Το τέλος της πανδημίας και η απροσδόκητη ενεργειακή κρίση που ακολούθησε την περίοδο 2021-2023 προκάλεσαν την αύξηση του πληθωρισμού στην ευρωπαϊκή οικονομία. Αν και το κύριο πληθωριστικό «κύμα» φαίνεται να έχει ήδη περάσει, έχει «αφήσει» πίσω του την «ακρίβεια», δηλαδή νέες υψηλές τιμές σε πολλά προϊόντα και υπηρεσίες.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι δημόσιες διοικήσεις των ευρωπαϊκών κρατών με την εκδήλωση της ενεργειακής κρίσης υποστήριξαν την ενεργειακή ασφάλεια της Ενωσης, χωρίς όμως να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στο πληθωριστικό φαινόμενο.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) από την πλευρά της, με τις νομισματικές παρεμβάσεις της, την περίοδο 2022-2023, μείωσε επιτυχώς την ένταση και τη διάρκεια του πρόσφατου πληθωριστικού κύματος στις οικονομίες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.).
Ομως, από την οικονομική ιστορία και την εμπειρία γνωρίζουμε ότι η νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών μπορεί να επιτυγχάνει τη μείωση του πληθωρισμού αλλά ελάχιστες φορές επιτυγχάνει να εξαλείψει την εδραιωμένη ακρίβεια που συνήθως προκαλείται από την αρχική πληθωριστική έκρηξη.
Επιπλέον, οι δράσεις των κεντρικών τραπεζών για τη μείωση του πληθωρισμού, με την αύξηση των επιτοκίων και τη μείωση της ρευστότητας στην οικονομία, λαμβάνουν πάντα τη μορφή «ολοκληρωτικού πολέμου» χωρίς διακρίσεις ανάμεσα στους κλάδους της οικονομίας και στις επιχειρήσεις. Συνέπεια του παραπάνω είναι η μείωση των επενδύσεων και η μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ στις ευρωπαϊκές οικονομίες την τρέχουσα περίοδο (IMF January 2024).
Σε αυτό το διαμορφωμένο οικονομικό πλαίσιο, οι κεντρικές διοικήσεις και οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές καλούνται να καταπολεμήσουν την εδραιωμένη ακρίβεια. Ομως σε αυτό το σημείο εγείρονται μια σειρά προβληματισμών. Αναφέρουμε ενδεικτικά:
Ο πληθωρισμός αποτελεί για το κράτος έναν επιπλέον οριζόντιο φόρο (inflation tax), με μηδενικό κόστος διαχείρισης (ελέγχου, συλλογής, επιβολής) που βελτιώνει αυτόματα τα δημόσια οικονομικά: το δημόσιο χρέος και το δημοσιονομικό έλλειμμα. Το βασικό ερώτημα λοιπόν είναι αν πράγματι οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Ε.Ε. επιθυμούν την καταπολέμηση της ακρίβειας, όταν πολλές από αυτές έχουν να διαχειριστούν ένα υψηλό δημόσιο χρέος και αυξανόμενες δημόσιες δαπάνες.
Η αύξηση των τιμών ενέργειας στην Ευρώπη, που ήταν η κύρια πηγή του πληθωριστικού φαινομένου, βελτίωσε τις οικονομικές επιδόσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ενέργειας. Υπενθυμίζουμε ότι πολλές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ενέργειας πριν από λίγα χρόνια ήταν στα όρια της οικονομικής κατάρρευσης. Παράλληλα, η αύξηση του πληθωρισμού και ως συνέπεια του πληθωριστικού φόρου προσέφερε στις κεντρικές δημόσιες διοικήσεις τους απαραίτητους χρηματοοικονομικούς πόρους για τη στήριξη και την αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων ενέργειας: Γαλλία / EDF, Areva, Engie, Γερμανία / Uniper, Wintershall, SEFE.
Συμφέρει τις επιχειρήσεις ενέργειας η πτώση των τιμών ενέργειας όταν αναζητούν απεγνωσμένα νέους χρηματοοικονομικούς πόρους για την ενεργειακή μετάβαση;
Toν Νοέμβριο του 2023 η Γερμανία παρουσίασε νέο πακέτο κρατικής ενίσχυσης των βιομηχανιών της. Το πακέτο απευθύνεται σε 350 γερμανικές βιομηχανίες που έχουν χαρακτηριστεί βιομηχανίες ενεργειακής έντασης. Τα μέτρα περιλαμβάνουν μείωση της φορολογίας τους και στήριξη των τιμών αγοράς της ενέργειάς τους. Το πρόγραμμα θα ισχύσει έως το έτος 2028 και αναμένεται να στοιχίσει συνολικά 28 δισ. ευρώ.
Τον Δεκέμβριο του 2023 η Γαλλία παρουσίασε ένα οριζόντιο μέτρο κρατικής στήριξης της βιομηχανίας της. Σε συμφωνία με την EDF προωθεί την πολιτική σταθερής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειάς της που παράγεται από τα γαλλικά πυρηνικά εργοστάσιά της στα 70 ευρώ/MWh, με έναρξη το έτος 2026 και με συνολική διάρκεια 15 ετών (Politico, 4.1.2024).
Η Ελλάδα, στο πλαίσιο του προγράμματος ανθεκτικότητας και ανάπτυξης, προωθεί την κατασκευή έργων ΑΠΕ για τη στήριξη των βιομηχανιών ενεργειακής έντασης.
Συμπερασματικά: Οι δημόσιες διοικήσεις και οι ανεξάρτητες αρχές καλούνται να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της εδραιωμένης ακρίβειας και του πληθωρισμού που προκαλείται κυρίως από τον ενεργειακό κλάδο. Για να το επιτύχουν αυτό είναι απαραίτητη η αποσαφήνιση των αναπτυξιακών στόχων, των μέσων και των πολιτικών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Δεν αρκεί απλώς η διατύπωση του στόχου της ενεργειακής μετάβασης για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών οικονομιών.
Οι κεντρικές τράπεζες έχουν έναν σαφή στόχο: πληθωρισμό 2%. Οφείλουν και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να διατυπώσουν ένα άριστο επίπεδο φορολόγησης ως εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη. Η αύξηση των τιμών ενίσχυσε οικονομικά τις εταιρείες ενέργειας, οι οποίες απέκτησαν «δεσπόζουσα θέση» στις εθνικές οικονομίες εις βάρος άλλων βιομηχανιών και άλλων οικονομικών κλάδων. Αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο που οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές είναι ευάλωτες και οι κυβερνήσεις όχι ιδιαίτερα ισχυρές στην Ευρώπη.
*Ο κ. Βασίλειος Π. Πανουσόπουλος είναι ειδικός επιστήμονας της Δημόσιας Διοίκησης – οικονομολόγος – διεθνολόγος.