Περπατώντας στα στενά της Ερμούπολης ή της Ανω Σύρας, το αυτί σου μπορεί ακόμα να ακούσει τους ήχους της «Φραγκοσυριανής» να αντηχούν φευγαλέα από ένα ανοιχτό παράθυρο.
Πενήντα χρόνια από τον θάνατο του Μάρκου Βαμβακάρη και 100 από τη Μικρασιατική Καταστροφή, διοργανώνεται φέτος στη Σύρο, για έκτη χρονιά, το «Φεστιβάλ Ρεμπέτικου», που λαχταρά να θυμίσει στο κοινό πως η πάλαι ποτέ λαϊκή μουσική των πόλεων και των απλών ανθρώπων είναι ένα είδος πλούσιο, θαυμαστό, με βαθιές ρίζες στη Μικρασία και μια συγκινητική πολιτιστική παράδοση που αξίζει, πρέπει και μπορεί να επιζήσει.
Τι ήταν αυτό που έκανε τους μουσικούς του ρεμπέτικου να μεγαλουργήσουν κάποτε; Ο μουσικός και επικεφαλής Αντώνης Μαραγκός μας απαντάει στρέφοντας το βλέμμα του στην πόλη της Ερμούπολης, στο αστικό περιβάλλον που γέννησε αυτό το μουσικό ιδίωμα. «Οι πόλεις μας πια δεν έχουν αυτές τις συγκινητικές, γοητευτικές καθημερινές εικόνες που είχαν κάποτε», μας λέει και συμπληρώνει ότι «η καθημερινότητά μας περιστρέφεται πια γύρω από πλασματικά όνειρα για έναν τρόπο ζωής που δεν μπορούμε καν να αγγίξουμε. Το ρεμπέτικο όμως δεν ντρεπόταν. Δεχόταν και τραγουδούσε αυτό που είναι πραγματικά ο άνθρωπος, την αλήθεια του, τα πάθη του, τη φτώχεια του, τις δυσκολίες του και τις πίκρες του».
Μπορεί άραγε να μας αφορά ακόμα αυτή η μουσική; «Πάντα θα μας αφορά, γιατί η θεματολογία της, η αγάπη, ο έρωτας, η φιλία, η οικογένεια, η ξενιτιά, ο πόθος του ανικανοποίητου, είναι διαχρονικά ανθρώπινη και πραγματική», λέει και γυρνώντας ξανά τη ματιά του στην Ερμούπολη μιλάει για τη γειτονιά και τις παραστάσεις της που, αν και ακόμα υπάρχουν, σε κάποιο βαθμό σταδιακά χάνονται. Μιλάει και για την ταβέρνα, το φυσικό περιβάλλον, όπως λέει, του ρεμπέτικου, «που σιγά σιγά έχει χάσει κι αυτή τον ρόλο της».
Τον ρωτάμε πότε και πού άρχισε να γεννιέται το τόσο μεγάλο ανθολόγιο αστικού τραγουδιού του ρεμπέτικου που περιλαμβάνει περίπου 15.000 ηχογραφήσεις. «Στα μεγάλα αστικά μας κέντρα», απαντάει εμφατικά αλλά και στη Μικρασία, όπου ανιχνεύονται οι ρίζες της ρεμπέτικης μουσικής. «Στη δισκογραφία, η απαρχή του ρεμπέτικου εντοπίζεται κυρίως στα “Σμυρνέικα” και στα “Πολίτικα” – και μετά έρχεται η μεγάλη πειραιώτικη σχολή, που αφομοιώνει σταδιακά τους Μικρασιάτες. Εκεί που άλλωστε έγινε σπουδαίος και δημιούργησε ο Μάρκος», προσθέτει, «έχοντας φυσικά πάρει μαζί του πολύτιμες μνήμες από τη Σύρα. Η σχέση του Μάρκου με αυτά που έγραψε ήταν βιωματική».
Στη δισκογραφία η απαρχή του ρεμπέτικου εντοπίζεται κυρίως στα «Σμυρνέικα» και στα «Πολίτικα» τραγούδια.
Ο Μάρκος Βαμβακάρης πήγε στον Πειραιά και πρόσφυγες της Μικράς Ασίας έφτασαν στη Σύρα. Προσφυγιά και εσωτερικές μεταναστεύσεις που πέρασαν τις μουσικές επιρροές από γόνιμα χωνευτήρια. «Η Σύρα έχει ιδιαίτερη σχέση με τη Μικρασία», τονίζει ο Αντώνης Μαραγκός, και η φετινή διοργάνωση έχει πολύ έντονα το μικρασιατικό στοιχείο, που φαίνεται την πρώτη κιόλας ημέρα (29/8) με το σχήμα της Μαρίας Κατινάρη και την παράσταση «Με λένε Σμύρνη», και συνεχίζεται με το μουσικό εργαστήρι του Πέτρου Κουλουμή (30-31/8), σπουδαίου ερμηνευτή και δασκάλου, ειδήμονα στην τεχνοτροπία της μικρασιατικής μουσικής παράδοσης. Ολοκληρώνεται με το Τμήμα Σαντουριών του Αναγνωστηρίου της Αγιάσου Λέσβου (1/9).
Παράλληλα με τα μουσικά δρώμενα του φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί και έκθεση λαϊκών μουσικών οργάνων φτιαγμένων από ονομαστούς οργανοποιούς, αφού «χωρίς τα όργανα δεν μπορεί να υπάρχει λαϊκή μουσική και χωρίς τη λαϊκή μουσική αυτά δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης», όπως θα πει ο Αντώνης Μαραγκός.
Το φεστιβάλ θα κλείσει με συναυλία (2/9) της τοπικής μουσικής σχολής «Εν Χορδαίς και Οργάνοις», που πρόεδρός της είναι ο Σταύρος Ξαρχάκος και αποτελεί ένεση ζωής για τη λαϊκή μουσική παράδοση στη Σύρο. Οι μαθητές της σχολής και οι δάσκαλοί τους θα παρουσιάσουν συνθέσεις των Μάρκου Βαμβακάρη και Σταύρου Ξαρχάκου αλλά και του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς εκείνη την ημέρα συμπληρώνεται ακριβώς ένας χρόνος από τον θάνατό του.
6ο Διεθνές Φεστιβάλ Ρεμπέτικου, «Η Σύρα του Μάρκου Βαμβακάρη», 29 Αυγούστου έως 2 Σεπτεμβρίου, Σύρος. Συνδιοργάνωση του Δήμου Σύρου-Ερμούπολης και της Κυκλαδική Εταιρεία Ανάπτυξης (ΚΕΤΑΝ) του Επιμελητηρίου Κυκλάδων.