Οταν η Γιάννα Δεληγιάννη ήταν μικρή, ο αδελφός της την έπαιρνε από το χέρι για να πάνε μαζί σινεμά. Και, επειδή αγαπούσε πολύ την έβδομη τέχνη και έπιαναν τα χέρια του, της ζωγράφιζε συχνά θαυματρόπια, ένα προκινηματογραφικό παιχνίδι με ένα χαρτόνι που έχει ζωγραφισμένες τις δύο του πλευρές και γυρνώντας γρήγορα, δημιουργεί την ψευδαίσθηση της κίνησης.
Η Γιάννα Δεληγιάννη δεν ξέχασε ποτέ αυτό το παιχνίδι. Για την ακρίβεια, αναζητούσε αυτό ή κάτι παρόμοιο όπου και αν βρισκόταν έκτοτε. Εγινε κινηματογραφίστρια και σε κάθε σταθμό της, είτε ήταν ένα γύρισμα είτε ένα ταξίδι είτε μια επίσκεψη σε ένα μουσείο, συνέλεγε κινηματογραφικά αντικείμενα: από κάμερες Super 8 ή Leica, ζωοτρόπια (ένα τύπου καρουζέλ με πολλά καρέ που γυρνώντας το αυτά κινούνται), πραξινοσκόπια (μια προηγμένη εκδοχή του ζωοτρόπιου που είχε και καθρέφτες), flipbooks (καρέ σε σελίδες που κινούνται με το γρήγορο ξεφύλλισμα) και οτιδήποτε άλλο μπορεί να έχει σχέση με τον κινηματογράφο.
Ολα αυτά τα αντικείμενα, που συνέλεγε χρόνια, μαζί με άλλα προσωπικά ή μη κινηματογραφικά αντικείμενα της ομάδας της Cinemathesis, μπήκαν φέτος σε μια μεγάλη βαλίτσα με σκοπό να βρεθούν και στο πιο απομακρυσμένο σχολείο της Ελλάδας και, βγαίνοντας ένα ένα από τη βαλίτσα, να αποκαλύψουν τον μαγικό κόσμο του σινεμά σε κάθε παιδί.
Το συγκεκριμένο πρότζεκτ ονομάστηκε «Η Περιπέτεια του Σινεμά στα Σχολεία» και, με τη σειρά του, βρίσκει τις ρίζες του αρκετά πίσω. Η Γιάννα Δεληγιάννη πριν από περίπου μια εικοασαετία βρέθηκε να γυρίζει την Ελλάδα με παραστάσεις της Ξένιας Καλογεροπούλου, επισκέφθηκε μέρη που διαφορετικά δεν θα είχε δει. «Ελεγα πως, με κάποιον τρόπο, εγώ θα γυρίσω εδώ», λέει για όλες αυτές τις «μικρές μεγάλες» γωνιές που γνώρισε.
Το μουσειοβαλιτσάκι μας και σε άλλο νησί
«Η ιδέα για το ταξίδι του σινεμά σε ακριτικά μέρη ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια και έχει πάρει πλέον τον χαρακτήρα του έργου ζωής», λέει με ενθουσιασμό η Γ. Δεληγιάννη. Ετσι, δηλαδή, ξεκίνησε το Cinemathesis, που όπως μαρτυρά το όνομά του παντρεύει το σινεμά με τη μάθηση, μέσα από δράσεις που θέλουν πραγματικά να κάνουν τη συμπερίληψη βίωμα. Γι’ αυτό και η ομάδα έχει βρεθεί σε πάνω από 40 νησιά της άγονης γραμμής, απευθυνόμενη σε παιδιά ευάλωτων ομάδων, προσφυγόπουλα και κάθε μικρό δυνητικό σινεφίλ που ίσως δεν έχει την ευκαιρία αλλιώς να μάθει τι εστί έβδομη τέχνη.
