Η ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών γενετικής τεχνητής νοημοσύνης (ΓΤΝ) είναι έτοιμη να επηρεάσει σημαντικά την παγκόσμια οικονομική δυναμική, ιδίως στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης και του διεθνούς εμπορίου. Η αλλαγή αυτή είναι ζωτικής σημασίας καθώς τα ανεπτυγμένα έθνη αξιοποιούν την πράσινη μετάβαση για να ενισχύσουν τις οικονομίες τους, επισκιάζοντας ενδεχομένως την ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων χωρών.
Η Ρεμπέκα Γκρίνσπαν, γενική γραμματέας της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, υπογραμμίζει μια βασική πρόκληση: την ανισότητα των εμπορικών κανόνων που ευνοούν τα ανεπτυγμένα έθνη. Η ανισορροπία αυτή επιδεινώνεται από τη δημοσιονομική τους ικανότητα να επιδοτούν περιβαλλοντικά ωφέλιμα έργα. Αντίθετα, οι αναπτυσσόμενες χώρες πασχίζουν να συμβαδίσουν, παρεμποδισμένες από τους ξεπερασμένους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) και τους περιορισμένους οικονομικούς πόρους.
Η ενσωμάτωση της ΓΤΝ σε αυτό το τοπίο παρουσιάζει προκλήσεις και ευκαιρίες. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες, η ΓΤΝ μπορεί να είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μία πλευρά προσφέρει δυνητικά άλματα στις τεχνολογικές δυνατότητες, επιτρέποντας στις χώρες αυτές να παρακάμψουν ορισμένα στάδια βιομηχανικής ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά, ο ταχύς ρυθμός των αλλαγών που οδηγούνται από την τεχνητή νοημοσύνη ενέχει τον κίνδυνο να διευρύνει το ψηφιακό χάσμα, καθώς οι λιγότερο προετοιμασμένες χώρες αγωνίζονται να ανταγωνιστούν σε μια αγορά που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από την τεχνητή νοημοσύνη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ενωση επενδύουν ήδη σε μεγάλο βαθμό σε τεχνολογίες με γνώμονα την τεχνητή νοημοσύνη στο πλαίσιο των πράσινων πρωτοβουλιών τους, όπως ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ και η ώθηση της Ε.Ε. για την παραγωγή τσιπ πυριτίου και την πράσινη τεχνολογία. Οι προσπάθειες αυτές, ενώ ενισχύουν τις εγχώριες οικονομίες και τους περιβαλλοντικούς στόχους, θα μπορούσαν ακούσια να θέσουν νέους εμπορικούς φραγμούς για τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Γνώμες όπως αυτές που επισημαίνουν την ανάγκη για μια διαφοροποιημένη προσέγγιση του εμπορίου και των επενδύσεων, δίνοντας έμφαση στη δυναμική, βιώσιμη ανάπτυξη που τροφοδοτείται από τη ΓΤΝ, είναι αυτές που προτάσσονται σήμερα. Η πρόκληση έγκειται στη διασφάλιση ότι οι εξελίξεις αυτές δεν θα αποβούν εις βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά αντίθετα θα προωθήσουν την παγκόσμια ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς.
Η διαμάχη γύρω από τις ενέργειες της Ε.Ε. κατά της Ινδονησίας για τις εξαγωγές νικελίου υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ισορροπημένη προσέγγιση. Η επιθυμία της Τζακάρτα να προσθέσει αξία στις εξαγωγές της με την επεξεργασία νικελίου σε τοπικό επίπεδο είναι ένα βήμα προς την οικονομική ανάπτυξη. Ωστόσο η σύγκρουση με τους κανόνες του ΠΟΕ αναδεικνύει τον επείγοντα χαρακτήρα της μεταρρύθμισης των παγκόσμιων εμπορικών πολιτικών, έτσι ώστε να προσαρμοστούν στο εξελισσόμενο τοπίο που διαμορφώνεται από την τεχνητή νοημοσύνη και άλλες προηγμένες τεχνολογίες.
Η ταχύτατη εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης δημιουργεί νέες προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες στον τομέα του διεθνούς εμπορίου. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει τις παραδοσιακές εμπορικές διαδικασίες, να ενισχύσει την παραγωγικότητα και να προσφέρει νέες λύσεις στις παγκόσμιες αγορές.
