Είναι η λέξη που ακούγεται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Στις ιδιωτικές συζητήσεις, στα πολιτικά πάνελ, στα εκλογικά μπαλκόνια, σε διαδηλώσεις οργισμένες ή σε εκδηλώσεις συμπαράστασης: «Ξένοι». Και είναι η λέξη που επέλεξε να είναι ο τίτλος του θεατρικού έργου ένας ταλαντούχος και ανήσυχος Καταλανός συγγραφέας, ο Σέρτζι Μπελμπέλ. Πρόκειται για ένα κείμενο που γράφτηκε το 2003 και από την περασμένη εβδομάδα παρουσιάζεται στη σκηνή του Νέου REX στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη και μετάφραση Μαρίας Χατζηεμμανουήλ.
Ποιοι είναι οι ξένοι; Είναι οι εσωτερικοί μετανάστες ή οι μετανάστες από άλλες χώρες που εγκαθίστανται στις αστικές δομές μεταφέροντας κάποια από τα δικά τους ήθη που εντυπωσιάζουν -όταν δεν ενοχλούν- τους ντόπιους; Είναι οι ξένες γυναίκες που αναλαμβάνουν να φροντίσουν τους ανήμπορους γονείς; Ή μήπως ξένοι είναι τα μέλη των μικρο και μεσοαστικών ευρωπαϊκών οικογενειών, που ζουν σε μεγάλες ή μικρότερες πόλεις, και περνούν την καθημερινότητά τους χωρίς ποτέ να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον ουσιαστικά, ακόμα κι όταν συγκατοικούν στο ίδιο σπίτι;
Ενα τέτοιο σπίτι είναι το σκηνικό που έστησε η Ευα Νάθενα στη σκηνή του Νέου REX. Ενα μεσοαστικό διαμέρισμα, όπου κατοικούν ο σύζυγος (Θέμης Πάνου), άβουλος και υπάκουος στις απαιτήσεις και τις ιδιοτροπίες της συζύγου (Λυδία Κονιόρδου), με ανύπαρκτες σχέσεις με τον γιο του (Δημήτρης Πασσάς) και την κόρη του (Δανάη Σκιάδη), τα οποία παιδιά έχουν είτε σχέσεις σύγκρουσης είτε σχέσης υποταγής με τη δεσποτική μητέρα. Στον επάνω όροφο εγκαθίσταται μια οικογένεια «ξένων» (δεν διευκρινίζεται ποτέ τι ακριβώς ξένοι είναι), πάντως ο κάτω όροφος αντιδρά ενοχλημένα στη δυνατή μουσική και στις φωνές των νέων γειτόνων.
Αυτό το σκηνικό, σ' όλη τη διάρκεια της παράστασης μένει το ίδιο, μόνο που μπαινοβγαίνουν σ' αυτό διαφορετικοί ένοικοι κάθε φορά. Είναι οι επίγονοι της πρώτης οικογένειας, και οι ίδιοι ηθοποιοί παίζουν τις κόρες, τις ανιψιές, τους γιους, τους εγγονούς της επόμενης γενιάς. Είναι η θεατρική, γοητευτική πινελιά του Νίκου Μαστοράκη, κι όχι για να κάνει οικονομία στο casting, αλλά για να δείξει, με αυτόν τον τρόπο, ότι πολλά συνεχίζονται ερήμην μας: οι επιλογές που κάνουμε, οι συμπεριφορές που έχουμε «ξεπατικώσει» από τα οικογενειακά πρότυπα (και ποιος δεν το έχει κάνει χωρίς να το ξέρει;). Στην επόμενη γενιά, στο πάνω διαμέρισμα, της ίδιας πολυκατοικίας, πάλι κάποιοι ξένοι εγκαθίστανται. Αυτή τη φορά έρχονται από άλλες χώρες, κουβαλούν τις δικές τους συνήθειες, τις δικές τους μουσικές, τις δικές τους πολιτισμικές συμπεριφορές. Σ' όλη την παράσταση ακούγονται φράσεις που τα τελευταία χρόνια ακούμε πολύ συχνά σ' αυτόν τον τόπο: «Κάθε φορά υπάρχει ένα διαμέρισμα με κάποιους ξένους. Από πού κρατάει η σκούφια τους;»· «Μαζεύονται από παντού, απ' όλες τις πλευρές του κόσμου. Στο τέλος εμείς θα την πληρώσουμε»· «Να καλέσω για τσάι αυτά τα αποβράσματα;»· «…συμμορία, αγγενείς, αναλφάβητοι, αγροίκοι. Ηρθαν για να χαλάσουν την ηρεμία μας». Ομως και οι ξένοι, που εμπλέκονται με διάφορους τρόπους με την οικογένεια της χώρας στην οποία καταφεύγουν, αποτιμούν ό,τι βλέπουν. Και βλέπουν τη σαθρή οικογενειακή σχέση των «πολιτισμένων» Ευρωπαίων και τότε είναι που με αυθορμητισμό αναρωτιούνται: «Εμείς μπορεί να μην είμαστε πλούσιοι, αλλά η αγάπη της οικογένειας είναι ο πλούτος μας».
