«Η Αμερική είναι εθισμένη στο πετρέλαιο», είχε δηλώσει το 2006 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, στην ετήσια ομιλία του εκάστοτε προέδρου για την Κατάσταση του Εθνους. Πολλοί θα παρατηρήσουν, βέβαια, πως όχι μόνον η Αμερική αλλά στο σύνολό της η παγκόσμια οικονομία ήταν και παραμένει εθισμένη στο πετρέλαιο. Και δεν έχει ακόμη απεξαρτηθεί παρά τις προσπάθειες που, υπό την πίεση της κλιματικής αλλαγής, γίνονται τελευταία με στόχο τη στροφή σε μορφές ενέργειας πιο φιλικές προς το περιβάλλον.
Ομως τότε, ο Τζορτζ Μπους αναφερόταν έμμεσα στις συχνά τεταμένες σχέσεις των ΗΠΑ με τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής και στην επιδίωξη της υπερδύναμης να κατακτήσει την ενεργειακή της αυτάρκεια και ενδεχομένως να απεμπλακεί κάποτε από την πλέον ταραγμένη περιοχή του πλανήτη. Μια επιδίωξη που ανάγεται στην πρώτη πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και στην οποία οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ύπαρξή του ένας ολόκληρος κλάδος της αμερικανικής βιομηχανίας: ο κλάδος των σχιστολιθικών βιομηχανιών που τώρα απειλείται με κατάρρευση και με κύμα μαζικών πτωχεύσεων, αλλά η αιτία δεν είναι άλλη από την πρωτοφανή κατάρρευση των τιμών του «μαύρου χρυσού». Ενας κλάδος που κυριολεκτικά έγινε θύμα της επιτυχίας του.
Με την αμφιλεγόμενη εξαιτίας των επιπτώσεών της στο περιβάλλον μέθοδο της υδραυλικής ρηγμάτωσης, οι βιομηχανίες αυτές απελευθερώνουν υδρογονάνθρακες παγιδευμένους στα σχιστο
λιθικά πετρώματα της Αμερικής, αυξάνοντας θεαματικά την παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ. Μετέτρεψαν, έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια τις ΗΠΑ σε πρώτη χώρα στον κόσμο στην παραγωγή πετρελαίου, ενώ μέχρι προσφάτως η υπερδύναμη καταλάμβανε την τρίτη θέση μετά τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία. Και βέβαια έδωσαν στον σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου την ευκαιρία να δηλώσει περήφανα προ ολίγων μηνών πως η Αμερική κατέκτησε την ενεργειακή της αυτάρκεια.
Μαζί με την ενεργειακή αυτάρκεια των ΗΠΑ, όμως, οι αμερικανικές σχιστολιθικές έφεραν και μια αλματώδη αύξηση της προσφοράς πετρελαίου που αποδυνάμωσε καθοριστικά τον ρόλο του ΟΠΕΚ στην παγκόσμια αγορά, ενώ συμπιέζει μονίμως πτωτικά τις τιμές του «μαύρου χρυσού». Οι βιομηχανίες του σχιστολιθικού πετρελαίου έχουν, όμως, υψηλό λειτουργικό κόστος και για να επιβιώσουν πρέπει να πωλούν το πετρέλαιο τουλάχιστον 50 δολάρια το βαρέλι. Με τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου ο κλάδος άρχισε γρήγορα να αντιμετωπίζει πρόβλημα βιωσιμότητας και να συσσωρεύει χρέη.
Βρέθηκε, τέλος, σε δεινή θέση όταν η πανδημία οδήγησε σε πτώση 30% την παγκόσμια ζήτηση για πετρέλαιο και τις τιμές του αμερικανικού αργού κάτω από τα 20 δολάρια το βαρέλι. Οι αμερικανικές σχιστολιθικές άρχισαν να μειώνουν δραστικά την παραγωγή τους. Στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν άσκησαν συστηματικές πιέσεις στον Αμερικανό πρόεδρο που τις συμπεριέλαβε, ανεπιτυχώς βέβαια, στα αιτήματά του προς το Κογκρέσο όταν ζητούσε μέτρα ύψους δύο τρισ. δολαρίων για να θωρακίσει την αμερικανική οικονομία από τις επιπτώσεις του κορωνοϊού. Διά στόματος του Χάρολντ Χαμ, ιδρυτή της σχιστολιθικής Continental Resources, και θερμού υποστηρικτή του Ντόναλντ Τραμπ, επικαλέστηκαν τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν σε περίπτωση μαζικών πτωχεύσεων στον κλάδο αλλά και το πλήγμα στις τοπικές οικονομίες των αμερικανικών πολιτειών που παράγουν πετρέλαιο.
Και τελικά πίεσαν τον Αμερικανό πρόεδρο να μεσολαβήσει και να γεφυρώσει τις διαφορές ανάμεσα σε Μόσχα και Ριάντ, ώστε να συμφωνηθεί μείωση της παγκόσμιας παραγωγής και να ενισχυθούν οι τιμές.
Η συμφωνία μείωσης της παραγωγής δεν αναχαίτισε την πτώση των τιμών
Η αλλαγή στον ενεργειακό χάρτη έτεινε προς την ολοκλήρωσή της πριν από περίπου έξι χρόνια, όταν φάνηκε για πρώτη φορά πως το πετρέλαιο δεν είναι συνώνυμο της Μέσης Ανατολής. Οταν τον Ιούνιο του 2014 το Ισλαμικό Κράτος εισέβαλε στη Μοσούλη και κατέλαβε το σημαντικότερο διυλιστήριο του Ιράκ, το πετρέλαιο εκτινάχθηκε στα 110 δολάρια το βαρέλι. Από την επόμενη ημέρα κι ενώ κυριολεκτικά καιγόταν η Μέση Ανατολή, οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να διολισθαίνουν σταδιακά. Μέσα σε διάστημα 1,5 έτους, στα τέλη του 2015, είχαν κυριολεκτικά κατρακυλήσει σε επίπεδα γύρω στα 27 δολάρια το βαρέλι. Αρχισαν να ανακάμπτουν αργότερα αλλά δεν πλησίασαν ποτέ στα παλαιότερα επίπεδά τους. Τις πρόλαβε, άλλωστε, η πανδημία του κορωνοϊού. Δεν προβλεπόταν τόσο σύντομα μια νέα κρίση, μόλις μία δεκαετία μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική. Και προπαντός δεν προβλεπόταν μία άνευ προηγουμένου αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας που είχε μοιραίο συνεπακόλουθο την κατακόρυφη πτώση της ζήτησης για πετρέλαιο και μια νέα θεαματική πτώση των τιμών του.
Προτού συμπαρασύρει, πάντως, τις σχιστολιθικές βιομηχανίες των ΗΠΑ, η πτώση των τιμών του πετρελαίου πρόλαβε να τραυματίσει αρκετές πετρελαιοπαραγωγούς χώρες και να οδηγήσει μία από αυτές στην άβυσσο.
Στη Ρωσία η πτώση των εσόδων της από το πετρέλαιο είχε ως αναπόφευκτο συνεπακόλουθο μια ύφεση, δεδομένου ότι συνδυάστηκε με το εμπάργκο που της επέβαλαν Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Κι αν επλήγη το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων, η χώρα στράφηκε στην εγχώρια παραγωγή και επιβίωσε. Η Σαουδική Αραβία εκδίδει μεγάλο όγκο χρέους, καθώς γνωρίζει μια πρωτοφανή δημοσιονομική στενότητα. Παράλληλα επιχειρεί να αλλάξει αναπτυξιακό μοντέλο, να απεξαρτηθεί από το πετρέλαιο και να προσελκύσει τουρίστες. Το φτηνό πετρέλαιο γονάτισε, όμως, τη Βενεζουέλα που οδηγήθηκε στο χάος καθώς αντλούσε το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της από τις εξαγωγές «μαύρου χρυσού».
Σε ό,τι αφορά την επιβίωση του κλάδου των σχιστολιθικών βιομηχανιών ήταν για τις ΗΠΑ το κίνητρο για να συμμετάσχουν στην πολυμερή συμφωνία που συνήψαν την περασμένη Κυριακή οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες εντός και εκτός ΟΠΕΚ. Πρόκειται για ιστορική συμφωνία, καθώς προβλέπει τη μεγαλύτερη μείωση παραγωγής πετρελαίου που έχει επιχειρηθεί ποτέ σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την επιβίωση του κλάδου των σχιστολιθικών φαίνεται, όμως, πως θα απαιτηθούν ενισχύσεις από το αμερικανικό κράτος. Οπως κατέστησε σαφές μέσα στην εβδομάδα η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ), ούτε αυτή η συμφωνία ούτε και καμία άλλη δεν πρόκειται να επαναφέρει τις τιμές του πετρελαίου στα επιθυμητά επίπεδα. Και οι τιμές του πετρελαίου συνεχίζουν την καθοδική τους πορεία.
Επεσε ξανά έξω
Αναφερόμενος στην εκρηκτική ανάπτυξη της αμερικανικής σχιστολιθικής βιομηχανίας, ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωνε πως στις ΗΠΑ «σημειώθηκε μια οικονομική έκρηξη πραγματικά ιστορικών διαστάσεων και επανέφερε ευημερία στις πόλεις όλης της Αμερικής». Προ ημερών ζητούσε, όμως, από το Κογκρέσο ενίσχυση 3 δισ. δολ. για τις σχιστολιθικές βιομηχανίες.
Η ανατροπή
Ο επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας, Φατίχ Μπιρόλ, σκιαγράφησε τις ανατροπές που έφερε στον ενεργειακό χάρτη η λεγόμενη «σχιστολιθική επανάσταση» των ΗΠΑ, τονίζοντας ότι «στη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, οι ΗΠΑ άλλαξαν τις αγορές ενέργειες τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο».
Οι πιέσεις
Ο ιδρυτής της σχιστολιθικής Continental Resources Χάρολντ Χαμ, που έχασε 2 δισ. δολ. με την πτώση του πετρελαίου, κάλεσε τον Αμερικανό πρόεδρο να εξετάσει πώς όλο αυτό θα διακυβεύσει τις θέσεις εργασίας και τις οικονομίες των πολιτειών που παράγουν πετρέλαιο, από την Πενσιλβάνια μέχρι την Καλιφόρνια και το Τέξας.