«Το θεώρημα μηδέν», πρόσφατο έργο του Τέρι Γκίλιαμ, του Αμερικανού της βρετανικής παλιοπαρέας των Μόντι Πάιθον, φαντάζει σαν ολοστρόγγυλη τρύπα στο νερό· φιλοσοφική, υπαρξιακή, περίτεχνα καμωμένη. Ανελέητος βομβαρδισμός από πληθωρικές εικόνες, που δεν αφήνουν ζωτικό χώρο για αληθινά στοχαστικές ανάσες, με κατάληξη ένα αποτέλεσμα αντιστρόφως ανάλογο των προθέσεων. Ενας Γκίλιαμ, προσηλωμένος όπως πάντα στο γκροτέσκ και στο παράδοξα κωμικό, αλλά και αυτοκαταστροφικός. Γυμνός, στεγνός από ουσία, στο εντυπωσιακό σκηνικό του (όπου συνυπάρχουν το μπαρόκ, η επιστημονική φαντασία και το κόμικς) συλλαβίζει γρίφους και κοινοτοπίες για το νόημα της ζωής. Αν θέλετε να το χάσετε, μην πάρετε στα σοβαρά το χάος του «Θεωρήματος μηδέν».
Δείτε σαν ψυχεδελικό remix το επιτηδευμένο παραλήρημα του σεναριογράφου Πατ Ράσιν (ατάκες-σλόγκαν όπως «η ζωή είναι ένας ιός που προσβάλλει τον τέλειο μηχανισμό του θανάτου»). Αφεθείτε και απολαύστε ό,τι αληθινά αξίζει στην ταινία: το σκηνικό και τον ηθοποιό Κριστόφ Βαλτζ, που φέρνει μαζί του μια αύρα καφκικού παραλόγου. Είναι τα μοναδικά σταθερά σημεία για να πιαστεί κανείς και να μη ρουφηχτεί από τη μαύρη τρύπα που οδηγεί στο χάος.
Πάντως, υπάρχουν και κάποιες πυκνές, ατμοσφαιρικές στιγμές στο «Θεώρημα μηδέν». Στην καλύτερη, ο μοναχικός ήρωας του Βαλτζ μεταφέρεται από τη δυστοπία στην οποία ζει σε μια εικονική πραγματικότητα, στο πλευρό μιας όμορφης ξανθιάς γυναίκας, σε μια εξωτική παραλία, όπου κατά το ηλιοβασίλεμα ο ήλιος δεν χάνεται στον ορίζοντα, αλλά λιώνει, όπως τα ρολόγια του Νταλί, και απλώνεται στην επιφάνεια της ψεύτικης θάλασσας.
Από το «Brazil»…
Το «Θεώρημα μηδέν» θα μπορούσε να εκληφθεί και σαν σίκουελ του «Brazil» με το οποίο ο Γκίλιαμ απογαλακτίστηκε από τους Μόντι Πάιθον με τη βοήθεια του Τομ Στόπαρντ (συν-σεναριογράφος). Το 1985 ο Γκίλιαμ αποσπάστηκε από αυτούς, από την παραδοξότητά τους και το χαρακτηριστικό βρετανικό τους φλέγμα, και έπεσε σαν μετεωρίτης σε ένα εφιαλτικό τοπίο, οικείο στους αναγνώστες του Οργουελ και του Κάφκα. Ενας ονειροπόλος, υπάλληλος του υπουργείου Εσωτερικών, θα ζήσει απίστευτες περιπέτειες όταν θα βρεθεί στο σπίτι ενός ανθρώπου, τον οποίο απήγαγαν και στη συνέχεια δολοφόνησαν μυστικοί πράκτορες μιας κυβέρνησης δικτατορικής.
Ο συγκερασμός ρετρό και δυστοπίας που πέτυχε ο Γκίλιαμ στο «Brazil» παραμένει μέχρι σήμερα το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας. Η εικόνα που παρουσιάζει το αστικό τοπίο στο μέλλον είναι εικόνα φθοράς και παρακμής. Μουντά και υγρά κινηματογραφικά κάδρα ενός ξεχαρβαλωμένου κόσμου, ξεθωριασμένες, παγερές αναμνήσεις art deco. Η τεχνολογία, αναγκαία όσο ποτέ, δεν είναι πια ένα άστρο που οδηγεί στο φωτεινό μέλλον. Στον άνθρωπο δεν απομένει παρά η διαφυγή του από την πραγματικότητα στη φαντασία. Η πτήση στον ουρανό, πάνω απ’ έναν ου-τόπο, που γίνεται περίπου όπως και στα σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Γκίλιαμ και ο Στόπαρντ (;) διάλεξαν για τίτλο το Brazil, που παραπέμπει νοσταλγικά στη σάμπα και στις ζεστές αμμουδιές του Νότου.
…στο zero
Αχαρο να κωδικοποιείς τη φαντασία. Μάταιο, επίσης, να προσπαθείς να περιγράψεις το «Θεώρημα μηδέν». Ενας τύπος με ξυρισμένο κεφάλι, ο Κοέν, που ο επιστάτης του στη δουλειά τον αποκαλεί Κουίν, εργάζεται στο τμήμα οντολογικών ερευνών μιας εταιρείας. Μια μέρα, όπως κάθε μέρα, ο Κοέν βγαίνει από το σπίτι του, που παραδόξως εσωτερικά μοιάζει με εκκλησία, πηγαίνει στη δουλειά του και ζητάει να τον κρίνουν ανάπηρο για εργασία. Στη συνέχεια, δικτυωμένος σε έναν παγκόσμιο οργανισμό σαν ζωντανό μικροτσίπ με συνείδηση, προσπαθεί όπως οι χάκερ να σπάσει έναν κώδικα, αυτόν της ύπαρξης, λύνοντας το «θεώρημα μηδέν».
Ο μοναχικός και καταθλιπτικός Κοέν, ο οποίος χρησιμοποιεί πάντα το «εμείς» αντί του «εγώ», φαντάζει σαν μακρινός συγγενής των ηρώων του Μπέκετ στο «Περιμένοντας τον Γκοντό». Περιμένει μια τηλεφωνική κλήση από το υπερπέραν, έναν cyber «θεό» να τον διαφωτίσει για το νόημα της ύπαρξής του. Ξοδεύει τη ζωή του ολόκληρη περιμένοντας και στο τέλος ανακαλύπτει πως έζησε μια ζωή χωρίς νόημα. Το «Είναι» κρεμασμένο στη θηλιά του «Μηδενός».
Δείτε
«Το θεώρημα μηδέν» (The Zero Theorem, 2013)
Ο Τέρι Γκίλιαμ (στη φωτ., με τον Κριστόφ Βαλτζ), μια δρασκελιά πριν από το αριστούργημά του, γλίστρησε και γκρεμίστηκε στο χάος. Πληθωρικό και ευφάνταστο σκηνικό, άριστη ισορροπία από τον Βαλτζ, ωραίο σάουντρακ από τον Τζορτζ Φέντον. Φιλόδοξες και οι προθέσεις του Γκίλιαμ, μόνο που οι ιδέες και οι υπαρξιακές αναζητήσεις από μόνες τους δεν συνιστούν πυκνό κινηματογραφικό λόγο, έστω δυσπρόσιτο. Το φιλμ θα μπορούσε να περιγραφεί και σαν μια προβολή της πεζής πραγματικότητας στην επιστημονική φαντασία ή, αλλιώς, της καθημερινής ρουτίνας στη μελλοντολογική δυστοπία. Παίζουν, επίσης, Μελανί Τιερί, Ντέιβιντ Τιούλις, Ματ Ντέιμον. (Προβάλλεται στις αίθουσες)
«Brazil» (1985)
H επιστημονική φαντασία, η μαύρη κωμωδία και το γκροτέσκ ύφος των Mόντι Πάιθον συναντούν τους εφιάλτες του Οργουελ. (Σε dvd)
«Oι 12 πίθηκοι» (12 Monkeys, 1995)
Η καλύτερη ταινία του Γκίλιαμ. Tο έτος 2035 οι επιζήσαντες από μια άγνωστη επιδημία στέλνουν αποστολές εθελοντών στο παρελθόν. (Σε dvd)