Σε διαρκή «παγίδα» εργασιακής επισφάλειας έχουν πιαστεί πολλές περιφέρειες της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης (κυρίως), σε ένα περιβάλλον ευρύτερης επέκτασης των ελαστικών και άτυπων μορφών εργασίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Δυστυχώς οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες, όπως και πολλές της Ιταλίας, «πρωταγωνιστούν» στις αρνητικές επιδόσεις. Πρόκειται για συμπεράσματα μιας ενδιαφέρουσας έρευνας που διενήργησαν ο Νίκος Καπιτσίνης, επίκουρος καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και ερευνητικός επισκέπτης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και η ερευνητική ομάδα e-Aegean ResLab του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η έρευνα εξετάζει την κατάσταση της επισφαλούς απασχόλησης στις 205 περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ξεχωριστά και μάλιστα σε τρεις υποπεριόδους: 2008-2014 μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση (2008-09), 2014-2018 κατά την περίοδο ανάκαμψης και 2018-2020, πιάνοντας τις αρχικές επιπτώσεις της πανδημίας.
Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν αυξανόμενες και γεωγραφικά άνισες τάσεις εργασιακής επισφάλειας μεταξύ των περιφερειών της Ε.Ε. κατά την περίοδο μεταξύ των δύο κρίσεων (2008/09 και COVID-19). Οι πιο επισφαλείς περιφερειακές αγορές εργασίας εντοπίζονται στη νότια και την ανατολική Ε.Ε. και κυρίως στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Πολωνία και την Ισπανία.
«Η έρευνα δείχνει πως οι αγορές εργασίας στον νότο της Ε.Ε. και κυρίως στην Ιταλία, στις νότιες περιοχές της και στην Ελλάδα, είναι εγκλωβισμένες σε τροχιές εξαιρετικά επισφαλών εργασιακών συνθηκών. Ακόμη και σε φάση οικονομικής ανάκαμψης αναπαράγεται ένα μοντέλο επισφαλούς εργασίας, που έχει βαθιές ιστορικές ρίζες στη νότια Ευρώπη. Και τα πρώτα στοιχεία που έχουμε από το 2020, πρώτο έτος της πανδημίας, δείχνουν ξανά μια ανισότητα στην αύξηση της επισφάλειας μεταξύ των περιφερειών της Ε.Ε. Για άλλη μια φορά, οι πιο ευέλικτες και επισφαλείς αγορές εργασίας παρατηρήθηκαν στις ιταλικές και ελληνικές περιφέρειες, σε μια περίοδο που συνεπαγόταν αλλαγή της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής λόγω της αύξησης της εξ αποστάσεως εργασίας», λέει στην «Κ» ο Νίκος Καπιτσίνης. Το 2020 στην κορυφή της εργασιακής επισφάλειας βρίσκονται οι ιταλικές περιφέρειες Καλαβρία, Βασιλικάτα, Σαρδηνία, Μολίζ, Πούλια, Σικελία και ακολουθούν δύο ελληνικές (Πελοπόννησος, Δυτική Μακεδονία).
«Οι περιφέρειες με τις πιο επισφαλείς αγορές εργασίας είναι περισσότερο απομονωμένες, οικονομικά αδύναμες και απομακρυσμένες από τα κέντρα, με ιστορικά υψηλά επίπεδα άτυπης απασχόλησης και εξειδικευμένες στον τουρισμό και τη γεωργία, τομείς που έχουν συνδεθεί με την εποχιακή και προσωρινή, άτυπη απασχόληση», εξηγεί ο κ. Καπιτσίνης. «Παίζει ρόλο και η παράδοση, αλλά και το μοντέλο ανάπτυξης, καθώς τουρισμός, γεωργία και υπηρεσίες δημιουργούν συνθήκες για μεγαλύτερη επισφάλεια. Ενα ακόμη στοιχείο που είδαμε είναι πως ενώ οι άτυπες, ελαστικές ή part-time μορφές εργασίας αναπτύχθηκαν στις πόλεις, είναι τελικά σε περιφέρειες με μικρότερα αστικά κέντρα που επικρατούν. Αυτό φαίνεται και στην Ελλάδα, όπου η Αττική είναι η περιφέρεια με τον χαμηλότερο δείκτη επισφάλειας. Επίσης, η απροστάτευτη εργασία ευδοκιμεί περισσότερο σε οικονομικά καχεκτικές περιοχές», συμπληρώνει ο επίκουρος καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας. Στη μελέτη φαίνεται επίσης πως σε πιο επισφαλείς θέσεις εργασίας ωθούν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, αλλά και η εκτεταμένη ζώνη με νέους που δεν σπουδάζουν, δεν καταρτίζονται, δεν εργάζονται, αλλά παραμένουν αδρανείς καθώς δεν βρήκαν διεξόδους (NEETs). «Αυτά τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά παράγουν και αναπαράγουν έναν φαύλο κύκλο μεταξύ χαμηλά αμειβόμενης εργασίας, επισφαλούς απασχόλησης, ανεργίας και αδράνειας στις περιφέρειες, που έχουν εγκλωβιστεί σε τροχιές υψηλής εργασιακής επισφάλειας», αναφέρουν οι ερευνητές.
