξ Μπήρμπομ (1872-1956), ένας εξευρωπαϊσμένος Αμερικανός και ένας οικουμενικός Βρετανός, καταδύονται στο καλό και στο κακό, στην προσδοκία και στη φιλοδοξία.
Το «Ημερολόγιο του Αδάμ και της Εύας» του Μαρκ Τουαίην είναι ένα σπαρταριστό κείμενο για την αιώνια διαμάχη μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας. Ο μεγάλος Αμερικανός παίζει με τα στερεότυπα (θα λέγαμε, στα όρια του σεξισμού, αλλά ας μην παρεκτραπούμε…): ο Αδάμ, βαρύς κι ασήκωτος, μοναχικός, ήρεμος στη μοναξιά του, που σπάει άμα τη εμφανίσει της Εύας, της παθιασμένης, ρομαντικής και φλύαρης σαρκός εκ της σαρκός του, αν και ίδιος φέρεται να λέει ότι δεν του λείπει κανένα κομμάτι αμφισβητώντας την «αλήθεια». Οι σκέψεις που βάζει ο Τουαίην στο στόμα των πρωτοπλάστων δημιουργούν χαμόγελα με την τόσο σαρκαστική διάθεση του συγγραφέα. Για παράδειγμα, ήδη από τη δημιουργία του κόσμου η Κυριακή ήταν μια βαρετή ημέρα, ενώ το «νέο πλάσμα» –ή Πείραμα– αναρωτιέται γιατί αγαπάει τον Αδάμ, αποκλείοντας όλα τα χαρίσματά του και εστιάζοντας σε ένα: επειδή είναι άνδρας και δεν τη νοιάζει εάν θα τιμωρηθεί τρώγοντας τα απαγορευμένα φρούτα, αφού, «αν είναι να πάθω κακό ικανοποιώντας τον, τι με νοιάζει τι θα πάθω;». Ο Μαρκ Τουαίην δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Παίζει, με σκωπτική διάθεση, με τα παραδεδομένα κλισέ για τη ζωή στην Εδέμ, για τα ζώα που εμφανίζονται, αλλά και για τις ανακαλύψεις του Αδάμ σε σχέση με τα φυσικά φαινόμενα, όπως ότι τα νερά ενός καταρράκτη κατεβαίνουν, δεν ανεβαίνουν (αυτό, μάλιστα, η Εύα το ονόμασε «Αδαμιαίο Νόμο της Κατηφορικής»). Ο τρόπος που οι δυο τους ανακαλύπτουν τον κόσμο –και νιώθουν την υποχρέωση να παραδώσουν– είναι και το αφηγηματικό κέντημα του σπουδαίου συγγραφέα.
Κι αν ο Μαρκ Τουαίην είναι ένας μάστορας της ειρωνείας, ο Μαξ Μπήρμπομ είναι ένας εστέτ του σαρκασμού, ένας μεταμοντερνιστής προτού καν ο όρος υπάρξει. Το «Ηνοχ Σόουμς» είναι ένα σπαρταριστό κείμενο για τον ομώνυμο συγγραφέα, ο οποίος πουλάει την ψυχή του στον διάβολο, προκειμένου να πάει 100 χρόνια μπροστά και να ελέγξει την υστεροφημία του, ανακαλύπτοντας ότι η μοναδική αναφορά στο πρόσωπό του είναι το διήγημα που έγραψε ο Μαξ Μπήρμπομ! Από το 1897, οπότε και ζει (και παλεύει να αναγνωριστεί), πετάγεται για μια στιγμή στο 1997 (όπου ο Μπήρμπομ, σε μία προφητική έκλαμψη, του λέει ότι θα απαγορεύεται το διάβασμα στις βιβλιοθήκες), απογοητεύεται, καταθλίβεται και, έτσι, αφήνεται, ως υπεσχέθη, στα χέρια του διαβόλου. Είναι η πρώτη εμφάνιση στα ελληνικά του καρικατουρίστα, δημοσιογράφου, δοκιμιογράφου και παρωδού Μαξ Μπήρμπομ, ο οποίος έτυχε μιας λαγαρής μετάφρασης και ενός υπέροχου επιμέτρου. Το «Ηνοχ Σόουμς» δεν είναι απλώς η ιστορία ενός ελάσσονος Αγγλου ποιητή· είναι, κυρίως, μία λεκτική, διαχρονική καρικατούρα των ανθρώπων των γραμμάτων, εκείνων που αποζητούν, ίσως χωρίς κανένα τάλαντο ή εφόδιο, να ξεχωρίσουν – κι όταν δεν το καταφέρνουν, επιτιμούν την άπονη ζωή. Περισσότερο απ’ όλα ίσως, η μορφή του Ηνοχ Σόουμς είναι η προσπάθεια του συγγραφέα να μάθει ο κόσμος ότι υπήρξε, προσπάθησε, ακόμη κι αν δεν κατάφερε να ανεβούν οι μετοχές του στο χρηματιστήριο του κανόνα της λογοτεχνίας…