Εκείνο το πρωινό ήταν το τελευταίο για τον Αϊρα Σακς στη Θεσσαλονίκη. Σε λίγες ώρες έφευγε για τη Νέα Υόρκη και ο χρόνος των συνεντεύξεών του ήταν περιορισμένος. Αρχές Νοεμβρίου είχε επισκεφτεί το 55ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου για να παρουσιάσει την ταινία του «Love is strange» («Η αγάπη είναι παράξενη») που θα προβάλλεται στις αίθουσες από την Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου. Μην τη χάσετε. Οσοι τουλάχιστον δεν συμμερίζεστε τις απόψεις του βουλευτή Αχαΐας Νίκου Νικολόπουλου, που στο… αλησμόνητο ομοφοβικό tweet του («Από την Ευρώπη των Εθνών, στην Ευρώπη των π…ριών!») «κατακεραύνωνε» –υποτίθεται– τον πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου που «αρραβωνιάστηκε τον αγαπημένο του». Και μπορεί η Ελλάδα, στην οποία το «σύμφωνο συμβίωσης» αποτελεί αδιανόητο τοπίο, να μην είναι Φινλανδία, η οποία είναι η 12η ευρωπαϊκή χώρα που νομιμοποίησε πρόσφατα τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, παρ’ όλα αυτά υπάρχει και στη χώρα μας ένας σεβαστός αριθμός ανθρώπων που δεν διαχωρίζει την αγάπη σύμφωνα με το χρώμα, το φύλο, την προέλευση.
Σπουδή χαρακτήρων
Στην ταινία ένα ζευγάρι Νεοϋορκέζων, προχωρημένης ηλικίας, ο Μπεν (Τζον Λιθγκόου) και ο Τζορτζ (Αλφρεντ Μολίνα) παντρεύονται ύστερα από 40 χρόνια συνύπαρξης. Η μελαγχολικά αισιόδοξη, συγκρατημένα οικογενειακή, διεισδυτικά κοινωνική και στιβαρά τρυφερή αυτή ταινία είναι πάνω απ’ όλα μια σπουδή χαρακτήρων. Ενα fresco διαφορετικών ηλικιών, αντιλήψεων και συνθηκών ζωής στο σημερινό Μανχάταν.
Ο Μπεν εργάζεται ως διευθυντής χορωδίας σε καθολικό σχολείο (απολύεται αμέσως μετά την ανακοίνωση του γάμου του, ύστερα από χρόνια εξαιρετικής –όπως παραδέχονται οι ανώτεροί του– δουλειάς), ο Τζορτζ είναι γκαλερίστας και ζωγράφος. Η απόλυση φέρνει οικονομική δυσπραγία, αναγκάζονται να πουλήσουν το σπίτι τους και να φιλοξενηθούν, χωριστά ο καθένας, σε συγγενείς και φίλους, έως ότου βρουν καινούργιο για να νοικιάσουν.
Πριν συναντήσω τον 49χρονο Αϊρα Σακς, το μόνο που γνώριζα γι’ αυτόν είναι ότι έχει και ο ίδιος παντρευτεί τον σύντροφό του και έχουν δύο παιδιά. Αμέσως μετά ανακάλυψα μια οικογενειακή φωτογραφία στους New York Times, σε ένα ευρύχωρο, γεμάτο βιβλία, λιτό, φωτεινό, νεοϋορκέζικο διαμέρισμα. Εκτός από τον Σακς, τον ζωγράφο σύντροφό του Μπόρις Τόρες, τις κόρες τους Βίβα και Φέλιξ, στη φωτογραφία είναι και η μητέρα των παιδιών και οπερατέρ Κίρστεν Τζόνσον, που, όπως πληροφορούμαστε από τη λεζάντα, μένει σε διπλανό διαμέρισμα και τα παιδιά έχουν δικό τους δωμάτιο και στα δύο σπίτια.
