Ο Μπάρι Ουόλτερς, συντάκτης του Spin το 1997, σήμερα «γκουρού» της μουσικοκριτικής των ΗΠΑ, παρέλαβε στο γραφείο του ένα walkman, από το οποίο ήταν αδύνατον να αποσπάσεις την κασέτα, που περιείχε το νέο άλμπουμ των Radiohead, λίγες ημέρες προ της επίσημης κυκλοφορίας του, στις 21 Μαΐου. Ο ίδιος, λίγο καιρό νωρίτερα, είχε δημοσιεύσει κριτική για το «Never let me down» του Ντέιβιντ Μπόουι, ακούγοντας το άλμπουμ ένα απόγευμα στο στούντιο της εταιρείας. Ηταν οι ασφαλιστικές δικλίδες της εποχής… Η οξφορδιανή μπάντα ήθελε να σου επιβάλει τον τρόπο να ακούσεις τη μουσική της –διά των ακουστικών– και ταυτόχρονα να διασφαλίσει τα πνευματικά της δικαιώματα.
Αν προσπαθήσεις να αποτιμήσεις την επιρροή και τη σημασία που έπαιξε το «OK Computer» στη μουσική, θα ήταν σαν να έλεγες ότι διάβασες τη Βίβλο και σου άρεσε. Κοντολογίς, δεν θα έλεγες τίποτα για τα 12 τραγούδια-προφητείες του 21ου αιώνα. Δώδεκα κομμάτια-πολαρόιντ, όπως ο ίδιος ο Τομ Γιορκ τα ονόμασε, από μονολόγους, αποσπασματικές ημερολογιακές καταγραφές, εικόνες από το τεχνολογικό μέλλον και το αύριο των μεταφορών, την κοινωνική δυστοπία της παγκοσμιοποίησης, θραύσματα ζωής και θανάτου.
Είμαστε, όμως, μόλις μία τριετία πριν από το Millennium, το οποίο στο φαντασιακό της μετανεωτερικής κοινωνίας των ’90s είχε μετατραπεί σε κάτι σαν τη Δευτέρα Παρουσία, όπου άλλοι περίμεναν το τέλος ενός κόσμου και άλλοι την έλευση ενός καινούργιου. Το 2000 είχε μετατραπεί σε θρύλο και ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν ήδη μια κακή ανάμνηση – η ευτυχία ήταν μπροστά μας. Τι κρίμα, όμως, που τ’ ανήσυχα παιδιά, με αρχηγό τον ιερέα του κατάμαυρου χιούμορ, Τομ Γιορκ, του τύπου με τη γοητευτική βλεφαρόπτωση και την απόκοσμη φωνή, αποφασίζουν να μας δώσουν μια πρωθύστερη γεύση των χρόνων που θα επακολουθούσαν – είχαν ήδη δώσει το στίγμα τους με το «Pablo Honey» το 1993 και το «Bends» το 1995.
Εχουν ήδη περάσει 20 χρόνια από το 1997 και εξακολουθούμε να συζητάμε για τη σημασία του «OK Computer», διότι, κατ’ αρχάς, κάθε κίνηση των Radiohead αποτελεί συμβάν – είναι ένα γεγονός. Και μόνον η ανακοίνωση ότι γιορτάζουν την εικοσαετία με ένα επετειακό άλμπουμ, συνοδευόμενο από ακυκλοφόρητα τραγούδια και από άλλα που δεν έτυχαν ένταξης σε άλμπουμ, συν ένα βιβλιαράκι των 130 σελίδων για την πορεία τους, αρκούσε για να αποτελέσει γεγονός. Ερχονται, λοιπόν, το 2017 και σου λένε κατάμουτρα, μέσω του τίτλου του δίσκου «OKNOTOK», ότι, τελικά, δεν μπήκε καλά η νέα εποχή. Τόσο απλά.
«Ηταν τομή στη μουσική»
Eίναι τόσο «απλά»; «Από τα τέλη του ’90, λέω συνεχώς στην εκπομπή μου ότι η τελευταία σπουδαία μπάντα, από το ’50 και μετά, είναι οι Radiohead. Δεν έχει υπάρξει κάτι ανάλογο έπειτα απ’ αυτούς. Ούτε καν οι White Stripes», λέει στην «Κ» ο ραδιοφωνικός και μουσικός παραγωγός Γιάννης Πετρίδης. «Ακόμη και σήμερα, είναι το ίδιο συναρπαστικοί. Στα τέλη του ’90, μετά την τελευταία μεγάλη έκρηξη της grunge –Pearl Jam, Soundgarden κ.λπ.–, η αληθινή αποκάλυψη ήταν το “OK Computer”. Ηταν στο γύρισμα του αιώνα. Ηταν ροκ, κλασικοί και τζαζ. Ηταν τομή στη μουσική», προσθέτει ο ίδιος. Εξάλλου, ο Τομ Γιορκ, σε συνεντεύξεις του, έκανε διαρκώς αναφορές στον Ενιο Μορικόνε, στον Μάιλς Ντέιβις, στον Ελβις Κοστέλο, αλλά και στον Νόαμ Τσόμσκι.
Μοναδικό μείγμα
«Επιστρέφω πάντα σε αυτό το μοναδικό μείγμα ήχου, φωνής και στίχου. Δεν είναι μόνον η σύνθεση· ήταν μια φωνή που τραγουδούσε με κλαυθμυρισμούς το τέλος της εποχής, προφητεύοντας την έλευση μιας άλλης, μαύρης και σιδερένιας. Μέσα στους στίχους του Τομ Γιορκ ενυπάρχει σπουδαία ποίηση, συνθετική και ερμητική όσο και τα “Τραγούδια της πείρας και της αθωότητας” του Μπλέικ», σημειώνει στην «Κ» ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Αντιόχου, ο οποίος έχει επανειλημμένως χρησιμοποιήσει τον Τομ Γιορκ ή τμήμα του έργου του στα ποιήματά του.
Κλεφτή ματιά
«Το άλμπουμ αυτό, για μένα και για τους εικοσάρηδες της εποχής εκείνης, ήταν μια πρώιμη υποδοχή του Millennium, μια κλεφτή ματιά, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε, στη νέα εποχή που θα ερχόταν και φάνταζε στα μάτια μας σαν την πιο ευοίωνη ενσάρκωση της επιστημονικής φαντασίας. Μας άνοιγε ένα μικρό παράθυρο στο τι θα ερχόταν με τον νέο του ήχο, αλλά και με τον στίχο, και μας προειδοποιούσε ότι αυτό θα ήταν νέο, αλλά και σκοτεινό. Φευγαλέες και βαθιές ματιές στον μεταμοντερνισμό του 21ου αιώνα και όλα όσα θα ακολουθούσαν», αφηγείται στην «Κ» η φιλόλογος Ντίνα Τσιάγκα.
Ηλεκτρίζει
Είκοσι χρόνια μετά την κυκλοφορία του «OK Computer» και ευρισκόμενοι πλέον της μιάμισης δεκαετίας στον 21ο αιώνα, έχει παρεμβληθεί αρκετή πραγματωμένη δυστοπία. Η σκοτεινιά του Millennium, στην οποία μας εισήγαγαν οι Radiohead με το «OK Computer», κατέφτασε – αν και όχι με την ίδια μορφή για όλους. «Είκοσι χρόνια μετά, το “OK Computer” γοητεύει για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Δεν είναι θεματικός δίσκος, αλλά έχει ενότητα και με τις πρώτες του νότες ηλεκτρίζει την ατμόσφαιρα με τους στίχους, τα εμπνευσμένα εφέ στις κιθάρες και την εύθραυστη φωνή του Τομ Γιορκ. Το άλμπουμ, που κλείνει την πρώτη τριλογία του γκρουπ, έχει την ιδιαίτερη σφραγίδα των Radiohead που άφησαν άφωνους όσους ήθελαν να τους συγκρίνουν με τα υπόλοιπα συγκροτήματα της brit pop», όπως λέει ο τραγουδοποιός Γιώργης Χριστοδούλου στην «Κ».
Περίτεχνες συνθέσεις
Και η νεότερη γενιά εξειδικευμένων μουσικών ακροατών, εντούτοις, επανέρχεται στο «OK Computer», εντάσσοντάς το στην προσωπική της μουσική μυθολογία. «Παρότι η εικοσαετία είναι ένα διάστημα που, ακόμη κι αν ένας δίσκος θεωρείται κλασικός, του χαρίζει μιαν αχλή vintage αντικειμένου, το “OK Computer” αντιστέκεται με ευκολία σε αυτήν την ωραιοποιημένη και εκ του ασφαλούς παρελθοντολαγνική προσέγγιση. Με τις φαινομενικά απλές, αλλά στην πραγματικότητα περίτεχνες, κιθαριστικές συνθέσεις να ντύνουν τα φωνητικά με τη χαρακτηριστική χροιά του Τομ Γιορκ, και διαθέτοντας κάποια από τα πιο διάσημα τραγούδια του συγκροτήματος, διεκδικεί και κερδίζει με το σπαθί του μια θέση στα ακουστικά κάθε μουσικόφιλου», αναφέρει ο Κωνσταντίνος Μπούγας στην «Κ».
Κέρδισαν ασυλία
Σε μία από τις πιο διασκεδαστικές κριτικές για το άλμπουμ, ο Πολ Μόρλεϊ είχε γράψει το 1997 στο περίφημο περιοδικό Uncut: «Οι avant-pop καλλιτέχνες, όπως οι Radiohead, έχουν κερδίσει ασυλία από τη δυσλειτουργία του τερματικού θανάτου μιας ποπ κουλτούρας που έχει πάρει τον κακό τον δρόμο και είναι έτοιμοι να προσφέρουν τα παράξενα ελιξίριά τους, ώστε να μας θεραπεύσουν από μια τρομακτική ασθένεια (την ασθένεια της πληροφορίας), η οποία επηρεάζει τον πυρήνα της συλλογικής μας ζωής. Θεωρητικά μιλώντας».
Για το «OK Computer»
• Το «OK Computer» έχει πουλήσει διεθνώς περί τα 10 εκατ. αντίτυπα.
• Το άλμπουμ έχει επανειλημμένως ψηφιστεί μεταξύ των καλύτερων δίσκων του 20ού αιώνα, από τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, από περιοδικά και επιθεωρήσεις, έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.
• Τα κομμάτια του άλμπουμ έχουν παιχτεί 945 φορές σε συναυλίες της μπάντας, περισσότερο από κάθε άλλο κομμάτι ή άλμπουμ της δισκογραφίας τους. Την ίδια στιγμή, το τραγούδι «Paranoid Android», από το ίδιο άλμπουμ, έχει παιχτεί 109 φορές σε εμφανίσεις τους, περισσότερο από κάθε άλλο τους κομμάτι.
• Το 2015, το άλμπουμ εντάχθηκε στο Εθνικό Μητρώο Ηχογραφήσεων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντάς το «ηχογράφηση που έχει σημαντική πολιτιστική, ιστορική ή αισθητική επίδραση στην αμερικανική ζωή».
• Η επετειακή έκδοση του «OK Computer», με τον τίτλο «OKNOTOK», θα κυκλοφορήσει στις 23 Ιουνίου από την XL Recordings, την εταιρεία που στεγάζει τους Radiohead, το ενδιάμεσο πρότζεκτ του Τομ Γιορκ Atoms for Peace και ατομικές δουλειές του φρόντμαν των Radiohead. Το άλμπουμ θα περιλαμβάνει βιβλιαράκι 130 σελίδων με όλη τη «βιβλιογραφία» γύρω από το «OK Computer», τρία ακυκλοφόρητα τραγούδια, οκτώ b-sides και, φυσικά, τα 12 κομμάτια όπως εμφανίστηκαν το 1997 – όλα σε πλήρες remastering.
• Τα κομμάτια του «OK Computer» είναι: Airbag, Paranoid Android, Subterranean, Homesick Alien, Exit music (for a film), Let down, Karma Police, Fitter Happier, Electioneering, Climbing up the walls, No surprises, Lucky, The tourist.
Η μπάντα και τα έργα της
Ποια είναι τα παιδιά από το Αμπινγκντον της Οξφόρδης: Thom Yorke, Jonny Greenwood, Colin Greenwood, Ed O’ Brien, Phil Selway.
Η δισκογραφία τους:
• «Pablo Honey», 1993
• «The Bends», 1995
• «OK Computer», 1997
• «Kid A», 2000
• «Amnesiac», 2001
• «Hail to the thief», 2003
• «In Rainbows», 2007
• «The King of Limbs», 2011
• «A moon shaped pool», 2016
• «OKNOTOK», 2017