Ως απάντηση στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-09, σε πολλές χώρες προωθήθηκε από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις μια αναδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, με έμφαση σε πιο ευέλικτους τύπους εργασίας. Ανάλογες συνέπειες, εκτιμάται στην έρευνα, αναμένεται να έχει και η πανδημία. Συνολικά 94 περιφέρειες (46% του συνόλου των περιφερειών μελέτης) παρουσίασαν υψηλότερη τιμή στον δείκτη επισφάλειας το 2020 από ό,τι το 2018. «Ωστόσο, τα πρότυπα αναδιάρθρωσης της εργασίας δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στον χώρο, με τις περιφέρειες στην Ευρωπαϊκή Ενωση να καταγράφουν διαφορετικές ταχύτητες εργασιακής επισφάλειας.
Σε Γερμανία, Ολλανδία οι πιο προστατευμένες αγορές εργασίας
Πολύ σημαντικό είναι εάν υπάρχει και εάν εφαρμόζεται πραγματικά νομοθεσία για την προστασία της εργασίας, σε οποιαδήποτε μορφή της. Για παράδειγμα: και οι δέκα πρώτες περιφέρειες όσον αφορά τους εργαζομένους μερικής εργασίας (part-time) βρίσκονται στην Ολλανδία. Ταυτόχρονα όμως επειδή υπάρχουν κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα δεν εμφανίζουν ανεβασμένα επίπεδα επισφάλειας», εξηγεί ο κ. Καπιτσίνης.
Η Ελλάδα δυστυχώς είναι διαχρονικό παράδειγμα για το ανάποδο, σύμφωνα με τους ερευνητές. Εννιά από τις 13 περιφέρειες της χώρας ήταν μεταξύ των 50 σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την υψηλότερη εργασιακή επισφάλεια το 2008. Εξαιρούνταν η Αττική (93η καλύτερη θέση από τις 205 περιφέρειες που μελετήθηκαν), η Κεντρική Μακεδονία (θέση 139), η Δυτική Ελλάδα (θέση 141) και η Κρήτη (θέση 144). Τα Ιόνια νησιά είχαν την υψηλότερη εργασιακή επισφάλεια ανάμεσα στις ελληνικές περιφέρειες, όντας στη θέση 191 από τις 205 περιφέρειες που μελετήθηκαν. Το 2014, μετά την κρίση και τις μνημονιακές παρεμβάσεις, η επισφάλεια αυξήθηκε στις περισσότερες ελληνικές περιφέρειες. Μόνο η Αττική και η Κρήτη βρέθηκαν εκτός των 50 ευρωπαϊκών περιφερειών με τη μεγαλύτερη επισφάλεια (θέση 90 και 152).
Τέσσερις ελληνικές περιφέρειες ήταν στο αρνητικό top 15: Νότιο Αιγαίο θέση 194, Ηπειρος θέση 195, Ιόνια νησιά θέση 201 και Δυτική Μακεδονία θέση 203. «Η κατάσταση δεν καλυτερεύει το 2018, αλλά μάλλον χειροτερεύει, αναδεικνύοντας τον εγκλωβισμό της ελληνικής αγοράς εργασίας σε εξαιρετικά επισφαλή μονοπάτια», σημειώνει ο κ. Καπιτσίνης. Παρ’ όλο που οι ελληνικές περιφέρειες στο top 15 μειώνονται σε 3 (Ανατολική Μακεδονία-Θράκη θέση 193, Δυτική Μακεδονία θέση 195 και Ιόνια νησιά θέση 201), μόνο η Αττική δεν βρίσκεται στις 50 περιφέρειες με τη μεγαλύτερη επιισφάλεια (θέση 109). Τέλος το 2020, η κατάσταση χειροτερεύει ακόμη περισσότερο, αναδεικνύοντας τις μεγάλες επιπτώσεις της πανδημίας. Και πάλι η Αττική είναι η μόνη ελληνική περιφέρεια που δεν συμπεριλαμβάνεται στις 50 πιο επισφαλείς εργασιακά, με μεγάλη όμως πτώση στην κατάταξη (από τη θέση 109 το 2018 στη θέση 123 το 2020). Τρεις περιφέρειες βρίσκονται στην ομάδα των 15 με την υψηλότερη εργασιακή επισφάλεια (Ιόνια νησιά θέση 196, Δυτική Μακεδονία θέση 198 και Πελοπόννησος θέση 199).
Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι πιο προστατευμένες αγορές εργασίας εντοπίζονται σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Γερμανία και κυρίαρχα στις περιφέρειες Gelderland, Noord-Brabant, Noord-Holland, Hannover και Darmstadt, σε όλες τις περιόδους της έρευνας, με μικρές αλλαγές. Πάντως κατά το πρώτο έτος της πανδημίας η εργασιακή επισφάλεια αυξήθηκε σημαντικά και σε περιφέρειες της ανατολικής Ευρώπης, όπως οι πολωνικές Dolnoslaskie και Slaskie, αλλά και σε πιο προστατευμένες περιοχές, όπως το Ελσίνκι, περιοχές της Γερμανίας (Λειψία, Βρέμη), της νότιας Δανίας κ.λπ.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr