Ο «Νόμος της αγοράς», τίτλος που στις μέρες μας φτάνει σαν απειλή στ’ αυτιά μας, είναι μια λιτή γαλλική ταινία, γυρισμένη από τον Στεφάν Μπριζέ. Ο καθημερινός εφιάλτης που ζει ο ήρωάς της φαντάζει σαν κακό όνειρο για εκατομμύρια Ευρωπαίους, που έχουν στηρίξει τη ζωή τους στη σιγουριά της θέσης εργασίας. Ο μεσήλικας Τιερί, άνεργος χειριστής ανυψωτικών (;) μηχανημάτων, ολοκληρώνει ένα επιδοτούμενο πρόγραμμα επιμόρφωσης. Αμέσως μετά συνειδητοποιεί πως είναι άχρηστος στον αμείλικτο κόσμο της ευέλικτης και ελαστικής εργασίας.
Ο «Νόμος της αγοράς», ενδεικτικός της σοβαρής στροφής του σύγχρονου γαλλικού σινεμά προς τον ρεαλισμό και τα κοινωνικά θέματα, κλιμακώνεται αργόσυρτα, με άξονα μια λανθάνουσα αντίθεση ανάμεσα στο δράμα και το ντοκιμαντέρ. Η απόγνωση και η υπόκωφη ένταση, ορατές στο βλέμμα του Βινσέν Λιντόν, εξαίρετου πρωταγωνιστή της ταινίας, σπάνια έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο με τον κινηματογραφικό φακό – ο Μπριζέ κρατεί τεχνηέντως αποστάσεις από την ψυχολογία, για να συνθέσει σχεδόν ντοκιμαντερίστικα το προφίλ του ήρωά του. Παράλληλα, η ζεστή χρωματική παλέτα του διευθυντή φωτογραφίας Ερίκ Ντιμόν αμβλύνει τη σκληράδα του θέματος, ενώ η χρήση του σινεμασκόπ δίνει πρωτόγνωρη αίσθηση στην ασφυξία. Οι μέρες ευτυχίας για τον Τιερί και τη σύζυγό του ανήκουν σε ένα ανέμελο παρελθόν, διακριτικά αισθητό στις στιγμές που βλέπουμε το ζευγάρι να παρακολουθεί μαθήματα χορού.
Ο «Νόμος της αγοράς» είναι η άλλη όψη του «Τσεκουριού» του Κώστα Γαβρά. Εκεί, ο ήρωας ήταν ένας serial killer, πολύ διαφορετικός από αυτούς που σκορπίζουν τρόμο στα αμερικανικά θρίλερ. Ενας άνεργος, πρώην διευθυντικό στέλεχος, φτιάχνει μια λίστα με τους πιθανούς ανταγωνιστές του στην αγορά εργασίας και τους καθαρίζει «προληπτικά»: όσο λιγοστεύουν οι όμοιοί του, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να βρει δουλειά αντάξια των ικανοτήτων του. Ο σαρκασμός σπάζει κόκαλα.
Η συνέντευξη
Ο Τιερί δεν έχει τίποτα παράξενο ή αλλόκοτο πάνω του. Είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος, ο κοινός μέσος όρος. Χάνει τη δουλειά του, μαζί με όλους τους συναδέλφους του, ύστερα από 25 χρόνια στην ίδια θέση.
Στη συνέχεια, κουρασμένος από τους ατελέσφορους αγώνες του συνδικάτου, αποφασίζει να ακολουθήσει τον δρόμο της προσαρμογής στις νέες συνθήκες.
Μετά την επιμόρφωσή του, σε προγράμματα που λειτουργούν μόνο και μόνο για να απορροφούνται τα αντίστοιχα κονδύλια, αρχίζει ο κύκλος συνεντεύξεων. Τον βλέπουμε κυρίως προφίλ. Κρύβει την αγωνία του γι’ αυτό που βιώνει και εκθέτει την ειλικρινή του θέληση για μια νέα αρχή. Η μοναδική θέση, όμως, που βρίσκει είναι αυτή του σεκιουριτά σε ένα σούπερ μάρκετ.
Η ανάκριση
Από εδώ και μπρος, ο Μπριζέ αλλάζει οπτική γωνία απέναντι στον ήρωά του. Ο παραδοσιακός εργάτης, που έμεινε άνεργος, επανεντάσσεται στην αγορά εργασίας για να ξεκινήσει το… μοντέρνο δράμα του.
Παρακολουθούμε τον Τιερί ολοένα και πιο αποστασιοποιημένο στο καινούργιο εργασιακό περιβάλλον του, να «σπρώχνεται» από ένα αόρατο χέρι προς τις άκρες του κινηματογραφικού κάδρου. Τον βλέπουμε «κομπάρσο» σε ένα αληθινό καθημερινό «ριάλιτι», σε σκηνές όπου καλείται να παίξει τον ρόλο του αστυνόμου, όταν οι κάμερες συλλαμβάνουν κάποιον να κλέβει από τα ράφια, ή του παρατηρητή στις σκηνές της «ανάκρισης» που ακολουθούν.
Στο «Τσεκούρι», όπου το χιούμορ είναι σαρδόνιο, οι φόνοι σχεδιάζονται μεθοδικά, εκτελούνται όμως αδέξια, γιατί δεν έχουν κανένα ηθικό βάρος. Ο θάνατος αποτελεί δραματουργικό πρόσχημα για την ανατομία ενός φανταστικού εγκλήματος (ο ανασφαλής μεσοαστός, που κινδυνεύει ν’ ανακυκλωθεί σαν σκουπίδι, φασιστικοποιείται). Στον «Νόμο της αγοράς» είναι εμφανής η τάση για αποδραματοποίηση. Και ο θάνατος (μια αυτοκτονία που λαμβάνει χώρα εκτός κάδρου) λειτουργεί σαν καταλύτης σε μια κοινότοπη ιστορία, όπου ο σκηνοθέτης δεν επιθυμεί ένα εντυπωσιακό τέλος. Να τονίσουμε, επίσης, πως ο Μπριζέ δεν είναι στρατευμένος.
Η ερμηνεία του Λιντόν βραβεύτηκε στις Κάννες τον περασμένο Μάιο. Το άξιζε με το παραπάνω.
Δείτε
«Ο νόμος της αγοράς» (La loi du marche, 2015)
Το καθημερινό θρίλερ επιβίωσης για ένα μεσήλικα εργάτη που έχασε τη δουλειά του. Γαλλική ταινία του Στεφάν Μπριζέ. Παίζουν: Βινσέν Λιντόν, Καρίν ντε Μιρμπέκ, Ιβ Ορί, Ματιέ Σκαλέ. (Προβάλλεται στις αίθουσες)
«Το τσεκούρι» (Le couperet, 2005)
Ο σώζων εαυτόν σωθήτω ή ο εκφασισμός μιας ακραίας ανταγωνιστικής κοινωνίας. Ενας άνεργος, πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος εταιρείας, δολοφονεί τους συνυποψηφίους του για μια θέση εργασίας. Με τον Χοσέ Γκαρσία. (Σε dvd)
«Δύο ημέρες και μία νύχτα» (Deux jours, une nuit, 2014)
Η Σάντρα, που βρίσκεται στο τέλος της αναρρωτικής της άδειας, μαθαίνει πως οι συνάδελφοί της ψήφισαν να μην ξαναγυρίσει στη δουλειά. Τέθηκε δίλημμα: ένας λιγότερος και το μπόνους σας ή όλοι και χωρίς μπόνους; Η Σάντρα έχει ένα Σαββατοκύριακο για να αποτρέψει τον προαναγγελθέντα «θάνατό» της: πρέπει να βρει τους συναδέλφους της και να τους πείσει να ψηφίσουν αλληλεγγύη τη Δευτέρα. Με τη Μαριόν Κοτιγιάρ (φωτ.). (Σε dvd)