Η «Αρνηση», στην οποία δεσπόζουν η ερμηνεία του Τίμοθι Σπολ και ο παροιμιώδης βρετανικός ακαδημαϊσμός, φέρνει στην κινηματογραφική μας επικαιρότητα μια πολύκροτη δίκη με πρωταγωνιστή τον Ντέιβιντ Ιρβινγκ, αμφιλεγόμενο Βρετανό ιστορικό, αρνητή του Ολοκαυτώματος. Ο Ιρβινγκ, συγγραφέας αρκετών βιβλίων, στα οποία παρουσιάζει τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από την οπτική του Χίτλερ, είχε μηνύσει για δυσφήμηση την Αμερικανίδα ιστορικό Ντέμπορα Λίπσταντ και τον εκδοτικό οίκο Πένγκουιν, υποστηρίζοντας πως του προκάλεσαν και οικονομική ζημία. Η υπόθεση εκδικάστηκε το 2000 στο Λονδίνο.
Η Λίπσταντ κάθισε στο εδώλιο, σύμφωνα με το αγγλικό δίκαιο, για να αποδείξει ότι έχουν βάση τα περί οπαδού του Χίτλερ και παραχάραξης των ιστορικών γεγονότων. Ο χαρακτηρισμός όπως και τα συμπεράσματά της για την ποιότητα του Ιρβινγκ ως ιστορικού είχαν διατυπωθεί το 1993 στο βιβλίο της, «Denying the Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory».
Το Αουσβιτς βρίσκεται στον πυρήνα της πεποίθησης για το Ολοκαύτωμα. Καταστρέφοντας αυτόν τον πυρήνα, τον πύργο στη σκακιέρα, με μια κίνηση ματ θολώνεις τα πάντα γύρω από τον Χίτλερ, τη ναζιστική Γερμανία και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάπως έτσι βλέπεις την Ιστορία ως επιστήμη, από το μυαλό του αυτοδίδακτου ιστορικού Ιρβινγκ, ο οποίος βάσισε τα συμπεράσματά του στην εξής απλή λογική: εάν δεν αποδειχθεί η ύπαρξη καμινάδων στο υποτιθέμενο γι’ αυτόν κρεματόριο, το οποίο γκρέμισαν οι Γερμανοί φεύγοντας, τότε η Ιστορία έχει γραφεί λάθος, από Εβραίους. Αν δεν βρείτε τις τρύπες στην οροφή του Αουσβιτς, τότε σβήστε το Ολοκαύτωμα! Η μνήμη των επιζώντων είναι καπνός συναισθηματικά φορτισμένος.
Στο πρόσωπό του η Λίπσταντ δεν είδε έναν τυχαίο θαυμαστή του Χίτλερ ή ένα λαϊκιστή που παρασύρει πλήθη. Διέκρινε ένα πανούργο άτομο, που εκμεταλλεύτηκε το «είσαι ό,τι δηλώσεις» προβάλλοντας σοφιστείες. Ο Ιρβινγκ διάβασε λάθος τις ιστορικές πηγές (από άγνοια ή από σκοπιμότητα) και στη συνέχεια χρησιμοποίησε τη δύναμη που του παρείχε μερίδα του Τύπου (από επαγγελματική ανεπάρκεια ή απλώς από κιτρινισμό).
Η Λίπσταντ (Ρέιτσελ Βάις), η οποία στην ταινία παρουσιάζεται ως παρορμητική Εβραία που δεν ανέχεται την ύβρι, παραλίγο να πέσει στην παγίδα του μηνυτή της. Εάν είχε συμβεί αυτό, το δικαστήριο θα μετατρεπόταν σε πεδίο αντιπαράθεσης, εν πολλοίς συναισθηματικής, ανάμεσα σε θύματα του Αουσβιτς και στον βλοσυρό Ιρβινγκ, που ήταν ελεύθερος να πιστεύει ακόμη και στον διάβολο. Ο «κίτρινος» Τύπος, διψασμένος για θέαμα, καιροφυλακτούσε.
