Οσοι δεν ποντάρουν στα φαβορί, περιμένουν απόψε από το «Spotlight: όλα στο φως» να κάνει την έκπληξη στα Οσκαρ. Το φιλμ του Τομ Μακάρθι είναι υποψήφιο σε 6 κατηγορίες, ανάμεσά τους και αυτές της καλύτερης ταινίας, της σκηνοθεσίας και του πρωτότυπου σεναρίου. Βασίζεται σε αληθινή ιστορία, στην αποκάλυψη ενός σκανδάλου παιδεραστίας στη Βοστώνη, στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας, από τη συντακτική ομάδα Spotlight της εφημερίδας The Boston Globe στις αρχές του 2002.
Από τη δεκαετία του ’70 μέχρι την ημέρα που το σκάνδαλο έγινε από μονόστηλο πρωτοσέλιδο, περισσότεροι από 70 ιερείς έχουν καταγγελθεί για σεξουαλική κακοποίηση παιδιών. Οι υποθέσεις όμως δεν έφτασαν ποτέ στο δικαστήριο. Η αδιαφορία και η απάθεια των θεσμών –ανάμεσά τους και ο Τύπος, που φοβόταν την επιρροή της Εκκλησίας στο αναγνωστικό του κοινό– είχαν οδηγήσει στη συγκάλυψη της υπόθεσης.
Σχεδόν όλοι όσοι γνώριζαν γι’ αυτό το διαρκές έγκλημα στη Βοστώνη βρίσκονταν σε μεγάλο ύπνο, επαναπαυόμενοι στις υποσχέσεις και τις δεσμεύσεις της αρχιεπισκοπής για αυτοκάθαρση.
Σήμερα, το «Spotlight» ανοίγει έναν φάκελο αρχείου, χωρίς να νοιάζεται για το αν θα θεωρηθεί ντεμοντέ – επί της ουσίας, δεν ενδιαφέρεται για το σκάνδαλο καθεαυτό. Ο κινηματογραφικός φακός είναι ψυχρός με το θέμα, σαν να καταγράφει μια διαδικασία ανατομίας, αλλά και απομυθοποιητικός για τους «ήρωες» της ενημέρωσης. Αδιαφορεί για το θρίλερ, ή το ηθικοπλαστικό μελόδραμα, και στρέφεται στα παρασκήνια της Boston Globe. Ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει είναι συνεργός στην αντικειμενικότητα του κινηματογραφικού βλέμματος. Ετσι, η ανατομία του παλιού εγκλήματος γίνεται ευκαιρία για να τεθούν σοβαρά κι επίκαιρα ζητήματα γύρω από τον Τύπο και το λειτούργημα του δημοσιογράφου.
Το «Spotlight» δεν σκαλίζει σε στάχτες για κάρβουνα που θα ξαναζέσταιναν το «σκάνδαλο των παπάδων», ούτε αναζητεί ενόχους για να προκαλέσει ετεροχρονισμένα θυμό ή οργή στην κοινή γνώμη. Είναι χαμηλότονο, φιλικό με την ερευνητική δημοσιογραφία, και αισιόδοξο για το μέλλον της. Εξαρχής, με τον ερχομό του νέου αρχισυντάκτη στην Boston Globe, του Μάρτιν Μπάρον, γίνεται μια υπόθεση, ρητορική και απλή: «Μπορεί να ξαναγίνει η εφημερίδα απαραίτητη στους αναγνώστες;».
Ο Μπάρον ταράζει λιμνάζοντα ύδατα με την ελπίδα της επανεκκίνησης του συστήματος. Διλήμματα όπως, διαφάνεια ή αποσιώπηση (όχι κατ’ ανάγκη με κακές προθέσεις), συνεργασία μεταξύ των θεσμών ή ανεξαρτησία του Τύπου, έλεγχος της εξουσίας ή διαπλοκή μαζί της, δίνουν και παίρνουν μέχρι να φανεί αν ο Μπάρον πατάει στη γη ή πετάει στα σύννεφα.
Τα στοιχεία του εγκλήματος
Το «Spotlight» είναι μια… υπαρξιακή αμερικανική ταινία για τον Τύπο και την ευθύνη του δημοσιογράφου. Θέτει την ψυχραιμία στη θέση του πάθους, και ως προς την επεξεργασία του θέματος, αλλά και ως όπλο για την «εξουδετέρωση» των ανταγωνιστών στο κυνήγι της αποκλειστικότητας. Οδηγός πλεύσης είναι το εμβληματικό πολιτικό θρίλερ του Αλαν Πάκουλα «Ολοι οι άνθρωποι του προέδρου», για τον Μπομπ Γούντγουορντ και τον Καρλ Μπερνστάιν της Washington Post, που έφεραν στο φως το Γουότεργκεϊτ το 1973. Οπως τότε, έτσι και σήμερα η αναζήτηση της αλήθειας σταματάει στα στοιχεία του εγκλήματος: στη διερεύνηση της αξιοπιστίας της πληροφορίας που ανάβει το «πράσινο φως» για τη δημοσιοποίησή της. Η ψυχολογία του δολοφόνου μένει έξω από το πρωτοσέλιδο.
