Αξίζει στους γονείς μια δεύτερη ευκαιρία; Τι μπορεί να συμβεί όταν τα παιδιά ζούνε σε «έκτακτες συνθήκες» και ωριμάζουν ταχύτερα και τραυματικά; Οταν παύουν να υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά; Οταν οι δύο πλευρές κάπου συναντώνται, υιοθετώντας η μία τον ρόλο της άλλης; Εχοντας παρακολουθήσει τρεις ταινίες του 56ου Διεθνούς Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που άρχισε χθες και ολοκληρώνεται το ερχόμενο Σάββατο, 14 του μηνός, με την απονομή των βραβείων, τα ερωτήματα γαντζώθηκαν στην καθημερινότητα, φωτίζοντας διαφορετικά, γεγονότα, μνήμες και ζωές.
Για παράδειγμα, στην ταινία «Μπαμπάς» του Βισάρ Μορίνα από το Κόσοβο, αναρωτιέσαι πώς είναι δυνατόν ένα δεκάχρονο αγόρι να μεγαλώνει στην ανέχεια, στην αστάθεια και στη μοναξιά, με έναν πατέρα που συνεχώς του λέει «πρέπει να φύγουμε». Ο Νόρι ζει σε έναν τόπο όπου η ανομία και η εγκληματικότητα κυβερνούν, σε ένα σπίτι με πολλά άτομα (συγγενείς), φτώχεια και έναν πατέρα που αναζητεί την τύχη του στο Βερολίνο. Κλέβει για να εξασφαλίσει χρήματα και να μπορέσει να τον ακολουθήσει. Ταξιδεύει ως παράνομος μετανάστης (οι εικόνες μάς είναι πλέον πολύ οικείες) και όταν φτάνει στον προορισμό του και συναντάει τον πατέρα του, συνειδητοποιεί ότι είναι απλώς η αρχή μιας νέας μεγάλης περιπέτειας και καθόλου η κατάληξή της. Στην ξένη χώρα, όλα είναι ξένα και αφιλόξενα· ακόμη και ο πατέρας του. Ο Νόρι άφησε στο Κόσοβο, της δεκαετίας του ’90, τη σκληρή ζωή του μικροπωλητή, για να καταλάβει πολύ νωρίς και με αμείλικτο τρόπο ότι τίποτα δεν του εξασφαλίζει ένα καλύτερο μέλλον· ούτε ο πατέρας του. «Πιστεύω πως το να βιώνεις τους γονείς σου με τον τρόπο που το κάνει ο Νόρι είναι πολύ επώδυνο και τραυματικό», λέει ο σκηνοθέτης Βισάρ Μορίνα σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Πρώτο πλάνο» του Φεστιβάλ. «Σκοτώνει την ψευδαίσθηση και σε κάνει να συνειδητοποιείς ότι είσαι τελείως μόνος. Δεν ήταν όμως στόχος μου να εστιάσω στην τραυματική πλευρά αυτής της εμπειρίας. Στόχος μου ήταν να μπω στη διαδικασία της “εξαφάνισης”, του “θανάτου” της πατρικής φιγούρας. Το γεγονός πως ο Γκεζίμ (ο πατέρας) εγκαταλείπει τον Νόρι, σκοτώνει την εμπιστοσύνη του, σκοτώνει τον Γκεζίμ ως πατέρα και τον Νόρι ως παιδί».
Μια τσακισμένη ντίβα
Η ιστορία της «Εύα Νόβα», του Μάρκο Σκοπ από τη Σλοβακία, εστιάζει στο τσακισμένο πρόσωπο μιας πρώην ντίβας του κινηματογράφου, που δίνει μάχη με τον εθισμό της στο αλκοόλ, ενώ προσπαθεί να διορθώσει λάθη του παρελθόντος τα οποία τής έχουν κοστίσει τη σχέση με τον γιο της και τα εγγόνια της. Η επανασύνδεση με τον γιο θα είναι η πιο δύσκολη, ειλικρινής και λυτρωτική εμπειρία της ζωής της. Μια επώδυνη πορεία αυτογνωσίας. «Βλέπω συχνά γύρω μου παρεξηγήσεις που προκαλούνται απ’ το ότι παρασυρόμαστε από τον εγωισμό μας, τις καριέρες μας, τις φιλοδοξίες, τη λαγνεία, τα χρήματα. Χωρίς να αναλογιζόμαστε τις συνέπειες για τους δικούς μας ανθρώπους», σημειώνει ο σκηνοθέτης. Επουλώνονται τα τραύματα; Ο Μάρκο Σκοπ απαντάει μάλλον αρνητικά στο ερώτημα. Ομως, θεωρεί καθοριστική τη δύναμη της συγγνώμης και υποστηρίζει πως «αξίζει στην Εύα –μητέρα– μια δεύτερη ευκαιρία».
Αλλες σχέσεις
Καθώς μετατοπιζόμαστε γεωγραφικά στην Αμερική, οι σχέσεις αλλάζουν. Στο «Louder Than Bombs» του Νορβηγού σκηνοθέτη (γεννημένου στη Δανία) Γιοακίμ Τρίερ, με την Ιζαμπέλ Ιπέρ και τον Γκάμπριελ Μπερν, ο αιφνίδιος θάνατος σε τροχαίο της μητέρας και διάσημης φωτογράφου (Ιπέρ) οδηγεί τις σχέσεις του πατέρα με τους δύο έφηβους γιους σε διαφορετικές ισορροπίες. Στην περίπτωση αυτή η μνήμη διαμορφώνει παράλληλες αλήθειες. Μια αναδρομική έκθεση στη Ν. Υόρκη, με τη δουλειά της μητέρας, τρία χρόνια μετά το συμβάν, δίνει στη συνύπαρξη των τριών ανδρών άλλο περιεχόμενο. Το πένθος διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο, όπως και η ταυτότητα της μνήμης. Το ίδιο γεγονός εγγράφεται διαφορετικά στο κάθε μέλος της οικογένειας. Η ενηλικίωση δεν αφορά μόνο τους έφηβους γιους. Είναι μια δοκιμασία και για τον πατέρα.
Τελετουργίες
Η ενηλικίωση είναι και το θέμα του «Ηφαιστείου», μόνο που όσο απομακρυνόμαστε από τον κόσμο που αναγνωρίζουμε και τον δυτικό πολιτισμό, οι παραδόσεις αποκτούν διαστάσεις τελετουργικές. Ετσι ο πρωτοεμφανιζόμενος Χάιρο Μπουσταμάντε από τη Γουατεμάλα γυρίζει ουσιαστικά ένα εθνογραφικό ντοκιμαντέρ, καθώς καταγράφει την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και τον αναγκαστικό γάμο μιας νεαρής ιθαγενούς των Μάγια, η οποία στην αιφνίδια εξέλιξη της ζωής της έχει συμπαραστάτη τη μητέρα της. Ενα σύμπαν μακρινό, που γίνεται οικείο μέσα από την αρχετυπική φιγούρα της μητέρας.