Ηξερα πως ο Tomas Koolhaas έχει πολλά στο μυαλό του αυτόν τον καιρό. Στις 9 Σεπτεμβρίου, το ντοκιμαντέρ του «REM» θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Του έστειλα, παρά ταύτα, ένα email, χωρίς ελπίδες για ανταπόκριση. Ομως εκείνος όχι μόνο απάντησε, αλλά και μου έστειλε το password, ώστε να δω το φιλμ μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας Vimeo. «Και μιλάμε μετά», διευκρίνιζε.
Ενα ανέλπιστο δώρο. Γιατί, στα εξήντα λεπτά που διαρκεί, το «REM» μας ανοίγει, με συναρπαστικό τρόπο, ένα «παράθυρο» στη ζωή –και, κυρίως, στο μυαλό– ενός από τους πιο πολυσυζητημένους και περιζήτητους αρχιτέκτονες στον κόσμο: του Rem Koolhaas, δασκάλου και μέντορα της Zaha Hadid και κατόχου βραβείου Pritzker («Νομπέλ της αρχιτεκτονικής»), με «φόντο» μερικά από τα πιο εμβληματικά κτίριά του, όπως το Σπίτι της Μουσικής στο Πόρτο της Πορτογαλίας, την Εθνική Βιβλιοθήκη του Κατάρ, το Prada Foundation στο Μιλάνο.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ο 36χρονος σήμερα Tomas μεγάλωσε στο Λονδίνο από όπου έφυγε για να σπουδάσει κινηματογράφο στο Λος Αντζελες. Εκεί ζει μέχρι σήμερα. Δέκα χρόνια έχουν περάσει από τότε. Στο διάστημα αυτό εργάστηκε ως πορτιέρης σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης και ως βοηθός φωτογράφου μόδας, και ασχoλήθηκε με τη μουσική βιομηχανία (έκανε βιντεοκλίπ). Πριν από τέσσερα χρόνια, σκέφτηκε να μυήσει το κοινό, μέσω ενός ντοκιμαντέρ, στον κόσμο του διάσημου πατέρα του και άρχισε να καταγράφει την καθημερινότητά του. Γιατί το αποφάσισε; Πόσο επηρεάστηκε από αντίστοιχες δουλειές, όπως το «My Architect» (2003) του Nathaniel Khan, για τον πατέρα του, Louis Kahn;
«Τα περισσότερα ντοκιμαντέρ αρχιτεκτονικής εστιάζουν στα κτίρια, στον τρόπο που φτιάχτηκαν, αναλώνονται στις τεχνικές λεπτομέρειες. Το δικό μου έχει άλλη προσέγγιση και άλλη αφετηρία: όχι αρχιτεκτονική αλλά φιλοσοφική, θα έλεγα. Θέλει να δείξει πώς σκέφτεται ο Rem, πώς αλληλεπιδρά με τα κτίριά του και, φυσικά, με τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρέφεται», λέει.
Αφηγητής είναι ο ίδιος ο 71χρονος Ολλανδός αρχιτέκτονας, που μιλάει για το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον του, γι’ αυτά που αγαπά και εκείνα που τον καθόρισαν, με υπόκρουση τη γλυκιά, νοσταλγική μουσική που έγραψε για το φιλμ ο Αμερικανός συνθέτης Μurray Ηidary. Με αφετηρία τη Νέα Υόρκη –τα πρώτα πλάνα είναι μέσα σε ένα ταξί στους δρόμους της αμερικανικής μητρόπολης– η κάμερα του Tomas τον ακολουθεί παντού: σε εργοτάξια, στο γραφείο, στις συσκέψεις με τους συνεργάτες του, σε επαγγελματικά ραντεβού, σε περιπάτους στην εξοχή, στο αμφιθέατρο του Χάρβαρντ όπου διδάσκει, σε τηλεοπτικά πλατό, στα ταξίδια του ανά τον κόσμο – από το Ρότερνταμ, τη γενέτειρά του, μέχρι την Ντόχα του Κατάρ κι από τη Βενετία μέχρι το Πεκίνο.
Το πρώτο πράγμα που μαθαίνει ο θεατής του «REM» είναι πόσο πολύ ο Rem Koolhaas απεχθάνεται τον όρo starchitect – κοινώς το σταριλίκι. «Οι λέξεις “διασημότητα” και “αρχιτέκτονας” είναι μη συμβατές. Η αρχιτεκτονική είναι ομαδική δουλειά. Απαιτεί ταπεινότητα. Κι αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη νοοτροπία του σταρ», ξεκαθαρίζει. Το δεύτερο είναι πως στην πραγματικότητα, ο Κoolhaas δεν έπαψε ποτέ να είναι… δημοσιογράφος, μολονότι έχουν περάσει σχεδόν πέντε δεκαετίες από τότε που εργάστηκε στην εφημερίδα Haagse Post του Αμστερνταμ. «Πριν από όλα ήμουν δημοσιογράφος. Και παραμένω. Γιατί αυτό που περισσότερο με ενδιαφέρει είναι να εξερευνώ νέα πράγματα και να προσπαθώ να τα κατανοώ», λέει.
Στη συνέχεια, μαθαίνουμε κι άλλα. Πόσο του αρέσει να ανεβάζει τον πήχυ σε καθετί. «Θέλω να κάνω φιλόδοξες σκέψεις. Αφού έτσι κι αλλιώς θα σκεφτώ, γιατί να βάλω όρια στον εαυτό μου;». Πόσο αγαπά την κίνηση. Ειδικά το κολύμπι. «Αυτό με κρατάει στη ζωή. Τίποτα δεν είναι πιο αποκαλυπτικό για τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου από τον τρόπο που κινείται μέσα στο νερό. Κάθε φορά που κολυμπώ, κερδίζω πολύτιμες στιγμές κενού – το μυαλό μου αδειάζει από κάθε σκέψη». Και άλλα πολλά που θα ανακαλύψετε αν δείτε το «REM».
Kαι τι έμαθε μέσα από αυτή τη «διαδρομή» ο ίδιος ο Tomas για τον πατέρα του; «Κατάλαβα σε βάθος τον τρόπο που σκέφτεται. Κι είδα πώς, με αξιοθαύμαστη ευκολία, προσαρμόζεται στις συνθήκες –και αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις– σε τόσο πολλά και διαφορετικά περιβάλλοντα: από ερήμους και μεγαλουπόλεις μέχρι τροπικές περιοχές. Αυτό σε μεγάλο βαθμό εξηγεί την “εξωστρέφεια” που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική του».
Κατάφερε να είναι αντικειμενικός; «Οχι βέβαια. Ηξερα εκ των προτέρων ότι αυτό θα ήταν ανέφικτο, γι’ αυτό δεν προσπάθησα καν για ένα “ισορροπημένο” αποτέλεσμα. Είμαι ένας γιος που θαυμάζει απεριόριστα τον πατέρα του. Μέσα από την υποκειμενική ματιά μου, όμως, έδειξα πλευρές του Rem Koolhaas που κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να δείξει…». Πώς θα χαρακτήριζε με λίγες λέξεις το «REM»; «Φιλοσοφικό, πειραματικό, ενθυμητικό». Και τον πατέρα του; «Ευπροσάρμοστο, με περιέργεια για τα πάντα, διαφορετικό».
Το «REM» θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στις 9 Σεπτεμβρίου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας.