Μερικούς μήνες μετά τη διαδικτυακή –και όχι μόνο– διαμάχη για την επιλογή της Βρετανίδας, με καταγωγή από την Τζαμάικα, Αντελ Τζέιμς στον πρωταγωνιστικό ρόλο της μίνι σειράς ντοκιμαντέρ «Βασίλισσα Κλεοπάτρα», το Netflix βρίσκεται ξανά στο «στόχαστρο». Αυτή τη φορά για το ντοκιμαντέρ «Μέγας Αλέξανδρος: Η Γέννηση Ενός Θεού».
Το δραματοποιημένο πρότζεκτ των έξι επεισοδίων σε σκηνοθεσία Χιου Μπαλαντάιν, Στούαρτ Ελιοτ και Μάικ Σλι, εξερευνά τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από ακαδημαϊκή κυρίως σκοπιά, με βάση αρχαιολογικές μελέτες και τις ενεργές ανασκαφές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο Μέγας Αλέξανδρος δοξάζεται ως ένας μυθικός στρατηλάτης, ωστόσο, ποικίλες και έντονες αντιδράσεις έχουν προκαλέσει οι αναφορές της σειράς στη σχέση του Μέγα Αλέξανδρου με τον επιστήθιο φίλο του, Ηφαιστίωνα (Γουίλ Στίβενς). Συγκεκριμένα, εκείνο που σχολιάστηκε ήταν το φιλί μεταξύ των δύο στην αρχή του πρώτου επεισοδίου. «Δεν ήταν μόνο φίλοι. Ισως (ο Ηφαιστίωνας) να ήταν ο μεγάλος του έρωτας», λέει στο ντοκιμαντέρ η Πακιστανή αρχαιολόγος Σαλίμα Ικράμ και τα λόγια της οπτικοποιούνται με τους δύο ηθοποιούς (τον Μπακ Μπρεϊθγουέιτ στον ρόλο του Μέγα Αλέξανδρου και του Γουίλ Στίβενς στον ρόλο του Ηφαιστίωνα) να ανταλλάσσουν αυτό το φιλί.
Η σεξουαλικότητα του Αλεξάνδρου αποτελεί εδώ και χρόνια αντικείμενο συζήτησης μεταξύ ιστορικών, καθώς δεν είναι ξεκάθαρο αν επρόκειτο για φιλία ή ερωτική σχέση, με πολλούς να υποστηρίζουν ότι ο μεγάλος κατακτητής υπήρξε ομοφυλόφιλος (για παράδειγμα σχετικές αναφορές υπάρχουν στο βιβλίο του Ντέιβιντ Λόνσντεϊλ «Alexander The Great: Killer of Men», στην πολεμική ταινία του Ολιβερ Στόουν κ.α.). Πολλοί επιφανείς μελετητές όμως έχουν μια εντελώς αντίθετη άποψη, επισημαίνοντας μάλιστα ότι όχι μόνο δεν υπάρχουν γραπτά ιστορικά ντοκουμέντα που να στηρίζουν αυτή τη θεωρία, αλλά αντιθέτως σε αρχαίες πρωτότυπες ιστορικές πηγές αναφέρεται η απέχθεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την ομοφυλοφιλία και ο θαυμασμός του για τις όμορφες γυναίκες (όπως παρατίθεται στη μοναδική ολοκληρωμένη σωζόμενη βιογραφία του Αλεξάνδρου από τον Πλούταρχο, αλλά και στα «Μακεδονικά» του Μαρσύα του Πελλαίου κ.α.).
Μερικές φορές οι σεναριογράφοι δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην πιστή απόδοση της ιστορίας. Και αυτό για λόγους δραματοποίησης ή για να «τοποθετηθούν» πάνω στα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό και ιδεολογικό πλαίσιο.
Οι πρωτοβουλίες του Netflix όσον αφορά τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη έχουν επανειλημμένα πυροδοτήσει αντιδράσεις εκείνων που είναι υπέρ της «anti-woke» ατζέντας και διαμαρτύρονται για την ιστορική ακρίβεια στον χώρο της ψυχαγωγίας. Ανάλογες αντιπαραθέσεις προκάλεσε και η ανάθεση του ρόλου της Κλεοπάτρας στη μαύρη ηθοποιό Αντελ Τζέιμς. Το μνημειώδες έργο της στο Βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου συχνά επισκιάζεται από απαξιωτικές συζητήσεις σχετικά με την καταγωγή της. Τρεις δεκαετίες μετά την κυκλοφορία της τηλεοπτικής σειράς του 1990 «Κλεοπάτρα», όπου πρωταγωνίστησε η Χιλιανή Λεονόρ Βαρέλα, οι συζητήσεις αναζωπυρώθηκαν με την πρόσφατη παραγωγή του Netflix. Και ακόμα περισσότερο μετά τη δήλωση της διευθύντριας παραγωγής της σειράς Τζέιντα Πίνκετ Σμιθ η οποία είπε ότι πρόθεσή της ήταν το ντοκιμαντέρ να «εκπροσωπεί τις μαύρες γυναίκες».
