Ειδική μεταχείριση στις επενδύσεις του ΕΣΠΑ, όπως και στις αμυντικές δαπάνες, επιφυλάσσει τελικά το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας, διευκολύνοντας χώρες όπως η Ελλάδα να εκτελέσουν με ευελιξία τα επενδυτικά τους προγράμματα και να μη χάσουν κοινοτικά κονδύλια.
Συγκεκριμένα, στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις για τις τελευταίες λεπτομέρειες του νέου συμφώνου, συμφωνήθηκε ότι θα εξαιρούνται από την αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών όχι μόνο τα κοινοτικά κονδύλια του ΕΣΠΑ, αλλά και η εθνική συμμετοχή στο συγχρηματοδοτούμενο αυτό πρόγραμμα.
Το ΕΣΠΑ 2021-2027 έχει έναν προϋπολογισμό περίπου 6 δισ. ευρώ ετησίως για την προσεχή 4ετία, εκ των οποίων περίπου 2 δισ. ευρώ ετησίως είναι η εθνική συμμετοχή. Ετσι, με βάση το νέο σύμφωνο, αν μια χρονιά χρειαστεί να επιταχυνθεί ο ρυθμός και να δαπανηθούν περισσότερα κεφάλαια, η αύξηση δεν θα υπολογιστεί στις καθαρές πρωτογενείς δαπάνες και δεν θα κινδυνεύσει η χώρα να τεθεί σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος.
Αυτό είναι σημαντικό, ιδίως για τα τελευταία έτη του ΕΣΠΑ, καθώς τότε επιχειρείται να καλυφθούν τα κενά των προηγούμενων, με επιπλέον εντάξεις έργων και δαπάνες, ώστε να μη χαθούν κοινοτικά κονδύλια.
Αντιστοίχως, όπως είναι γνωστό, μια αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών που θα οφείλεται στις αμυντικές δαπάνες δεν θα θεωρείται ότι οδηγεί σε παραβίαση του ορίου.
Οι καθαρές πρωτογενείς δαπάνες είναι το νέο κριτήριο με βάση το οποίο θα καταρτίζονται τα τετραετή Δημοσιονομικά – Διαρθρωτικά Προγράμματα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως προβλέπει το νέο σύμφωνο.
Εφόσον επικυρωθεί από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το νέο σύμφωνο θα τεθεί σε εφαρμογή από το 2025. Η Κομισιόν θα καθορίσει, μετά τις ανοιξιάτικες προβλέψεις του Μαΐου και με βάση αυτές, τα επιτρεπτά ανώτατα όρια αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών των κρατών-μελών για μια περίοδο 4ετίας 2025-2028. Στη συνέχεια, τα κράτη-μέλη θα διαμορφώσουν αναλόγως τα 4ετή δημοσιονομικά – διαρθρωτικά τους προγράμματα. Κατ’ αρχάς ορίστηκε η 20ή Σεπτεμβρίου ως ημερομηνία υποβολής των προγραμμάτων, αν και εκτιμάται ότι θα υπάρξει σχετική ευελιξία.
Ορισμένα κράτη-μέλη ενδέχεται να επιδιώξουν τριετή παράταση στα προγράμματά τους. Εκτιμάται ότι η Ιταλία και η Γαλλία ίσως είναι ανάμεσα σε αυτά. Στο ελληνικό υπουργείο Οικονομικών, ωστόσο, αποκλείουν τέτοιο ενδεχόμενο για την Ελλάδα, καθώς θεωρούν ότι οι στόχοι που θα τεθούν για τον ρυθμό αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών θα είναι εφικτοί.
Ποιοι θα είναι, όμως, οι στόχοι αυτοί; Σύμφωνα με πηγές του υπουργείου Οικονομικών, αναμένονται στόχοι συμβατοί με την επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων 2,1%-2,2% του ΑΕΠ κάθε χρόνο. Ηδη από το περυσινό Πρόγραμμα Σταθερότητας (που θα αντικατασταθεί τώρα από τα Δημοσιονομικά – Διαρθρωτικά Προγράμματα) η κυβέρνηση είχε προβλέψει τέτοιας τάξης πρωτογενή πλεονάσματα. Επομένως, θεωρεί ότι μπορεί να καλύψει και τους νέους στόχους, σε όρους πρωτογενών πλεονασμάτων, που θα τεθούν. Ηδη άλλωστε από φέτος η Επιτροπή έθεσε στόχο καθαρών πρωτογενών πλεονασμάτων, που στην περίπτωση της Ελλάδας ήταν 2,6%, ενώ στην πράξη δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 1%.
Ο στόχος των προγραμμάτων είναι να ακολουθεί καθοδική πορεία το χρέος – στην περίπτωση χωρών όπως η Ελλάδα, με χρέος πάνω από 90% του ΑΕΠ, πρέπει να εξασφαλίζεται μείωση τουλάχιστον 1% του ΑΕΠ τον χρόνο, ενώ για χώρες με χρέος 60%-90% η απαιτούμενη μείωση είναι 0,5% του ΑΕΠ. Η μείωση πρέπει να επιτυγχάνεται κατά μέσον όρο, επομένως, αν μια χρονιά υπάρξει υστέρηση, την επόμενη πρέπει να διορθωθεί.
Σημειώνεται ότι τα τετραετή προγράμματα δεν θα αλλάζουν. Θα εγκριθούν μία φορά από το ECOFIN, το προσεχές φθινόπωρο, και θα παρακολουθούνται σε ετήσια βάση από την Κομισιόν.
Δύσκολα τα έκτακτα δώρα
Η μεγαλύτερη αυτή διάρκεια προσφέρει ευελιξία και αντικυκλικότητα. Η κεντρική ιδέα είναι ότι αν κάτι πάει στραβά τη μια χρονιά, επειδή π.χ. επιβραδύνθηκε ο ρυθμός ανάπτυξης, το διορθώνει το κράτος-μέλος την επόμενη ή μεθεπόμενη, που θα επιταχυνθεί. Ετσι, δεν χρειάζεται να στραγγαλίσει την οικονομία του περικόπτοντας δαπάνες σε μια χρονιά ύφεσης, λειτουργώντας προκυκλικά, όπως έκανε η Ελλάδα τα πρώτα ιδίως μνημονιακά χρόνια.
Αυτή η ευελιξία, όμως, έχει και την άλλη όψη της. Ετσι, αν μια χρονιά πάει καλύτερα από τις προβλέψεις και τα έσοδα του προϋπολογισμού είναι μεγαλύτερα, δεν θα μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες του το κράτος-μέλος για να κάνει παροχές πέραν όσων είχαν προβλεφθεί στο 4ετές πρόγραμμα. Τέλος, δηλαδή, στον «δημοσιονομικό χώρο» που κυνηγούσε συστηματικά η κυβέρνηση τα προηγούμενα χρόνια για τα διάφορα έκτακτα «δώρα». Ο μόνος τρόπος για έξτρα δαπάνες θα είναι να επιβληθεί ένας πρόσθετος φόρος.
Το πρόγραμμα θα συνοδεύεται και από δεσμεύσεις για μεταρρυθμίσεις, εξ ου και αποκαλείται Δημοσιονομικό – Διαρθρωτικό. Ουσιαστικά θα ενσωματώνει το Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων που υπέβαλαν έως τώρα τα κράτη-μέλη μαζί με τα Προγράμματα Σταθερότητάς τους.