Η αγωνία του κινηματογραφικού Μπάρον είναι ζωτική για το παρόν και το μέλλον της εφημερίδας του σε καιρούς επικράτησης του infotainment business (νεολογισμός: συνδυασμός του entertainment business που ακούγεται από τον Αλ Πατσίνο στην ταινία «The Insider» του Μάικλ Μαν για τον δημοσιογράφο του CBS Λόουελ Μπέργκμαν). Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις στις ΗΠΑ, μετά την αποκάλυψη του Γουότεργκεϊτ το 69% των Αμερικανών θεωρούσαν τον Τύπο αξιόπιστο. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, σύμφωνα με δημοσκόπηση του δικτύου NBC, το ποσοστό έπεσε στο 29%.
Αυτή την πραγματικότητα έχει ως πλαίσιο το «Spotlight», όταν ανασύρει στο προσκήνιο χωρίς κραυγές το παραδοσιακό αγγλοσαξωνικό μοντέλο δημοσιογραφίας. Είναι ένα συγκαλυμμένο πολιτικό θρίλερ που αναδεικνύει την αντικειμενικότητα και την ανεξαρτησία του Τύπου σε θεμελιώδη κανόνα του. Σε αυτό τον Τύπο, που «θεσμοθετεί» την αλήθεια ως βασικό μοχλό δικαιοσύνης και ηθικής, ελπίζει.
Η γραφομηχανή και η κάμερα
Ο κυνικός ρεπόρτερ, που παλεύει σαν δαίμονας με τη γραφομηχανή του συντροφιά με ένα μπουκάλι ουίσκι σε αίθουσα θολή από καπνούς τσιγάρων, είναι ένα στερεότυπο του παλιού Χόλιγουντ. Τι πιο αστείο, όμως, από έναν τέτοιο τύπο ήρωα που μάχεται με τη συνείδησή του προτού ριχτεί στην μάχη της ενημέρωσης. Οι παλιές ταινίες γι’ αυτόν είχαν χιούμορ – ο Τύπος, ως αξία, ήταν ιερός. Διασημότερη όλων είναι η
«Πρώτη σελίδα», από το θεατρικό των Μπεν Χεκτ και Μακ Αρθουρ που μεταφέρθηκε τέσσερις φορές στη μεγάλη οθόνη. Στην καλύτερη διασκευή της, από τον Μπίλι Γουάιλντερ το 1974 με πρωταγωνιστή τον Τζακ Λέμον, η σχέση του δημοσιογράφου με τη δουλειά του είναι ερωτική, ενώ οι στιγμές που έχει στα χέρια του το «θέμα» υπέρτατης ηδονής. Ο Γουάιλντερ, χρόνια πριν από την «Πρώτη σελίδα» του (αλλά και δεκαετίες προτού η εικόνα γίνει κυρίαρχη γλώσσα στα μίντια), γύρισε το σαρκαστικό «Τελευταίο ατού». Ενας ξεπεσμένος δημοσιογράφος (Κερκ Ντάγκλας) αυτοσυστήνεται στον διευθυντή μιας επαρχιακής εφημερίδας όπως οι τσιρκολάνοι: «μπορώ να χειριστώ μεγάλες και μικρές ειδήσεις, κι αν δεν υπάρχουν, θα βγω έξω και θα δαγκώσω έναν σκύλο»!
Aπό τις αρχές της δεκαετίας του ’70, εποχή άνθησης του πολιτικού θρίλερ, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο δημοσιογράφος γνώρισε δόξες στο Χόλιγουντ. Το «Ολοι άνθρωποι του προέδρου», η «Υπόθεση Πάραλλαξ», η «Αποστολή στη Νικαράγουα», «Το σύνδρομο της Κίνας», είναι ενδεικτικοί τίτλοι. Παράλληλα, όμως, γυρίζονται ταινίες που ασκούν κριτική στην, ενίοτε θλιβερή, πλευρά του, αυτή του σόουμαν. Το 1987, στο «Κύκλωμα» του Τζέιμς Μπρουκς, το παλιό «είδος» δημοσιογράφου πεθαίνει, καθώς ένα νέο «είδος», του τηλεπαρουσιαστή-σταρ που σαγηνεύει πλήθη χειραγωγώντας το συναίσθημα, ευδοκιμεί στην τηλεόραση.
Συμπερασματικά, από τις αρχές της δεκαετίας του ’40 μέχρι σήμερα, ο δημοσιογράφος ως κινηματογραφικός ήρωας ακολούθησε μια διαδρομή από την ηθικοπλαστική παραβολή μέχρι το σκοτεινό θρίλερ. Ενδεικτικό του τελευταίου σταθμού του είναι το σουηδικό «Κορίτσι με το τατουάζ», από το μπεστ σέλερ του Στιγκ Λάρσον, όπου ο δημοσιογράφος, τσακισμένος από την οικονομική εξουσία, προσφεύγει στη βοήθεια μιας κυβερνοπάνκ χάκερ για να ξεσκεπάσει τη διαφθορά.