Αφού, όμως, η συλλογή με κινηματογραφικά αντικείμενα των ανθρώπων της Cinemathesis είχε μεγαλώσει όλα αυτά τα χρόνια, γιατί να μην τα έβαζαν σε μια βαλίτσα για να τα αφήσουν να ταξιδέψουν σαν ένα κινητό μουσείο σε κάθε «μικρό» σχολείο της Ελλάδας;
Και αυτό ακριβώς ξεκίνησαν να κάνουν τη φετινή σχολική χρονιά, έχοντας ήδη κάνει στάση στην Αμμουλιανή Χαλκιδικής, στη Νίσυρο και την Ιο, ενώ ετοιμάζονται να επισκεφθούν το Αγαθονήσι, την Ανάφη, την Κάσο, τη Χάλκη και την Ψέριμο, στην οποία μάλιστα μένουν μόνο δύο μικρά παιδιά, και το νηπιαγωγείο της άνοιξε φέτος μετά από 15 χρόνια.
Η Αμμουλιανή ήταν η πρώτη στάση της περιοδείας της μουσειοβαλίτσας, πίσω στον Νοέμβριο, όπου το κινητό μουσείο «άνοιξε» για τα παιδιά του τετραθέσιου δημοτικού και του μονοθέσιου νηπιαγωγείου. Τα τέσσερα από τα συνολικά περίπου τριάντα παιδιά που έζησαν από κοντά την εμπειρία του ανήκουν στο νηπιαγωγείο της περιοχής. Οπως σημειώνει η αναπληρώτρια προϊσταμένη του Σοφία Κανάκη, αν και τα μικρότερα παιδιά βαρέθηκαν λίγο στο θεωρητικό κομμάτι, όταν είδαν τα εκθέματα, τα πρόσωπά τους έλαμψαν. Μάλιστα, έγινε και ανοιχτή πρόσκληση στους γονείς των παιδιών, οι οποίοι με τη σειρά τους εντυπωσιάστηκαν με την έκθεση, μια και πολλά από τα αντικείμενα τους θύμισαν την παιδική τους ηλικία.
Μπορεί μια μουσειοβαλίτσα να ακούγεται βολική και εύκολη υπόθεση, αλλά μόνο τέτοια δεν είναι όταν μιλάμε για ακριτικά μέρη: σε πολλά από αυτά τα νησιά πρέπει να περάσει απέναντι με καΐκι και, δεδομένου ότι υπάρχουν 25 διαφορετικές κατηγορίες εκθεμάτων, η μεταφορά τους δεν είναι τόσο εύκολη. Οπως και τα ίδια τα ταξίδια δηλαδή, μια και τα δρομολόγια σε απομακρυσμένα νησιά δεν γίνονται απαραίτητα κάθε μέρα ειδικά τον χειμώνα ,που σημαίνει πως η ομάδα του Cinemathesis μπορεί να χρειαστεί να κάτσει μέχρι και μία εβδομάδα σε ένα νησί – χρόνο που φροντίζει βέβαια να τον περνάει δημιουργικά με τα παιδιά.
«Είναι μια τρέλα να μεταφέρουμε όλα αυτά τα αντικείμενα σε αυτά τα μέρη. Και είναι μια τρέλα και να αφήνουμε και τα παιδιά να παίζουν με αυτά, αλλά το κάνουμε», λέει με εμφανή ενθουσιασμό η Γ. Δεληγιάννη. Το μότο εξάλλου της Cinemathesis είναι «Παίζουμε Κινηματογράφο», όπως και το ομώνυμο εικονογραφημένο βιβλίο που έχει επιμεληθεί η «μαμά» του πρότζεκτ και αφήνει δώρο σε κάθε σχολείο που επισκέπτεται.
Το σινεμά ως παιχνίδι
Το… «unboxing» της μουσειοβαλίτσας ξεκινά μαζί με την υπογράμμιση προς τα παιδιά της ανάγκης του ανθρώπου να λέει ιστορίες και να τις καταγράψει με εικόνες. Κάποιες φορές, η εκπαίδευση ξεκινάει από το μηδέν, γιατί πολλά από τα παιδιά σε αυτά τα μέρη δεν έχουν μπει ποτέ μέσα σε ένα μουσείο και καλούνται να μάθουν πώς συμπεριφέρονται σε ένα τέτοιο. Ούτε και σε σινεμά έχουν μπει κάποια, μπερδεύουν τις ταινίες με τηλεοπτικές σειρές ή βίντεο στο YouTube, μια και μόνο από την τηλεόραση και το τάμπλετ τις έχουν δει. Μπορεί ακόμα και να χρειαστεί να τους εξηγήσουν τι είναι θεατρική σκηνή, ηθοποιός και κινηματογραφικό πανί.
Μάλιστα, η Cinemathesis στήνει κιόλας ένα τέτοιο. Πέρα από το να αφήσει τα παιδιά να επεξεργαστούν και να μάθουν για τις πρώιμες κατασκευές που υπήρξαν η απαρχή του κινηματογράφου, δημιουργεί και μια αυτοσχέδια σκοτεινή αίθουσα, κρεμώντας ένα πανί και προβάλλοντας παλιά κινούμενα σχέδια αλλά και αποσπάσματα από ταινίες των «πατεράδων» του σινεμά, των αδελφών Λυμιέρ και του «μάγου» του, του Ζορζ Μελιέ. Οπως παρατηρεί η Γ. Δεληγιάννη, ομόφωνα το πιο αγαπητό έκθεμα/παιχνίδι της μουσειοβαλίτσας είναι το View Master (εκείνο το κόκκινο παιχνίδι που προβάλλαμε λευκές στρογγυλές ταινίες ως παιδιά), ενώ οι μικροί σινεφίλ τρελαίνονται με τα ταινιάκια του Μελιέ, ειδικά όταν τους εξηγούν πως ο «πατέρας των ειδικών εφέ» τα έκανε όλα κυριολεκτικά χειροποίητα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
«Η Περιπέτεια του Σινεμά στα Σχολεία» δεν θέλει μόνο να βάλει τα παιδιά να ακούνε αλλά και να δημιουργούν. Γι’ αυτό και το πρόγραμμα κάθε φορά κλείνει με κατασκευές και βιωματικά παιχνίδια: οι μικροί (και νέοι) φίλοι του σινεμά φτιάχνουν κολάζ και φωτοϊστορίες, κατασκευάζουν προκινηματογραφικά παιχνίδια, ενώ τους δίνεται η ευκαιρία να φτιάξουν ένα μικρό animation γύρω από τα ενδιαφέροντά τους – εξάλλου, η Cinemathesis θέλει να βάζει το σινεμά στο επίκεντρο για να μιλήσει και για τις άλλες τέχνες άλλα και όσα ο καθένας αγαπάει.
Πριν τα αντικείμενα μπουν στη μουσειοβαλίτσα για να ταξιδέψουν στον επόμενο προορισμό τους, η ομάδα της Cinemathesis φροντίζει να αφήνει στους εκπαιδευτικούς και ένα φάκελο με ιδέες για επιπλέον δραστηριότητες για την υπόλοιπη χρονιά. Μάλιστα, στο νηπιαγωγείο της Αμμουλιανής όλη την εβδομάδα μετά την επίσκεψη της Cinemathesis, που συνέπεσε με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τα παιδιά συνέχισαν να κάνουν κινηματογραφικές δραστηριότητες στην τάξη αλλά και έξω από αυτή: «Στην ελεύθερη ώρα παρατηρήσαμε πως τα παιδιά έπαιζαν κινηματογράφο, έκαναν διαλόγους σαν ηθοποιοί», αναφέρει η Σοφία Κανάκη.
Και όταν οι εκπαιδευτικοί με τη σειρά τους παίρνουν μετάθεση σε άλλα ακριτικά μέρη, καλούν τη Cinemathesis στο νέο τους σχολείο, ώστε το ταξίδι της βαλίτσας του σινεμά να μη σταματήσει ποτέ. Η Σοφία Κανάκη θεωρεί πως η δύναμη της εικόνας σήμερα είναι τεράστια, γι’ αυτό και η έβδομη τέχνη οφείλει να μπει πιο ενεργά στην εκπαίδευση με δράσεις σαν αυτή, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους εκπαιδευτικούς, που κι αυτοί κάτι κερδίζουν από αυτό.
Είναι εξάλλου ένα συνεχές δούναι και λαβείν, όπως φαίνεται και από τα λόγια της Γιάννας Δεληγιάννη: «Παίρνουμε δύναμη γιατί πάμε εμείς πρώτα να παίξουμε με τα παιδιά και τους παίρνουμε μαζί μας ή καταλήγουν να μας παίρνουν αυτά μαζί τους».
