«Επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου». Με τη φράση αυτή του Ουίνστον Τσώρτσιλ ανακοίνωνε, πριν από δέκα χρόνια, την πολλοστή μετεγκατάσταση του καταστήματος «Ελευθερουδάκης» στην οδό Πανεπιστημίου, η διευθύνουσα σύμβουλος του εκδοτικού οίκου Σοφίκα Ελευθερουδάκη. Εκτοτε η εταιρεία μετράει μόνο αποτυχίες και ο ενθουσιασμός αγνοείται, ιδίως μετά τη σύλληψη και προφυλάκιση της αδερφής της Μαρίνας, προέδρου της «Γ.Κ. Ελευθερουδάκης», που βαρύνεται με 22 ανεκτέλεστες καταδικαστικές αποφάσεις για παράβαση της νομοθεσίας περί επιταγών και μη καταβολή ασφαλιστικών εισφορών. Μια σύλληψη που προκάλεσε απορίες. Η Σοφίκα, ως διευθύνουσα σύμβουλος, όχι μόνο εκπροσωπούσε την εταιρεία, αλλά και λάμβανε όλες τις κρίσιμες αποφάσεις.
Η 64χρονη Μαρίνα και η 69χρονη Σοφίκα είναι οι εγγονές του Κωνσταντίνου, που καθιέρωσε το όνομα «Ελευθερουδάκης» ως το συνώνυμο των ελληνικών γραμμάτων, ιδρύοντας το πρώτο του βιβλιοπωλείο το 1918 στην οδό Ερμού στην Αθήνα. Η πρωτοποριακή για την εποχή της 24τομη ελληνική εγκυκλοπαίδεια, το δωδεκάτομο εγκυκλοπαιδικό λεξικό Ελευθερουδάκη και η Ιστορία του Ελληνικού Εθνους του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου αποτελούν τμήμα μόνο της παρακαταθήκης του Κ. Ελευθερουδάκη, που απεβίωσε το 1962. Τότε τα ηνία ανέλαβε ο γιος του Γιώργος, που ανέπτυξε τη μηχανογράφηση και το τμήμα ξενόγλωσσων βιβλίων.
Την πρόκληση όμως της διατήρησης σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της επιχείρησης κλήθηκε να αποδεχθεί η Βιργινία Γρέγου-Ελευθερουδάκη, που ανέλαβε τη διοίκηση του εκδοτικού οίκου το 1968 μετά τον πρόωρο θάνατο, σε ηλικία μόλις 49 χρόνων, του συζύγου της. Η Β. Ελευθερουδάκη διηύθυνε την επιχείρηση έως το 1989, οπότε η Μαρίνα και η Σοφίκα ανέλαβαν τη διοίκησή της. Τα χρόνια που ακολούθησαν ο εκδοτικός οίκος αναπτύχθηκε σημαντικά και μέσω επενδύσεων άνω των 6 εκατ. ευρώ έφθασε να διαθέτει περισσότερους από 30.000 τίτλους και 20 καταστήματα, μεταξύ άλλων στο αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», στο Ηράκλειο και στη Μύκονο. Οπως και το κατάστημα στην οδό Πανεπιστημίου, που αν και αποτέλεσε τη ναυαρχίδα των εκδόσεων, χρειάστηκε να μετεγκατασταθεί τέσσερις φορές σε διαφορετικά σημεία του ίδιου δρόμου, με στόχο την εξασφάλιση πιο προσιτού ενοικίου. Ωστόσο, το 2016, πέντε χρόνια μετά τα εγκαίνια της μετεγκατάστασής του στην Πανεπιστημίου 11 από το οκταώροφο κτίριο στο νούμερο 17, κατέβασε ρολά. Και παρότι η Μαρίνα και η Σοφίκα είχαν τότε μιλήσει για νέα αρχή, η δραστηριότητα της «Ελευθερουδάκης» περιορίστηκε στο Ιντερνετ. Για την οικογένεια Ελευθερουδάκη η κατάρρευση ήταν αποτέλεσμα της οικονομικής περιδίνησης και της κρίσης στο βιβλίο. Για αρκετούς εκδότες υπήρξε απόρροια κακοδιαχείρισης και χρεών εκατομμυρίων προς προμηθευτές, τράπεζες και εργαζομένους, που πασχίζουν ακόμη να εισπράξουν τις απαιτήσεις τους μέσω πλειστηριασμών.
Τα πρώτα προβλήματα
Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως από τα τέλη του 2011 η εταιρεία κατέβαλε σε δόσεις τη μισθοδοσία. Τον Απρίλιο του 2014, 26 εργαζόμενοί της κατέθεσαν αγωγή, την οποία κέρδισαν, με τη διοίκηση της εταιρείας υπό τη Σοφίκα Ελευθερουδάκη να δικάζεται ερήμην. Η εκδοτική επιχείρηση κατέθεσε έφεση, ενώ το Μονομελές Εφετείο Αθηνών δέχθηκε εν μέρει την αγωγή, υποχρεώνοντας, με απόφαση το 2017, την εταιρεία να αποζημιώσει αριθμό εκ των 26 προσφευγόντων εργαζομένων.
Σύμφωνα με την άγνωστη, σε μεγάλο βαθμό, απόφαση του 2017, όταν τον Ιούλιο του 2013 οι εργαζόμενοι προσέφυγαν στην Επιθεώρηση Εργασίας, η εταιρεία υποστήριξε ότι έχει εκπονήσει επιχειρηματικό σχέδιο ρύθμισης των χρεών της. Καμία όμως πρόταση αποπληρωμής των οφειλομένων δεδουλευμένων αποδοχών δεν υπεβλήθη προς τους εργαζομένους. Τον Ιούλιο του 2014 η «Ελευθερουδάκης» υπέβαλε αίτηση επικύρωσης συμφωνίας εξυγίανσης και εξασφάλισε προσωρινή διαταγή, με το δικαστήριο να διατάζει το 2015 την επανάληψη της συζήτησης για να προσκομιστούν συμπληρωματικά έγγραφα. Ωστόσο, η «Ελευθερουδάκης-Διεθνές Βιβλιοπωλείο Εκδόσεις» προχώρησε το 2016 στη διακοπή λειτουργίας του καταστήματός της στην Πανεπιστημίου.
Η ίδια απόφαση σημειώνει ότι η Σοφίκα Ελευθερουδάκη, ως CEO της εταιρείας, όχι μόνον δεν μερίμνησε για την καταβολή έστω έναντι των οφειλομένων, αλλά μέσω προσωπικών λογαριασμών της πραγματοποιούνταν τραπεζικές συναλλαγές με τρίτους. Τον Ιούνιο του 2013 η κόρη της, «μόλις 24 ετών και μέλος του Δ.Σ. της εταιρείας», άνοιξε με τη νομική μορφή νέας εταιρείας βιβλιοπωλείο στο Κολωνάκι, «υποκαθιστώντας με τον τρόπο αυτό τη λειτουργία των καταστημάτων της “Ελευθερουδάκης”». Ακόμη, η CEO της εταιρείας χορηγούσε από το 2013 στους εργαζομένους βεβαιώσεις αναγνώρισης οφειλής και «δεσμευόταν για την εξόφληση των δεδουλευμένων αποδοχών τους, ενώ γνώριζε ότι δεν επρόκειτο να τηρήσει τη σχετική της δέσμευση».
Το Εφετείο Αθηνών τονίζει ότι η συμπεριφορά της διευθύνουσας συμβούλου «εκτός της ποινικής της απαξίας είναι παράνομη, ως αντίθετη στο γενικό καθήκον που επιβάλλει η διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ, δηλαδή να μην προκαλεί κανένας υπαίτια ζημιά σε άλλον». Ωστόσο, «αδιαφορώντας για τη ζημία των εργαζομένων, παρέλειπε δολίως να καταβάλει τα οφειλόμενα σε αυτούς ποσά […] για να τους εξαναγκάσει σε οικειοθελή αποχώρηση από την εργασία τους, έτσι ώστε να στερηθούν την καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης απολύσεως», σημειώνει η απόφαση. Η «Κ» επιδίωξε να επικοινωνήσει με τη Σοφίκα Ελευθερουδάκη, αλλά αυτό δεν κατέστη εφικτό.