«Σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα, πολλές φορές η νοσταλγία μας εξαντλεί τις δυνάμεις μας. Η νοσταλγία είναι σημαντική αν δεν είναι μοιρολατρική», λέει ο Γιάννης Κόκκος και η συζήτησή μας από τον «Οθέλλο» πάει στην Ελλάδα της κρίσης. Γαλήνιος, ευγενέστατος, χαρούμενος που επέστρεψε στην πατρίδα του για τη δεύτερη συνεργασία του με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Μετά τον περσινό «Ιπτάμενο Ολλανδό», σειρά έχει ο «Οθέλλος», η όπερα του Βέρντι που κάνει πρεμιέρα απόψε στο Ηρώδειο.
Στο καφέ τον περιμένει η αριστοκρατική Αν Μπλανκάρ, η σύζυγός του η οποία υπογράφει τη δραματουργία του έργου. Στην τσέπη του το κινητό του ανοιχτό για να δέχεται τα τηλέφωνά του (οδηγίες που χρειάζονται στη φωτογράφιση των πρωταγωνιστών η οποία πραγματοποιήθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο, αλλά και καινούργιες καλλιτεχνικές προτάσεις που τρέχουν συνέχεια). Την ίδια ώρα η ατμόσφαιρα της συνάντησής μας προσαρμόζεται σ’ εκείνη του «Οθέλλου», καθώς σύννεφα μαζεύονται πάνω από το κεφάλι μας λίγο πριν από καταιγίδα, κάτι σαν τη διαφορετική θύελλα με την οποία θα ξεκινήσει το έργο, όπως μας λέει ο Γιάννης Κόκκος.
Πολύ δυνατό έργο
Ο καταξιωμένος στο εξωτερικό Ελληνας σκηνογράφος και σκηνοθέτης έρχεται για πρώτη φορά στην καριέρα του αντιμέτωπος με τον «Οθέλλο». «Πρόκειται για ένα έργο πολύ σημαντικό στο οποίο ο Βέρντι δοκίμασε έναν καινούργιο τρόπο αντιμετώπισης του μελοδράματος. Θα το περιέγραφα ως ένα θέατρο πράξης, ένα έργο που οι χαρακτήρες αντλούν από τη δραματουργία του Σαίξπηρ, ένα πολύ δυνατό έργο. Η κύρια δυσκολία του είναι να δοθούν οι αποχρώσεις, χρειάζεται να έχεις πολύ καλούς ερμηνευτές, όχι μόνο μουσικά αλλά και θεατρικά», μου εξηγεί ο Γιάννης Κόκκος.
Πώς νιώθει για μια ακόμη επιστροφή του στην Ελλάδα; «Ανέκαθεν και μέχρι τα χρόνια που εξαιτίας της δικτατορίας δεν μπορούσα να επιστρέψω, η Ελλάδα ήταν πάντα παρούσα μέσα μου. Ηταν τότε που έκανα τον “Ορέστη” στην Επίδαυρο που αισθάνθηκα πραγματικά σαν να μην είχα φύγει ποτέ. Τώρα, τη δεύτερη φορά που συνεργάζομαι με τη Λυρική, νιώθω μεγάλη χαρά και ελπίζω να δώσουμε μια παράσταση έτσι όπως την ονειρεύομαι», επισημαίνει ο Γιάννης Κόκκος, ο οποίος θεωρεί πολύ σημαντική και την παράσταση που δόθηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη Στέγη, «όταν ηθοποιοί όλων των γενεών ανεβάσαμε ένα έργο του Δημητριάδη. Εκείνη την εβδομάδα ένιωσα ότι είμαι μέρος της ελληνικής πραγματικότητας».
Ενα τηλεφώνημα και η συζήτηση επανέρχεται στο τώρα, στον «Οθέλλο». «Το ανέβασμα είναι σύγχρονο κατά κάποιον τρόπο. Σκηνογραφικά προσπάθησα να δώσω μια εικονογράφηση του εσωτερικού κόσμου του Οθέλλου, ενός κόσμου που έχει ανατραπεί εντελώς με έναν τρόπο αρκετά εξπρεσιονιστικό. Αντιπαραθέτω δύο εικόνες, την εικόνα του χάους που αναζητά ο Ιάγος αλλά και μια πιο ιδανική εικόνα του κόσμου, αυτή του Οθέλλου. Για μένα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η αντίθεση των δύο φιλοσοφιών στο έργο, από τη μια ο Οθέλλος και η αγάπη του για τη Δυσδαιμόνα εκφράζουν τη θετική άποψη για τον κόσμο, μια μαγική άποψη, ένας έρωτας που έχει εμπιστοσύνη ότι η ζωή έχει νόημα ότι οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν νόημα, ότι η αγάπη έχει νόημα. Και από την άλλη πλευρά, ο Ιάγος με τη μηδενιστική του σκέψη που πιστεύει ότι τίποτα δεν έχει νόημα και ότι πρέπει να καταστραφεί οποιαδήποτε ιδέα για να κυριαρχήσει το χάος. Σε αυτόν τον μηδενισμό και την αντιπαράθεση των δύο απόψεων βλέπω μια ταύτιση με την εποχή που ζούμε».
Στρατιωτικό περιβάλλον
Κατά τα άλλα, το περιβάλλον που έχει δημιουργήσει ο Γιάννης Κόκκος είναι «στρατιωτικό, αυτό μιας ανδρικής αγριάδας». Ολα βρίσκονται σε έναν κλειστό χώρο, έναν στρατώνα, ενώ μια ακόμη διάσταση, το θέμα του ρατσισμού, χαρακτηρίζει την όπερα. «Ο Οθέλλος, ο Μαύρος Στρατηγός, είναι αποδεκτός από τη βενετσιάνικη κοινωνία όσο τον εκμεταλλεύονται σαν υπερασπιστή τους. Οταν όμως αρχίζει η πτώση του, όλα αλλάζουν. Επίσης ο Οθέλλος έρχεται από μια άλλη κουλτούρα και υιοθέτησε τις αξίες μιας νέας, διαφορετικής από αυτήν που γνώριζε. Εκεί βρίσκεται το ευάλωτο σημείο του. Χρονικά υπάρχει μια μεγάλη αφαίρεση. Ενα ανακάτεμα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του ’30, στιλ που επέλεξα για να μπορέσει να δοθεί μια εικόνα περισσότερο διαχρονική».
Να βρούμε ανθρωπιά μέσα στο Παράλογο
Ποιες είναι οι απόψεις του για τις σύγχρονες παραστάσεις όπερας και τις αντιδράσεις των πιο παραδοσιακών θεατών σε αυτές; «Κατανοώ μια επιστροφή σε αυτό που ονειρευόμαστε, την εικόνα ενός λαμπερού παρελθόντος. Ομως είναι πολύ σημαντικό ότι η κάθε γενιά βρίσκει τον τρόπο να μιλήσει για τη θέση της στην κοινωνία. Ενας εκμοντερνισμός, εικαστικές λύσεις ενδιαφέρουσες, με μοντέρνα μέσα, όλοι οι τρόποι που μπορεί να παρουσιαστεί ένα έργο είναι θεμιτοί. Το μόνο που δεν δέχομαι είναι μια επιφανειακή προσέγγιση, η οποία δεν πηγάζει από τη βαθιά, προσωπική αναγκαιότητα του καλλιτέχνη».
Σήμερα ο Γιάννης Κόκκος στρέφεται στον άνθρωπο. «Με ενδιαφέρει με ποιον τρόπο μπορούμε να μιλήσουμε για το σήμερα. Είναι πολύ δύσκολο γιατί υπάρχει μια αρνητική στάση που απορρέει από την πραγματικότητα. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να υπάρξει ελπίδα γιατί χωρίς ελπίδα ο κόσμος δεν έχει νόημα. Μέσα σε αυτό το Παράλογο -με μεγάλο Π- που ζούμε πρέπει να βρούμε την ανθρωπιά. Δεν πρέπει να χαθεί το βλέμμα προς τον άνθρωπο, τη φύση και τον κόσμο που μας περιτριγυρίζει. Εστω και στις πιο δύσκολες στιγμές, ας κρατήσουμε ένα βλέμμα αγνό».
Ο «Οθέλλος» κάνει απόψε στις 9 μ.μ. πρεμιέρα στο Ηρώδειο. Οι επόμενες παραστάσεις θα δοθούν στις 29, 30 και 31/7. Διευθύνει ο Μύρων Μιχαηλίδης. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Ζόραν Τοντόροβιτς, Γκεόργε Γκαγκνίτζε, Αλεξία Βουλγαρίδου κ.ά. Επίσης, τον Ιανουάριο του 2015 ο Γιάννης Κόκκος θα ξανασυνεργαστεί με την Εθνική Λυρική Σκηνή για την όπερα «Τριστάνος και Ιζόλδη» του Βάγκνερ.