Η παραοικονομία κατέγραψε σημαντική πτώση στην Ελλάδα από το 2013 έως το 2021, με εξαίρεση τη χρονιά της πανδημίας το 2020, σύμφωνα με έκθεση ερευνητών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Οπως αναφέρεται στην έκθεση, στο απόγειο της κρίσης χρέους η μαύρη οικονομία ενισχύθηκε, φτάνοντας να αντιστοιχεί στο 30% του ΑΕΠ το 2013. Η αύξηση αποδίδεται στη βαριά ύφεση, στην επιδείνωση των φορολογικών κινήτρων και στην περαιτέρω αποδυνάμωση της κουλτούρας πληρωμών. Από αυτά τα επίπεδα, η παραοικονομία υποχώρησε στο 16% του ΑΕΠ το 2021.
Υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφοροποιήσεις σε επίπεδο περιφερειών σε ό,τι αφορά τη μείωση της μαύρης οικονομίας, που κυμαίνεται από 5% του (τοπικού) ΑΕΠ στη Δυτική Μακεδονία, έως 18% του ΑΕΠ στην Κρήτη. Γενικότερα, η μείωση είναι μεγαλύτερη στην Αττική και στα νησιά και μικρότερη στις πιο απομακρυσμένες περιφέρειες της ηπειρωτικής χώρας.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΔΝΤ, αυτή η συρρίκνωση του μαύρου χρήματος αντανακλάται και στην αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 4% του ΑΕΠ.
Εξάλλου, όπως παρατηρούν οι αναλυτές του ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε πρόσφατα ότι το χάσμα φόρου προστιθέμενης αξίας (δηλαδή η διαφορά μεταξύ των πραγματικών και των δυνητικών εσόδων ΦΠΑ) στην Ελλάδα έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 16 μονάδες ως ποσοστό των συνολικών φορολογικών εσόδων μεταξύ 2013 και 2021, ή περίπου κατά 2 μονάδες ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Η μείωση της παραοικονομίας είναι μεγαλύτερη στην Αττική και στα νησιά.
Η έκθεση του ΔΝΤ επισημαίνει ακόμα ότι διαπιστώνεται ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην ανάπτυξη ψηφιακών υποδομών και ηλεκτρονικών συναλλαγών και στη συρρίκνωση της παραοικονομίας. Ειδικότερα, μια αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων στην πρόσβαση στο Ιντερνετ έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της μαύρης οικονομίας κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες.
Μια μείωση κατά 10 μονάδες του ποσοστού των κατοίκων που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ Ιντερνετ συνδέεται με συρρίκνωση της μαύρης οικονομίας κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες. Μια αύξηση κατά 10 μονάδες του ποσοστού των κατοίκων που έκαναν διαδικτυακές αγορές συνδέεται με μείωση της μαύρης οικονομίας κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες.
Η σημαντική μείωση της παραοικονομίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
• Πρώτον, η επιβολή πιο αυστηρών ρυθμίσεων κατά του οικονομικού εγκλήματος και της φοροδιαφυγής.
• Δεύτερον, η μεγαλύτερη ευελιξία στην αγορά εργασίας, όπως στις ώρες εργασίας, αύξησε τα κίνητρα να δηλωθούν επίσημα παράτυπες δραστηριότητες.
• Τρίτον, η σημαντική πρόοδος στην ψηφιοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης των υποδομών και της βελτίωσης των ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών, βοήθησε στην ενσωμάτωση των αυτοαπασχολούμενων.
• Τέταρτον, το εκσυγχρονισμένο πληροφοριακό σύστημα για την απασχόληση περιόρισε τη μαύρη εργασία.
To ΔΝΤ αναφέρει ακόμα ότι κάποιες κινήσεις εξορθολογισμού των φορολογικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, όπως η μείωση του φόρου εισοδήματος των επιχειρήσεων και εισοδήματος φυσικών προσώπων, πιθανότατα λειτούργησε θετικά στη συμμόρφωση των φορολογουμένων.
Οι ερευνητές του ΔΝΤ τονίζουν, ωστόσο, ότι υπάρχουν ακόμα τεράστια περιθώρια βελτίωσης. Ειδικότερα, υπογραμμίζουν ότι ενώ η Ελλάδα κατέγραψε αύξηση στις ψηφιακές δεξιότητες που ήταν υψηλότερη από τον μέσο όρο στην Ευρωζώνη, το επίπεδο των ψηφιακών δεξιοτήτων παραμένει χαμηλό σε σχέση με τα άλλα κράτη-μέλη.
Επιπλέον, στον τομέα της ψηφιοποίησης παρατηρούνται κενά, όπως στην ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στις δημόσιες υπηρεσίες, ειδικά σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Με περαιτέρω εκσυγχρονισμό των πληροφοριακών συστημάτων θα μπορούσε να γίνει καλύτερη εποπτεία της φορολογικής συμμόρφωσης, να διευκολυνθεί η καταχώριση επιχειρήσεων και επαγγελματιών, να υπάρχει πρόσβαση σε σχετικές δημόσιες υπηρεσίες και να ενσωματωθούν καλύτερα οι ελεύθεροι επαγγελματίες στην οικονομία.