Υπάρχουν μερικές στιγμές στη ζωή του ανθρώπου πολύ αποκαλυπτικές για τη βαθύτερη ουσία του, για το ήθος του. Είναι αυτές που ονομάζουμε οριακές. Στις καλές στιγμές, αντιθέτως, μας αρκεί η ζωή στην επιφάνειά της.
Εάν κάποιος είναι ευγενικός, με λίγα λόγια τον συγκρατεί εξωτερικά ο πολιτισμός του, ο κόσμος μπορεί να πιστεύει ότι είναι ψυχικά συγκροτημένος, και ίσως μεγαλώνει για παράδειγμα ισορροπημένα τα παιδιά του ή αναλαμβάνει τις ευθύνες του ως ενήλικας. Στις κρίσεις, όμως, όλα δοκιμάζονται. Συχνά θεραπευόμενοι που μεγάλωσαν με «καλούς» γονείς, που δεν βίωσαν βία, που απόλαυσαν παροχές σε υλικό επίπεδο, καλούνται να γκρεμίσουν πολλές κατόψεις για να συναντηθούν με το κενό τους. Και την ίδια στιγμή συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Ανθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε δύσκολες συνθήκες και παρ’ όλα αυτά στέκονται στα πόδια τους με θαυμαστό τρόπο.
Πολλές φορές η ευγένεια είναι ένας μανδύας που καλύπτει οδυνηρά συναισθήματα. Μπορείς με ευγενικό τρόπο να είσαι απών από τη ζωή τη δική σου και των οικείων σου, να μισείς και να φθονείς, με ευγενικό τρόπο να εμποδίζεις την εξέλιξη τη δική σου και των γύρω σου. Η εμμονική αναζήτηση μιας επιφανειακής ομαλότητας πολλές φορές κινείται προς την ενόρμηση του θανάτου και όχι προς τη ζωή, και σε αυτό γίνονται φορείς τα μέλη ενός συστήματος, είτε μιας οικογένειας, είτε μιας κοινωνίας.
Απέναντι σε μια κρίση, σε μια διένεξη, σε ένα θερμό επεισόδιο κάθε φορά υπάρχουν επιλογές. Ενας πατέρας, για παράδειγμα, απέναντι σε έναν τσακωμό μητέρας και κόρης μπορεί να επιλέξει να πάρει θέση ή να μην πάρει θέση. Συνήθως οι «ευγενικοί» άνθρωποι, οι άνθρωποι δηλαδή που δεν θέλουν να τα βάλουν κατ’ ουσίαν με τη γυναίκα τους, δεν παίρνουν θέση. Και εκεί μπορεί να αφήσουν εκτεθειμένη την κόρη τους, που θα αισθανθεί ότι βάλλεται από την αυθαίρετη μητρική λειτουργία, βιώνοντας απόντα και τον πατέρα. Ή μια μητέρα που δεν αντέχει τα δύσκολα, όταν έρθει αντιμέτωπη με μια ανάλογη όψη του παιδιού της, μπορεί να επιλέξει να κάνει ότι δεν βλέπει το πρόβλημα ή μπορεί επίσης να επιλέξει να «δει» το παιδί της ως πηγή των δεινών της.
Και εκεί το παιδί θα απομονωθεί, θα νιώσει ότι δεν εντάσσεται εντός του οικογενειακού κλίματος. Πολλές παθολογίες και μάλιστα σημαντικές αναπτύσσονται σε αυτές τις «δεμένες» οικογένειες, που ο ένας ζει σε απόλυτη εξάρτηση από τον άλλον, και επιλέγει συνειδητά ή ασυνείδητα τον παθολογικό στρουθοκαμηλισμό για να μην ανοίξουν βαθύτερες πληγές, να μην ειπωθούν λόγια που θα πονέσουν, να μη δοκιμαστούν τα υλικά της οικογενειακής οικοδομής. Μέσα σε αυτές τις καθ’ όλα αξιοπρεπείς οικογένειες κρύβονται πολύ καλά η επιθετικότητα και ο φθόνος. Γιατί το στοίχημα είναι πάση θυσία να προχωρήσει το σύστημα και όχι το κάθε μέλος ξεχωριστά και αυτόνομα.
Πολλές φορές αυτό συμβαίνει και στην κοινωνία. Και σε πολιτικό επίπεδο. Στις φονικές πυρκαγιές του καλοκαιριού οι πολιτικοί άρχοντες με «κομψό» ή λιγότερο κομψό τρόπο έγιναν οι πατέρες που νίπτουν τας χείρας τους. Εγιναν οι γονείς που κατηγορούν και ενοχοποιούν τα παιδιά τους γιατί έχτισαν «αυθαίρετα». Οριακά θα μπορούσαν να κατηγορήσουν και τους νεκρούς γιατί πέθαναν, όπως συμβαίνει σε οικογένειες που κατηγορούν το προβληματικό παιδί τους γιατί τους χαλάει την εικόνα της αρμονικής οικογένειας. Ετσι και οι πολιτικοί αρχηγοί έβριζαν μέσα από τα δόντια τους γιατί χάλασαν οι διακοπές τους, γιατί τους «έκατσε η στραβή στη βάρδια» ή γιατί θα χάσουν ενδεχομένως ψήφους στις επόμενες εκλογές κ.λπ. Σε μια οριακή στιγμή, ο πολιτικός ηγέτης που θα έπρεπε να συμβολίζει τον Νόμο, έναν κανόνα που στηρίζει, περιέχει και καθοδηγεί, λειτούργησε σαν φυγόπονο παιδαρέλι που πάσχιζε να βρει πού θα ρίξει τις ευθύνες.
Στην Ελλάδα κάνουμε οικογένεια και γινόμαστε πολιτικοί για τους λάθος λόγους. Οι περισσότεροι πριν κάνουν οικογένεια φαντασιώνονται ένα ροζ συννεφάκι μέσα στο οποίο θα συνεχίσει κάποιος να τους φροντίζει ή να παίρνει γι’ αυτούς αποφάσεις. Φαντασιώνονται ότι θα γεννήσουν ανεξάρτητα παιδιά, παραμένοντας όμως εκείνοι εξαρτημένοι για πάντα.
Οι πολιτικοί επιλέγουν τον δύσκολο στίβο για να τους θαυμάζουν, για να επωφελούνται του κράτους και της εξουσίας, για να μη μεγαλώσουν ποτέ, για να σταθούν στο απυρόβλητο, πάνω από κάθε νόμο. Και φυσικά κανείς δεν σκέφτεται ότι τελικά ένας ώριμος, σώφρων, ενήλικος άνθρωπος θα σκεφτόταν πολύ σοβαρά τη βαρύτατη ευθύνη πριν να γίνει γονιός ή πολιτικός. Διότι στην πραγματική τους διάσταση τα οφέλη και των δύο –αν συντελούνταν με ορθό τρόπο– είναι μικρότερα από την επένδυση και τη δουλειά που απαιτούνται.
Στην Ελλάδα, όμως, ακόμα εξαίρουμε τις δεμένες οικογένειες. Τα κόμματα είναι μια τέτοια συνιστώσα. Η επικράτησή τους είναι σημαντικότερη της ουσίας και της χώρας. Και έτσι είμαστε καταδικασμένοι να ονομάζουμε πολιτικούς μερικά ανήλικα και ανήθικα παιδιά. Αφού υπάρχουν τέτοιοι πατέρες και μητέρες στους κόλπους των οικογενειών, ποιος αντέχει το βάρος να εκλέξει κάποιον καλύτερο;