Πολλά εγχειρήματα του Χόλιγουντ αντιμετώπισαν σφοδρή κριτική επειδή παρουσίασαν ανακρίβειες σε θέματα φυλής και εθνικότητας, φύλου και σεξουαλικότητας, πολιτιστικών στερεοτύπων, ιστορικού ρεβιζιονισμού και αναχρονισμού γεγονότων και μυθικών προσώπων, καθώς μερικές φορές οι σεναριογράφοι δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην πιστή απόδοση της ιστορίας. Και αυτό για λόγους δραματοποίησης ή για να «τοποθετηθούν» πάνω στα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό και ιδεολογικό πλαίσιο. Παρακάτω, μερικές από τις παραγωγές που συζητήθηκαν περισσότερο και όχι πάντα με θετικό τρόπο.
Φυλή και εθνικότητα
«Οι Θεοί της Αιγύπτου» («The Gods of Egypt»), 2016. Η ταινία φαντασίας αμερικανικής και αυστραλιανής συμπαραγωγής, δέχθηκε κριτική για το γεγονός ότι λευκοί ηθοποιοί υποδύθηκαν αρχαίους Αιγύπτιους χαρακτήρες, παρά τα ιστορικά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ήταν αφρικανικής καταγωγής. Για παράδειγμα, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους παρακολουθούμε τους Τζέραλντ Μπάτλερ, Νικολάι Κόστερ Βαλντάου και Μπρέντον Τουέιτς.
Φύλο και σεξουαλικότητα
«Το Παιχνίδι της Μίμησης» («The Imitation Game»), 2014: Βασισμένο εν μέρει στη βιογραφία «Alan Turing: The Enigma» του Αντριου Χότζες, το αμερικανικό θρίλερ σε σκηνοθεσία Μόρτεν Τίλντουμ, επικεντρώνεται στη ζωή του Βρετανού πρωτοπόρου επιστήμονα υπολογιστών, μαθηματικού και κρυπτογράφου Αλαν Τιούρινγκ τον οποίο υποδύεται ο Μπένεντικτ Κάμπερμπατς. Λίγο μετά την κυκλοφορία του φιλμ, ορισμένοι κριτικοί υποστήριξαν ότι η ταινία προσεγγίζει επιφανειακά το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας του Τιούρινγκ και τη δίωξη που αντιμετώπισε λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού, αναδεικνύοντας μόνο τη συμβολή του όσον αφορά το «σπάσιμο» του κώδικα των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Ελισάβετ» («Elizabeth»), 1998: Το βιογραφικό δράμα σε σκηνοθεσία Σεκάρ Καπούρ και με πρωταγωνίστρια την Κέιτ Μπλάνσετ, απεικονίζει τα πρώτα χρόνια της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄ στον θρόνο. Παρά την εντυπωσιακή παραγωγή, πολλοί υποστήριξαν ότι η βασίλισσα παρουσιάζεται με τρόπο που απλοποιεί ή διαστρεβλώνει την προσωπική της ζωή, παραμελώντας σημαντικές πτυχές των σχέσεων και της σεξουαλικότητάς της προς όφελος μιας πιο συμβατικής και «εύγευστης» αφήγησης.
Πολιτισμικά στερεότυπα
«Ποκαχόντας» («Pocahontas»), 1995: Η δραματική – ιστορική ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ επικρίθηκε για τη «ρομαντική» και ιστορικά ανακριβή απεικόνιση της σχέσης μεταξύ της Ποκαχόντας, μιας ιθαγενούς Αμερικανίδας και του Βρετανού αποίκου Τζον Σμιθ. Εκτός αυτού, το animation απλοποιεί πολύπλοκα ιστορικά γεγονότα και συνεχίζει τα στερεότυπα για τον πολιτισμό των ιθαγενών της Αμερικής.