«Το “Love is strange” αναφέρεται στη φύση της αγάπης, μιλάει, όπως και οι προηγούμενες ταινίες μου (“Keep the lights on”, “Married life”, κ.ά.) για ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν ποιοι είναι και τι αισθάνονται γι’ αυτό που είναι. Οχι μόνο το γκέι ζευγάρι αλλά και η Μαρίζα Τομέι και ο Ντάρεν Μπάροουζ που υποδύονται ένα άλλο ζευγάρι μεσήλικων, γονέων, το οποίο προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τα όρια, τις προσδοκίες του, να συμφιλιωθεί με τις απώλειές του. Η συγκατοίκηση των δύο αντρών με συγγενείς και φίλους, τους αναγκάζει να έρθουν αντιμέτωποι με άλλες γενιές, διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας και τρόπους ζωής. Από την εφηβεία μέχρι το γήρας, τα στάδια είναι πολλά και στο καθένα “διαβάζουμε” τη ζωή αλλιώς».
Με γυαλιά, κάπως αραιωμένα μαλλιά, κοντό μούσι, ο Αϊρα Σακς έχει την όψη καλλιτέχνη και διανοούμενου. Προσπαθεί, μάλλον από νωρίς το πρωί, να αποτελειώσει έναν καπουτσίνο καθώς συγκεντρώνεται στη συζήτηση, χωρίς προκατασκευασμένες απαντήσεις.
«Δεν είναι αρκετά στερεότυπο να εμφανίζονται οι γκέι χαρακτήρες στις ταινίες σε επαγγέλματα καλλιτεχνικά; Αισθάνεστε “προστατευμένος” στο περιβάλλον που δημιουργείτε;» είναι οι δύο πρώτες ερωτήσεις που του απευθύνω: «Γράφω για πράγματα που ξέρω. Είμαι γκέι καλλιτέχνης. Είμαι παντρεμένος. Ο σύζυγός μου είναι ζωγράφος. Εχουμε δυο παιδιά. Αυτός, επίσης, ζωγράφισε και τα έργα του Μπεν στην ταινία. Ο κόσμος στον οποίο ζουν οι δύο ήρωες είναι σεμνός και μετριόφρων. Αγωνίζονται για να επιβιώσουν οικονομικά. Αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα από τα δικά μου. Αναφέρομαι σε ανθρώπους που γνωρίζω και σε ανθρώπους που παρατηρώ. Οσο για το “προστατευμένος” που λέτε… Αναζητάμε, νομίζω, πάντα χώρους στους οποίους μπορούμε να ισορροπήσουμε το μέσα μας με το έξω. Αυτό προκαλεί και το δράμα. Ο αγώνας των δύο αυτών ανθρώπων εξελίσσεται σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται».
Χιούμορ και κριτική ματιά
Η ταινία δεν «εκβιάζει» συναισθήματα. Είναι μια προσεκτική χαρτογράφηση της μικρο-μεσοαστικής νεοϋορκέζικης κοινωνίας, που, χωρίς να λειτουργεί με αποκλεισμούς, δεν σημαίνει ότι είναι και απαλλαγμένη από προκαταλήψεις ή δυσκολίες προσαρμογής σε μια πραγματικότητα που αλλάζει μέρα με τη μέρα. Οι δυναμικές διασταυρώνονται με χιούμορ, κριτική ματιά (το πρόβλημα στέγης είναι ασφυκτικό στην πόλη), ο σκηνοθέτης δείχνει μεγάλη κατανόηση και τρυφερότητα για τα ανθρώπινα πάθη και μίση. Τα αδιέξοδα φωτίζονται, τίποτα δεν δραματοποιείται, η προσωρινότητα ορίζει τις ζωές, το μόνο που έχει διάρκεια είναι η, δοκιμασμένη στον χρόνο, αγάπη. Η επιλογή της μουσικής του Σοπέν δεν είναι τυχαία. Ο Σακς διάλεξε τον συνθέτη «για την απλότητα, την ομορφιά και την ευαισθησία του». Ο,τι, ακριβώς, εκπέμπει και η ίδια η ταινία.
