Ηταν περίπου 1.30 το μεσημέρι. Ομως στο φουαγιέ του Εθνικού Θεάτρου, στην Αγίου Κωνσταντίνου, υπήρχε κόσμος το περασμένο Σάββατο. Περίμεναν υπομονετικά να αρχίσει… η πρόβα. Γιατί περίπου τριάντα άτομα θα παρακολουθούσαν τη νέα δράση του Εθνικού Θεάτρου, την «Ανοιχτή πρόβα», και θα έπαιρναν μια γεύση από την παράσταση που ετοιμάζει ο Γιάννης Χουβαρδάς, τον «Ριχάρδο Γ΄», του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που κάνει πρεμιέρα στις 12 Δεκεμβρίου.
Η ανθρωπογεωγραφία των «βιαστικών» θεατών; Στην πλειοψηφία τους γυναίκες, οι περισσότερες μεταξύ 30-40, και μόνον τέσσερις άντρες. Οι δύο από αυτούς συνόδευαν τις συντρόφους τους. Οι περισσότερες δηλώνουν φανατικές θεατρόφιλες, ένα δύο άτομα είναι φοιτητές ή φοιτήτριες δραματικής σχολής και μία είναι θεατρολόγος.
Λίγο πριν από τις 2 το μεσημέρι, η υπεύθυνη σκηνής ενημερώνει όσους περιμένουν ότι θα μπουν στην πλατεία της Κεντρικής Σκηνής, ενώ συνεχίζεται η πρόβα. «Την ώρα της εισόδου σας στην Κεντρική Σκηνή, η πρόβα δεν θα διακοπεί, γιατί θέλουμε να το δείτε στη ροή του», εξηγεί. Και ενημερώνει ότι θα δουν μια σκηνή από το β΄ μέρος της παράστασης. «Α, δεν θα δούμε όλο το έργο;» μονολογούν απογοητευμένες μία δυο.
Στο κέντρο της πλατείας βρίσκεται μια τεράστια τάβλα, σαν τραπέζι χωρίς πόδια, όπου έχει στήσει ο Γιάννης Χουβαρδάς το επιτελείο του. Δίπλα του οι βοηθοί του, και μπροστά του απλώς ένα μικρόφωνο ώστε να ακούγονται οι οδηγίες του προς τους ηθοποιούς. Κατά διαστήματα κάνει κινήσεις με τα χέρια του, κατευθύνοντας τους ηθοποιούς για το πού θα σταθούν καλύτερα. Αλλες στιγμές, όταν υπάρχει μουσική (και υπάρχει πολλή μουσική στην παράσταση, και μάλιστα μουσική που ακολουθεί τους ήχους των ’60s), δίνει τον ρυθμό σαν διευθυντής ορχήστρας. Οι θεατές είναι διασκορπισμένοι μπροστά από αυτή την «τάβλα» μέχρι τις πρώτες σειρές της πλατείας. Μία από αυτές, στη διάρκεια της πρόβας, γυρίζει προς τα πίσω και κοιτάζει περισσότερο τι κάνει ο Γιάννης Χουβαρδάς παρά το τι γίνεται στη σκηνή.
Οι ηθοποιοί
Παρακολουθήσαμε το β΄ μέρος της παράστασης. Ο Δημήτρης Λιγνάδης είναι ο Ριχάρδος της παράστασης, και στο διάστημα αυτό κινείται ανάμεσα σε πτώματα που κείτονται πάνω στη σκηνή. Γύρω του οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Σοφία Σεϊρλή, Θέμις Μπαζάκα, Αλκηστις Πουλοπούλου, Κώστας Μπερικόπουλος, Αγγελος Παπαδημητρίου, Περικλής Μουστάκης, Γιάννης Τσορτέκης –που κάποια στιγμή κατεβαίνει στην πλατεία και κάθεται ανάμεσα στους θεατές–, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης –με κάτι πανύψηλες κόκκινες γόβες–, κ.ά.).
Συνομίλησα με τους ίδιους ανθρώπους μετά την πρόβα. Σε κάποιους έκανε εντύπωση που έβλεπαν τους ηθοποιούς να υπακούνε τον σκηνοθέτη: «Ο κ. Λιγνάδης, ένας καθηγητής, ήταν υπάκουος σαν μικρό παιδί». Αρκετοί εντυπωσιάστηκαν με τα στοιχεία της ποπ κουλτούρας, που είναι διάχυτα στην παράσταση. «Μου άρεσε που κορόιδευαν πολύ τον Ριχάρδο, την εξουσία δηλαδή», λέει μια νεαρή θεατρολόγος-θεατής.
Υπήρχαν όμως και πιο συγκρατημένες αντιδράσεις: «Είμαι θεατρόφιλη. Η σκηνοθεσία ήταν πολύ προχωρημένη για τα δικά μου γούστα. Μου άρεσαν, όμως, πολύ οι ερμηνείες και η κίνηση των ηθοποιών». Μετά το τέλος της πρόβας, η υπεύθυνη σκηνής κάλεσε τους θεατές να δουν τη διαδικασία της μουσικής διδασκαλίας στους ηθοποιούς (από τη Μελίνα Παιονίδου) και όρισε το νέο ραντεβού: Παρασκευή 11 Δεκεμβρίου (μια μέρα πριν από την πρεμιέρα) είναι όλοι προσκεκλημένοι στη γενική πρόβα της παράστασης.
«Σε φάση Σαίξπηρ»
Ο Γιάννης Χουβαρδάς δεν έχει κάνει στην Ελλάδα ανοιχτή πρόβα, έχει κάνει όμως πολλές φορές σε σκηνοθεσίες του στο εξωτερικό, όπου είναι μια πολύ διαδεδομένη και συνήθης πρακτική. «Είναι μια πολύ σωστή πρωτοβουλία του Εθνικού. Θα χρειαζόταν ίσως μια προετοιμασία του κοινού από κάποιον θεατρολόγο, όπως γίνεται στο εξωτερικό, για να μπουν καλύτερα στο κλίμα του έργου και της παράστασης, αλλά αυτό δεν μειώνει τη σημασία της πρωτοβουλίας», μου λέει λίγο αργότερα στο μπαρ του Εθνικού Θεάτρου. Τον ρωτάω αν περνάει μια φάση «Σαίξπηρ», αφού, μετά τον περυσινό «Αμλετ», ακολουθεί φέτος ο «Ριχάρδος Γ΄».
«Πάντα είμαι σε φάση Σαίξπηρ. Απλώς ο "Ριχάρδος" είναι ένα έργο που, όπως και ο "Αμλετ", υπάρχει πάντα στο υποσυνείδητο του σκηνοθέτη, αλλά χρειάζεται αφενός μια σωστή εποχή και έναν σωστό ηθοποιό. Κι επειδή συνέπεσε να πληρούνται και οι δύο προϋποθέσεις (παράλληλα μ’ έναν υπέροχο θίασο), το τόλμησα». Γιατί είναι σωστή, ειδικά τώρα, η εποχή για ν’ ανέβει ο «Ριχάρδος»; «Ολο αυτό το διάστημα ανακαλύπταμε συνεχώς την τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα. Βλέπαμε το ψέμα, την υποκρισία, τις συνεχείς αλλαγές στρατοπέδων… όλα αυτά είναι πολύ ανάγλυφα στο έργο. Ο "Ριχάρδος" είμαστε εμείς, δεν είναι κανένα τέρας. Είναι ένας παραμορφωτικός καθρέφτης του σώματος των πολιτών. Οπως λέει ο Αριστοτέλης, οι ηθοποιοί κερδίζουν τους καλλιτέχνες και τους συγγραφείς στους δραματικούς αγώνες, γιατί το σώμα των πολιτών είναι πια φαύλο. Δηλαδή οι άνθρωποι που δίνουν τα βραβεία, αυτοί που ψηφίζουν έχουν οι ίδιοι εκφαυλιστεί, με αποτέλεσμα αυτοί που παίρνουν τα βραβεία, αυτοί που ανεβαίνουν στη σκηνή, αυτοί που ανεβαίνουν στην πολιτική σκηνή, να είναι ο καθρέφτης των ανθρώπων αυτών. Μ’ αυτή την έννοια, ο Ριχάρδος δεν είναι ένα τέρας, είμαστε εμείς. Κι εμείς είμαστε ένα τέρας».