Ο Σέρτζι Μπελμπέλ μέσα στη 1,5 ώρα που διαρκεί η παράσταση προλαβαίνει ν' αγγίξει ένα σωρό θέματα: τα κρυμμένα, κάτω από το χαλί, μυστικά των «καθώς πρέπει» δυτικών οικογενειών, με το ανείπωτο της ομοφυλόφιλης επιλογής, με τα πολισμικά ήθη που έτσι κι αλλιώς κουβαλούν οι μετανάστες μαζί με τα ελάχιστα υπάρχοντά τους στις νέες τους πατρίδες, με το ανακάτεμα των πολιτισμών (συνήθως μέσω των ερωτικών σχέσεων), με την ενσωμάτωση που κάποιοι από τους «ξένους» πετυχαίνουν και με τη διάκρισή τους.
Στην παράσταση του Νίκου Μαστοράκη και του Εθνικού Θεάτρου (ήταν ένα από τα δύο έργα που επέλεξε για φέτος ο Στάθης Λιβαθινός και δεν προέρχονταν από το παλαιό πρόγραμμα) βλέπουμε αυτές τις εναλλαγές των προσώπων, των γειτόνων, των σχέσεων και κυρίως των γενιών να εναλλάσσονται μ' έναν διαρκές μπρος-πίσω (πίσω στα χρόνια των γονιών, μπρος στα χρόνια του σήμερα και των σημερινών γενιών). Η Λυδία Κονιόρδου ως μάνα και κόρη καθηλώνει. Η Δανάη Σκιάδη ως κόρη και εγγονή πιάνει το ψηλό σημείο του πήχυ της Ο Νικόλας Χανακούλας είναι ο μικρός ξένος που ενηλικιώθηκε, ενσωματώθηκε, σπούδασε, διακρίθηκε. Και είναι ο μόνος που μπορεί να δει, με αγάπη και κατανόηση όλες τις όψεις των κατοίκων και στα δύο διαμερίσματα και στις δύο γενιές. Η Μαρσέλα Λένα μεταφέρει με μπρίο και χιούμορτα στοιχεία της μετανάστριας υπηρέτριας, που καταλαβαίνει όσα θέλει από το νέο της περιβάλλον και προσπαθεί να επιβιώσει.
Είναι ένα έργο που συγκλονίζει για την αμεσότητα της ενσωμάτωσης όσων αφορούν το σήμερα της Ευρώπης, μια παράσταση που τέρπει και συγκινεί. Και στο πρόσωπο της κεντρικής ηρωίδας (Λυδία Κονιόρδου), που και στις δύο γενιές, και στους δύο χρόνους είναι ένα πρόσωπο που είναι άρρωστο και πεθαίνει, συμβολικά ο Μπελμπέλ είναι φανερό ότι βλέπει τη σημερινή Ευρώπη.
Info: Η παράσταση «Ξένοι» παρουσιάζεται στο Νέο REX από Τετάρτη έως Σάββατο στις 9μ.μ. και Κυριακή στις 7.30μ.μ.