Οι δικηγόροι της όμως ήξεραν καλά τη δουλειά τους. Απέναντί τους δεν είχαν έναν λιλιπούτειο Xίτλερ, σαν και αυτούς του Χόλιγουντ, αλλά έναν ιστορικό με σαθρή επιστημονική μεθοδολογία. Εκεί έστρεψαν τα βέλη τους αποφεύγοντας να κοιτάξουν τον Ιρβινγκ στα μάτια. Η στρατηγική τους, κατά την τρίμηνη δίκη, τράβηξε μάσκες και αποκάλυψε πώς ξανάγραψε την Ιστορία ο Ιρβινγκ.
Η «Αρνηση», παραγωγής BBC και σκηνοθεσίας Μικ Τζάκσον, δεν είναι σπουδαίo κινηματογραφικό έργο· λείπει το βάρος της Ιστορίας (δικαιολογημένα, ίσως, γιατί δεν πρόκειται για έπος), κυρίως όμως το ψυχολογικό βάθος του ατόμου που επιχείρησε να την ξαναγράψει. Εχει όμως κορυφαίους ηθοποιούς και ένα σενάριο, από τον Ντέιβιντ Χέαρ, που προκαλεί σκέψεις και ανοίγει πολλές συζητήσεις.
Ο Κλοντ Λαντζμάν
και το «Shoah»
Ο Κλοντ Λαντζμάν, Γάλλος σκηνοθέτης, είναι ο δημιουργός του «Shoah» (1985). Πρόκειται για εννεάωρο ντοκιμαντέρ, για το οποίο ταξίδεψε επί έντεκα χρόνια σε όλο τον κόσμο, αναζητώντας επιζώντες των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο κινηματογραφικός φακός εστιάζει αυστηρά στο παρόν· αποκλείστηκαν τα πλάνα αρχείου. Αποστασιοποιείται από τη συγκίνηση (από τη δραματοποίηση του ντοκουμέντου) αναζητώντας ίχνη του πιο τερατώδους μηχανισμού εξόντωσης του ανθρώπινου είδους στο βλέμμα των επιζώντων.
Αντιγράφω από ένα κείμενο του Θωμά Λιναρά για το «Shoah», δημοσιευμένο σε έντυπο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: «Ο Λαντζμάν κατάφερε να κινηματογραφήσει τη χαίνουσα πληγή της μνήμης, ζωντανεύοντας στο εδώ και τώρα, μπροστά στα έκπληκτα μάτια του θεατή, μια βιωμένη εμπειρία θανάτου. Κατόρθωσε επίσης να εντοπίσει ναζί και να τους κινηματογραφήσει εν αγνοία τους, καταγράφοντας τον λόγο τους γύρω από τη μεθοδικότητα, την ακρίβεια, την πειθαρχία και την αποδοτικότητα αυτών των μηχανών εξόντωσης».
Να δω επισης
«Ο γιος του Σαούλ» (Son of Saoul, 2015). Αριστουργηματικό φιλμ, από τα κορυφαία της τελευταίας δεκαετίας, γυρισμένο από τον πρωτοεμφανιζόμενο Ούγγρο σκηνοθέτη Λάζλο Νέμες. Ενας Εβραίος, sonderkommando στην κόλαση του Αουσβιτς, αναζητεί τον δρόμο του για τον παράδεισο: ψάχνει ραββίνο για να θάψει το πτώμα ενός παιδιού. Το άγριο γάβγισμα των ναζί, οι κραυγές και οι ψίθυροι των μελλοθανάτων και οι υπόκωφοι ήχοι από τους φούρνους του Αουσβιτς ηχούν σαν νότες από την παρτιτούρα της πιο λιτής συμφωνίας για τη βαρβαρότητα. Πρωταγωνιστεί ο Γκέζα Ρέριγκ.
«Νύχτα και καταχνιά» (Nuit et brοuillard, 1955). Συγκλονιστική ταινία του Αλέν Ρενέ γύρω από τη βαρβαρότητα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωση. Ο Ρενέ, ο οποίος στην αρχή της καριέρας του επέμενε ιδιαίτερα γύρω από τις έννοιες της μνήμης και της λήθης, ισορροπεί αξιοθαύμαστα ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στο ποιητικό δοκίμιο. Το φιλμ είναι ένας χείμαρρος που κυλάει επί 32 λεπτά της ώρας.