«Spotlignt: όλα στο φως» του Τομ Μακάρθι με τους: Μαρκ Ράφαλο (υποψήφιος για Οσκαρ Β΄ αντρικού ρόλου), Ρέιτσελ ΜακΑνταμς (υποψήφια για Οσκαρ Β΄ γυναικείου ρόλου), Μάικλ Κίτον, Στάνλεϊ Τούτσι, Λιβ Σράιμπερ. (Προβάλλεται στις αίθουσες)
10 +1 ταινίες για τον Τύπο
Ο άνθρωπος του δρόμου, 1941
Μια δημοσιογράφος δημοσιεύει το φανταστικό γράμμα ενός ανύπαρκτου υποψήφιου αυτόχειρα. Το κοινό συγκινείται και η κυκλοφορία της εφημερίδας απογειώνεται. Του Φρανκ Κάπρα.
Το τελευταίο ατού, 1951
Eνας ξεπεσμένος ρεπόρτερ σκηνοθετεί μια παράτολμη επιχείρηση διάσωσης. Του Μπίλι Γουάιλντερ.
Πρώτη σελίδα, 1974
Ξεκαρδιστική σάτιρα που διαδραματίζεται στην αίθουσα Τύπου μιας φυλακής λίγο πριν από τον απαγχονισμό ενός συνδικαλιστή. Του Μπίλι Γουάιλντερ με τον Τζακ Λέμον και τον Ουόλτερ Ματάου.
Το Δίκτυο, 1976
Ταινία του Σίντνεϊ Λιούμετ με τον Πίτερ Φιντς στον ρόλο ενός παρουσιαστή ειδήσεων που ουρλιάζει κάθε βράδυ.
Ολοι οι άνθρωποι του προέδρου, 1976
To διασημότερο πολιτικό θρίλερ του Χόλιγουντ γυρίστηκε από τον Αλαν Πάκουλα με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και τον Ντάστιν Χόφμαν.
Επικίνδυνα χρόνια, 1982
Εξαιρετικό φιλμ του Πίτερ Γουίαρ με τον Μελ Γκίμπσον. Ενας αδαής, νεαρός δημοσιογράφος, βρίσκεται σε αποστολή στην ταραγμένη Τζακάρτα του 1965. Καταγράφει ό,τι επιπλέει στον αφρό της καθημερινότητας.
Κραυγές στη σιωπή, 1984
Αγγλική ταινία του Ρόλαντ Τζόφι γύρω από την προσπάθεια του δημοσιογράφου των «Νιου Γιορκ Τάιμς» Σίντνεϊ Σάντμπεργκ να βρει τα ίχνη του «εξαφανισμένου» συναδέλφου του Ντιθ Πραν στην Καμπότζη των Ερυθρών Χμερ.
Τhe Insider, 1999
Θρίλερ του Mάικλ Μαν βασισμένο στη σύγκρουση του Λόουελ Μπέργκμαν, δημοσιογράφου και παραγωγού της διάσημης εκπομπής του CBS «60 λεπτά», με το κανάλι όταν αυτό υπέκυψε στην πίεση των καπνοβιομηχανιών και έβαλε στο συρτάρι μια έρευνά του. Με τον Αλ Πατσίνο και τον Ράσελ Κρόου.
Καληνύχτα και καλή τύχη, 2005
Η ιστορία είναι αληθινή. Το 1953 στις ΗΠΑ, μεσούσης της μακαρθικής υστερίας οι δημοσιογράφοι του δημοφιλούς τοκ σόου «Καληνύχτα και καλή τύχη», το οποίο παρουσίαζε ο Εντουαρντ Μάροου, ήρθαν σε ολομέτωπη επίθεση με τον γερουσιαστή Μακάρθι. Του Τζορτζ Κλούνεϊ με τον Ντέιβιντ Στράδερν.
Frost / Nixon: η αναμέτρηση, 2008
Το παρασκήνιο και το προσκήνιο της τηλεοπτικής μονομαχίας του Βρετανού Ντέιβιντ Φροστ με τον Ρίτσαρντ Νίξον το 1977. Ο Φροστ, σόουμαν που αξιολογούσε τα πολιτικά γεγονότα με κριτήριο το κατά πόσον θα μπορούσαν να γίνουν τηλεοπτικό θέαμα, αιφνιδίασε τον Νίξον, που μοχθούσε για την υστεροφημία του. Του Ρον Χάουαρντ με τον Μάικλ Σιν και τον Φρανκ Λανγκέλα.
Νυχτερινός ανταποκριτής, 2014
Νεαρός άνδρας, που διψάει για επιτυχία, μόλις μυρίσει αίμα σπεύδει με μια βιντεοκάμερα. Στη συνέχεια, διοχετεύει το αποκλειστικό «θέμα» του σε ένα κανάλι που εκπέμπει ειδήσεις-σκουπίδια. Του Νταν Γκίλροϊ.