«Ο Τελευταίος Σαμουράι» (The Last Samurai), 2003: Πρωταγωνιστής στο ιστορικό έπος του Εντουαρντ Ζούικ είναι ο Τομ Κρουζ ο οποίος ενσαρκώνει έναν απογοητευμένο Αμερικανό στρατιώτη που εμπλέκεται στην εξέγερση των Σαμουράι στην Ιαπωνία στα τέλη του 19ου αιώνα. Κι ενώ ο Κρουζ επαινείται για ακόμα μια φορά όσον αφορά τις σκηνές δράσης και ο Τζον Τολ για τη διεύθυνση της φωτογραφίας, ο Ζούικ δέχθηκε αντιδράσεις για την απεικόνιση της ιαπωνικής κουλτούρας, τα ανατολίτικα στερεότυπα και την αφήγηση της ιστορίας ενός λευκού σωτήρα.
Θρησκεία
«Ο Τελευταίος Πειρασμός» («The Last Temptation of Christ»), 1988: Ο Μάρτιν Σκορσέζε μετέφερε στη μεγάλη οθόνη το ομότιτλο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη για τη ζωή του Ιησού Χριστού, με πρωταγωνιστή τον Γουίλεμ Νταφόε. Η σεξουαλική σκηνή ανάμεσα στον Ιησού και τη Μαρία Μαγδαληνή, καθώς και το φιλμ στο σύνολό του, οδήγησαν σε εκτεταμένες διαμαρτυρίες και μποϊκοτάζ στον Σκορσέζε. Το «The Last Temptation of Christ» εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να λογοκρίνεται και να απαγορεύεται σε πολλές χώρες.
Ιστορικός αναθεωρητισμός
«JFK», 1991: Το πολιτικό θρίλερ σε σκηνοθεσία Ολιβερ Στόουν εξερευνά τα γεγονότα γύρω από τη δολοφονία του προέδρου Τζον Φ. Κένεντι. Ενώ εντυπωσίασε για τη σκηνοθεσία και τις ερμηνείες των ηθοποιών όπως οι Κέβιν Κόστνερ, Γκάρι Ολντμαν και Τόμι Λι Τζόουνς, η ταινία κατηγορήθηκε για την προώθηση θεωριών συνωμοσίας και τη –βάσει εικασιών μόνο– παρουσίαση ιστορικών γεγονότων ως πραγματικών, συμβάλλοντας στον σκεπτικισμό και τη σύγχυση του κοινού γύρω από τη δολοφονία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Ο Πατριώτης» («The Patriot»), 2000: Το ιστορικό δράμα του Ρόναλντ Εμεριχ με πρωταγωνιστή τον Μελ Γκίμπσον αφορά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών και την ιστορία του Μπέντζαμιν Μάρτι, του ήρωα πολέμου που υποδύεται ο Γκίμπσον. Ο Μάρτιν πολεμά για να προστατεύσει εκείνους που αγαπά και για την ελευθερία ενός νέου έθνους. Η ταινία σχολιάστηκε έντονα για την πιο ανάλαφρη απεικόνιση της Αμερικανικής Επανάστασης καθώς και εκείνη των Βρετανών στρατιωτών ως κακοποιών γελοιογραφίας, το εθνικιστικό αίσθημα και τις ιστορικές ανακρίβειες για να προσδώσει έναν δραματικό χαρακτήρα στο σενάριο.
Αναχρονισμός γεγονότων και μυθικών προσώπων
«Οι 300», 2006: Μια από τις πιο δημοφιλείς ταινίες δράσης των τελευταίων χρόνων, οι «300» σε σκηνοθεσία Ζακ Σνάιντερ απεικονίζουν τη Μάχη των Θερμοπυλών μεταξύ των Σπαρτιατών και της περσικής αυτοκρατορίας. Το σενάριο βασίζεται στο graphic novel του Φρανκ Μίλερ αλλά δεν ακολουθεί πιστά τα σημαντικά γεγονότα χρησιμοποιώντας υπερβολικά και στιλιζαρισμένα γραφικά και ενσωματώνοντας φανταστικά στοιχεία που δεν υπάρχουν στις ιστορικές αφηγήσεις. Πολλοί ήταν εκείνοι που μίλησαν για διαστρέβλωση της Ιστορίας, όμως αυτό δεν σταμάτησε το κοινό να παρακολουθήσει το φιλμ που έκανε τον Τζέραλντ Μπάτλερ ευρέως γνωστό.