Στο πλαίσιο αυτό, οι υφιστάμενοι κανόνες του ΠΟΕ πρέπει να αναθεωρηθούν ώστε να συμβαδίζουν με τις τεχνολογικές καινοτομίες. Είναι κρίσιμο να δημιουργηθούν νέα κανονιστικά πλαίσια που θα λαμβάνουν υπόψη την ταχεία εξάπλωση της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγή, την εμπορία και τη διαχείριση δεδομένων. Αυτό περιλαμβάνει την αναγνώριση της ανάγκης για διεθνή συνεργασία και την οικοδόμηση ενός δίκαιου και ισορροπημένου εμπορικού συστήματος, το οποίο να επιτρέπει την ανάπτυξη και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Επιπλέον, η συμπερίληψη της τεχνητής νοημοσύνης στην εμπορική πολιτική απαιτεί μια συστηματική προσέγγιση για τη διαχείριση των δεδομένων, την προστασία του ανταγωνισμού και τη διαφάνεια των αγορών. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή ηθικών κανόνων στην τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και η ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας, θα είναι καθοριστικά στοιχεία για τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς και ανταγωνιστικού εμπορικού περιβάλλοντος.
Επιπλέον, η μεταρρύθμιση των εμπορικών κανόνων οφείλει να στοχεύει στην ενίσχυση της παγκόσμιας συνεργασίας, με στόχο τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου και οι αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορούν να αξιοποιήσουν τα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης και των άλλων προηγμένων τεχνολογιών, διασφαλίζοντας έτσι μια δίκαιη και αειφόρο ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η κριτική που ασκείται σήμερα στους πράσινους κανόνες της Ε.Ε., όπως ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, το μέτρο για το κλίμα που θα πρέπει να προλαμβάνει τον κίνδυνο διαρροής άνθρακα και να στηρίζει την αυξημένη φιλοδοξία της Ε.Ε. όσον αφορά τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, διασφαλίζοντας παράλληλα τη συμβατότητα με τον ΠΟΕ, παραπέμπει σε ένα ευρύτερο ζήτημα: την ανάγκη για δίκαιη δράση για το κλίμα που αναγνωρίζει τις διαφορετικές δυνατότητες και τις ιστορικές ευθύνες των χωρών. Η αρχή των διαφοροποιημένων ευθυνών της Συμφωνίας του Παρισιού πρέπει να διατηρηθεί, ακόμη και όταν υιοθετούμε λύσεις που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη για ένα βιώσιμο μέλλον.
Εν κατακλείδι, με τη ΓΤΝ να καταλαμβάνει έναν όλο και πιο κεντρικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση και το διεθνές εμπόριο, γίνεται επιτακτική η ανάγκη να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη της κατανέμονται δίκαια και εξισορροπημένα ανάμεσα σε όλα τα έθνη. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διαμορφωθεί μια παγκόσμια στρατηγική που θα προωθεί τη συνεργασία, την αμοιβαία κατανόηση και τον συντονισμό των δράσεων με στόχο τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος για όλους.
Η προσαρμογή των εμπορικών κανόνων στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί την ενσωμάτωση νέων προτύπων και κανονισμών που θα λαμβάνουν υπόψη τις δυνατότητες αλλά και τις προκλήσεις που φέρνει η τεχνολογία. Αυτό σημαίνει την ανάπτυξη πολιτικών που θα επιτρέπουν την ομαλή ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στις διάφορες οικονομίες, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την προστασία των εθνικών συμφερόντων και την προαγωγή του διεθνούς εμπορίου.
Η επένδυση σε τεχνολογικές ικανότητες είναι ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο. Αυτό περιλαμβάνει την υποστήριξη σε έρευνα και ανάπτυξη, την εκπαίδευση και κατάρτιση του εργατικού δυναμικού, και την κατασκευή υποδομών που είναι απαραίτητες για την υιοθέτηση και αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης σε διάφορους τομείς. Σε αυτούς τους τομείς η χώρα μας μπορεί να αποκτήσει ένα σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, λόγω του υψηλά καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού σε νέες τεχνολογίες που διαθέτει. Μπορεί ακόμη και να προσελκύσει σημαντικούς πόρους ανάπτυξης συναφών εργαλείων αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης σε διάφορους τομείς του εμπορίου και των υπηρεσιών, όπως ο τουρισμός.
Η ιεράρχηση της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης οφείλει να είναι στο επίκεντρο κάθε πρωτοβουλίας. Αυτό σημαίνει την εξάπλωση πολιτικών που θα ενθαρρύνουν την οικολογική βιωσιμότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου η ΓΤΝ θα μπορεί να συμβάλει στο κοινό καλό.
*Ο κ. Χρήστος Λεμονάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο.