Λέγεται πως ο Νίτσε, ένα πρωινό του 1889 στο Τορίνο, είδε έναν αμαξά να μαστιγώνει το άλογό του, που είχε μπήξει τα πόδια του στη γη. Ο φιλόσοφος παρενέβη, αγκάλιασε κλαίγοντας το κεφάλι του ζώου, σταματώντας τη βία. Στη συνέχεια κλείστηκε στο σπίτι του και βυθίστηκε στη σιωπή. Το περιστατικό ενέπνευσε τον Ούγγρο σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ στο «Αλογο του Τορίνου». Στη σημερινή «Αίσθηση αμαρτίας» του Κινέζου Ζιά Ζανγκ Κε υπάρχουν δύο σκηνές που θυμίζουν εκείνο το περιστατικό που σημάδεψε δυσανάλογα τον Νίτσε κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του.
Στην πρώτη, ένας «ηλίθιος», ιδεαλιστής (;) που επιμένει υπέρ του συλλογικού συμφέροντος ενώ η Κίνα έχει γεμίσει από νεόπλουτους και ολιγάρχες, αδειάζει το δίκαννό του σε έναν αμαξά που μαστιγώνει βάναυσα το υποζύγιό του. Εκρηξη συσσωρευμένου θυμού και ταυτοχρόνως απονενοημένη αυτοδικία από τον «ηλίθιο» του Ζιά Ζανγκ Κε που αραδιάζει και άλλα πτώματα στο πέρασμά του. Στη δεύτερη σκηνή, ένας νεόπλουτος, κραδαίνοντας ένα μάτσο κολαριστά γουάν, «μαστιγώνει» στο πρόσωπο τη ρεσεψιονίστ ενός σπα, που του αρνείται υπηρεσίες πόρνης. Η γυναίκα, οργισμένη, αντιδρά ακαριαία όπως οι μαχητές Σαολίν. Και οι δύο σκηνές είναι κομβικές σε αυτή την τοιχογραφία της σύγχρονης Κίνας.
Η 6η γενιά
Ο Ζιά Ζανγκ Κε είναι ίσως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης 6ης γενιάς Κινέζων κινηματογραφιστών – της γενιάς του νέου κύματος, που εμφανίστηκε δειλά στις αρχές του ’90 μετά την «κινεζική άνοιξη» στην πλατεία Τιενανμέν. Οι ταινίες του δεν διαπνέονται από νοσταλγία για την παράδοση, ούτε συνεισφέρουν στην ανανέωση του επικού και θεαματικού σινεμά της χορογραφημένης δράσης. Είναι ανθρωποκεντρικές, ρεαλιστικές αναπαραστάσεις της καθημερινής ζωής στην Κίνα, που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Η θεματολογία τους συνδέεται στενά με τη διάλυση των παλιών κοινωνικών δομών της Κίνας και τον ραγδαίο εκμοντερνισμό της. Το ρεύμα της εσωτερικής μετανάστευσης, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η εγκληματικότητα, η πορνεία, η θέση της γυναίκας στην οικογένεια και στην κοινωνία, οι αλλοτριωμένες ανθρώπινες σχέσεις έλκουν το βλέμμα του Ζιά Ζανγκ Κε.
Στο «Ξιάο Γου, ο πορτοφολάς» (1997) αποτυπώνεται ρεαλιστικά μια όψη της επαρχιακής Κίνας καθώς εισβάλλει σε αυτήν ο Δυτικός τρόπος ζωής. Ενας νεαρός πορτοφολάς μπαίνει σε μια συμμορία που λυμαίνεται μια μικρή (για τα δεδομένα της χώρας) πόλη. Στις αντονιονικές «Ακίνητες ζωές» (2006), το σκηνικό είναι πραγματικό: η πόλη Φεντζί στην κοιλάδα του ποταμού Γιανγκτσέ, που είχε ιστορία δύο χιλιάδων χρόνων, βυθίζεται αργά σε μια τεχνητή λίμνη. Οι άνθρωποι, σαν μυρμήγκια, γκρεμίζουν τα κτίρια και μετατρέπουν τα ερείπια σε οικοδομικά υλικά των πόλεων του μέλλοντός τους.
Το χρήμα
Στην «Αίσθηση αμαρτίας» η εικόνα της παλιάς Κίνας εμφανίζεται περιστασιακά και στιγμιαία μέσα από κτίσματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αγάλματα σοσιαλιστικού ρεαλισμού και χάπενινγκ για τουρίστες εμπνευσμένα από την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο. Η νέα επανάσταση, που κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτήθηκε από τον Ντενγκ Ξιαοπίνγκ με τη φράση του «είναι ωραίο να βγάζεις χρήματα», έφερε την Κίνα στην εποχή της αφθονίας. Το χάσμα των κοινωνικών ανισοτήτων διευρύνθηκε. Σε αυτό το κενό, που αφορά και την ηθική, εστιάζει σήμερα ο Ζιά Ζανγκ Κε περιγράφοντας αποσπασματικά έναν κύκλο βίας και αίματος. Διατρέχει την Κίνα από Βορρά προς Νότο ακολουθώντας τους ήρωές του, που εναλλάσσονται σαν δρομείς σε μια μαραθώνια σκυταλοδρομία. Σε κάθε μία από τις τέσσερις επιμέρους δραματουργικές ενότητες της ταινίας το χρήμα είναι σαν μια ανεξέλεγκτη δύναμη που διαβρώνει την Κίνα, στους δρόμους της οποίας βλέπεις κυρίες με Louis Vuitton, φτωχοδιάβολους, νέους με iPhone, πανάκριβες Mazerati, αλλά και παραστάσεις παραδοσιακής όπερας.
Η «Αίσθηση αμαρτίας» κάποιες στιγμές θυμίζει το λιτό και αφαιρετικό σινεμά του Ρομπέρ Μπρεσόν για την πτώση στην αμαρτία και τη μετάνοια (που εδώ παραμένει ζητούμενο). Κάποιες άλλες φέρνει στον νου τον αποξενωμένο, μελαγχολικό και βίαιο κόσμο του Τακέσι Κιτάνο, καθώς περιγράφει τους μοντέρνους καιρούς στην Αγρια Ανατολή των κραυγαλέων αντιθέσεων. Στα τέσσερα επεισόδια–ενσταντανέ της αποτυπώνεται το αποτέλεσμα του πιο επιτυχημένου πειράματος πολιτικής και οικονομικής μετάλλαξης: το κομμουνιστικό κόμμα κρατεί τα ηνία του αλόγου που σέρνει το κάρο του καλπάζοντος καπιταλισμού.
Δείτε
«Αίσθηση αμαρτίας» (Tian zhu ding, 2013)
Ενας κύκλος αίματος, που ανοίγει σαν σπαγγέτι γουέστερν και κλείνει με μια σκηνή κινεζικής όπερας. Στο ενδιάμεσο υπάρχουν τέσσερις ιστορίες, που επικοινωνούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία, με φόντο τη σύγχρονη Κίνα του οικονομικού θαύματος, των ραγδαίων αλλαγών στον τρόπο ζωής, αλλά και των εκρηκτικών κοινωνικών αντιθέσεων.
Στην πρώτη ιστορία, ένας ανθρακωρύχος εκδικείται τους διεφθαρμένους τοπικούς άρχοντες. Στη δεύτερη, ένας άντρας δολοφονεί εν ψυχρώ έξω από μια τράπεζα για να αρπάξει την τσάντα μιας γυναίκας. Στην τρίτη, η ερωμένη ενός παντρεμένου αρνείται να γίνει πόρνη. Στην τέταρτη, ένας νεαρός δεν αντέχει στην ιδέα ότι η κοπέλα, την οποία μόλις ερωτεύτηκε, εκδίδεται. «Ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι τέσσερις ιστορίες εκτείνονται σε όλη τη χώρα, μου φέρνει στο μυαλό την παραδοσιακή κινεζική ζωγραφική τοπίων. Οι κλασικοί ζωγράφοι πάντα προσπαθούσαν να εκθέσουν πανοράματα ολόκληρης της χώρας», λέει ο Ζιά Ζανγκ Κε. Το σενάριό του βραβεύτηκε στις Κάννες.