Ο Αϊρα Σακς έχει, όπως λέει, «ένα βλέμμα στην ελληνική πραγματικότητα». Δεν έχει μόνο φίλους στην Ελλάδα. Ενας από τους στενότερους συνεργάτες του, ο διευθυντής φωτογραφίας της ταινίας του, είναι ο Χρήστος Βουδούρης (έχει δουλέψει με τον Γ. Λάνθιμο στις «Αλπεις», τον Ρ. Λινκλέιτερ «Πριν τα μεσάνυχτα», κ.α.), ενώ ανάμεσα στους παραγωγούς του «Love is strange» είναι και ο Χρήστος Κωνσταντακόπουλος (Faliro House Productions).
Είναι ενημερωμένος για τους νεοναζί της «Χρυσής Αυγής» και τις επιθέσεις στους ομοφυλόφιλους. «Και στη Ν. Υόρκη δεν αισθάνομαι το ίδιο ασφαλής σε όλες τις περιοχές», λέει. «Δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται ή νομίζετε. Αλλά είναι ακόμη πιο δύσκολο αν είσαι μαύρος ή γυναίκα στη Ν. Υόρκη. Αν είσαι μαύρος πολύ δύσκολα γίνεσαι, για παράδειγμα, αστυνομικός εξαιτίας του χρώματός σου. Υπάρχει η απειλή της βίας, επιθετικότητα». Ρωτώ αν μπορεί να αγκαλιάσει δημόσια τον σύντροφό του. «Μπορώ αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί· να παρακολουθούμε τις αντιδράσεις του κόσμου, πώς επιδρά πάνω του η κίνηση αυτή», διευκρινίζει.
Υπάρχει και φως
Τι σκέφτεται για την κατάσταση στη χώρα μας; «Ναι, είναι ευαίσθητη, αλλά υπάρχει και φως». Εντοπίζοντας δε το σχόλιό του στην γκέι κοινότητα συμπληρώνει: «Υπάρχει μεγαλύτερη άνεση, μια εξοικείωση με το σώμα και τη σεξουαλικότητα. Φυσικότητα, όπως σε μια οποιαδήποτε ανθρώπινη σχέση. Σαν μια δήλωση ότι είμαστε αυτοί που είμαστε. Θα ξαναχρησιμοποιήσω τη λέξη σεμνότητα· έλλειψη υπεροψίας, αυθάδειας. Οι τόνοι είναι χαμηλοί».
Η συζήτησή μας πλησιάζει στο τέλος της. Σχολιάζω ότι «κινηματογραφεί σαν συγγραφέας». Το εισπράττει σαν μεγάλο κομπλιμέντο. Αγαπά πολύ τη λογοτεχνία, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευσή του πριν ασχοληθεί με τον κινηματογράφο. «Το μυθιστόρημα είναι μια μορφή απεικόνισης», σημειώνει. «Ο Χένρι Τζέιμς είναι για μένα ένα καλό παράδειγμα. Επίκαιρος πάντα, γιατί οι χαρακτήρες του είναι πέρα από την εποχή τους».
«Το να μεγαλώνεις είναι πιο δύσκολο για ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι;» είναι η τελευταία ερώτηση. «Α!», αντιδράει μάλλον αιφνιδιασμένος. «Δεν θα απαντούσα συνολικά… Οι χαρακτήρες στην ταινία είναι πολύ συμφιλιωμένοι με τον χρόνο. Υπάρχει μια τρωτότητα σε όλους τους ανθρώπους στο πέρασμα του χρόνου. Οι δυνάμεις σε εγκαταλείπουν, γίνεσαι πιο ευπαθής… Η ιστορία του “Love is strange” συνέβη, κατά κάποιο τρόπο, στο συγγενικό περιβάλλον μου. Ηταν ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι που έζησε μαζί 45 χρόνια. Ο ένας από τους δύο ήταν γλύπτης που άρχισε να κατασκευάζει το τελευταίο γλυπτό του όταν είναι 98 χρόνων. Πέθανε στα 99, το έργο έμεινε ημιτελές. Ενας 99χρονος γκέι, ενεργός, ανοιχτός στον κόσμο, περίεργος και φιλόδοξος ώς την τελευταία στιγμή. Αυτή ήταν η έμπνευσή μου».