«Ο θάνατος της βασίλισσας και η πτώση της στερλίνας μοιάζουν να σηματοδοτούν από κοινού το τέλος μιας εποχής. Τα δύο συμβάντα μπορούν να θεωρηθούν ορόσημα σε μια μακρά ιστορική πορεία που κατέστησε την οικονομία της Βρετανίας και τη στερλίνα πολύ πιο ασήμαντες από όσο ήταν άλλοτε». Το σχόλιο ανήκει στον Εσουάρ Πρασάντ, καθηγητή του Κορνέλ και πρώην στέλεχος του ΔΝΤ. Απηχεί, ωστόσο, τις εντυπώσεις που καλλιέργησαν σε ειδήμονες και μη οι επιλογές οικονομικής πολιτικής της Λιζ Τρας, της νέας πρωθυπουργού της Βρετανίας.
Η κατάργηση του υψηλότερου συντελεστή φόρου εισοδήματος θα οδηγήσει σε ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας, υποστηρίζει η πρωθυπουργός.
Μόλις ένα μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η κ. Τρας κατόρθωσε να συσπειρώσει σχεδόν τους πάντες εναντίον της, συμπεριλαμβανομένων και στελεχών του κόμματός της. Αρκετοί βουλευτές των Τόρις ζητούν άμεση ανάκληση της οικονομικής ατζέντας που εξήγγειλε προ 10 ημερών ο υπουργός Οικονομικών Κουάζι Κουαρτένγκ. Πρωτίστως, η Λιζ Τρας κατόρθωσε να υπονομεύσει το νόμισμα και τους τίτλους της χώρας της προκαλώντας πυροσβεστική αντίδραση της Τράπεζας της Αγγλίας. Σε μια συγκυρία ενεργειακής κρίσης και επιθετικά αυξανόμενου πληθωρισμού που απειλούν τη στοιχειώδη ευημερία των κοινωνιών και την επιβίωση των βιομηχανιών ανά τον κόσμο, με όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες να φορολογούν τα υπερκέρδη των ενεργειακών και τον Φίλιπ Λέιν, κορυφαίο οικονομολόγο της ΕΚΤ, να ζητάει αύξηση φόρων στους πλούσιους, η κ. Τρας αποφάσισε να μειώσει τους φόρους στους πλουσιότερους πολίτες της χώρας της. Σχεδιάζει μάλιστα να χρηματοδοτήσει τις φοροαπαλλαγές με εκτεταμένο δανεισμό της Βρετανίας, όταν το κόστος του δανεισμού βρίσκεται σε ανοδική πορεία ακολουθώντας τις επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες μεγάλων και μικρών οικονομιών. Και παρά τη θύελλα αντιδράσεων κι ενώ τείνει να οδηγήσει σε κρίση στους κόλπους του κυβερνώντος κόμματος, η Λιζ Τρας παραμένει αμετανόητη και αμετακίνητη σε αυτήν την «ακραία εκδοχή θατσερικής και ρεϊγκανικής πολιτικής», όπως τη χαρακτήρισαν οι επικριτές της. Σε μπαράζ συνεντεύξεων που παραχώρησε σε τοπικούς σταθμούς του BBC, επέμεινε πως έχει «το σωστό οικονομικό πρόγραμμα», ενώ προέβη σε επίδειξη πυγμής, μιμούμενη ίσως το ίνδαλμά της, τη Μάργκαρετ Θάτσερ, όταν δήλωσε ότι ως πρωθυπουργός είναι έτοιμη να λάβει «δύσκολες αποφάσεις» και να αγνοήσει «κάποιους που αναπόφευκτα θα διαφωνούν». Επέμεινε πως η κατάργηση του υψηλότερου συντελεστή φόρου εισοδήματος θα οδηγήσει σε ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας και το πακέτο μέτρων κατά της ενεργειακής κρίσης θα μειώσει τον πληθωρισμό.
Αμφίβολο βέβαια αν έδωσε όντως την εντύπωση πολιτικού με πυγμή, καθώς τα βρετανικά ΜΜΕ σχολιάζουν τις μακροσκελείς σιωπές της ως προσπάθεια της Βρετανίδας πρωθυπουργού να βρει τι θα απαντήσει στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων. Η επιμονή της προκάλεσε κλιμάκωση των αντιδράσεων στους κόλπους του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος με επίλεκτα στελέχη του, όπως ο Τζορτζ Φρίμαν, να μιλούν για «σοβαρή κρίση» και να ζητούν απόσυρση της οικονομικής ατζέντας, υπογραμμίζοντας πως «ο δανεισμός και οι μειώσεις φόρων είναι σαφές ότι δεν μπορούν να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στην αγορά». Δεν λείπουν, άλλωστε, και οι εμφανώς πιο διακριτικές δηλώσεις δυσφορίας και από τους υποστηρικτές της κ. Τρας. Ισως πάντως τη μεγαλύτερη πίεση πρόκειται να ασκήσει στη Βρετανίδα πρωθυπουργό δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε ύστερα από όλα αυτά και φέρει το αντιπολιτευόμενο Εργατικό Κόμμα να έχει προβάδισμα 33 μονάδων έναντι του κυβερνώντος.
Μπαράζ επικρίσεων και εκκλήσεις για αλλαγή πολιτικής
Οι επιθέσεις που δέχθηκε η Λιζ Τρας από φίλια πυρά, βουλευτές του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος, οφείλονταν στη βίαιη αντίδραση που είχε η αγορά στις εξαγγελίες για μειώσεις φόρων και εκτεταμένο δανεισμό. Η στερλίνα υποχώρησε σε ιστορικό χαμηλό πλησιάζοντας την 1:1 ισοτιμία έναντι του δολαρίου και εκτοξεύθηκαν οι αποδόσεις σε όλο το φάσμα των ομολόγων του βρετανικού δημοσίου, από τα διετή έως τα 30ετή ομόλογα. Σχεδόν εξίσου επιθετικές ήταν οι επικρίσεις που προήλθαν αυτόματα από το ΔΝΤ, τον οίκο πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s, την κυβέρνηση Μπάιντεν και οικονομολόγους κάθε κατεύθυνσης. Οι πάντες προειδοποίησαν πως οι μειώσεις φόρων και ο δανεισμός δεν θα τονώσουν την ανάπτυξη ούτε θα ανακόψουν τον πληθωρισμό και εν χορώ καλούσαν τη Βρετανίδα πρωθυπουργό να το ξανασκεφτεί. Σχεδόν ταυτοχρόνως η «κρίση», όπως έσπευσαν να την χαρακτηρίσουν μέλη των Τόρις, ανάγκασε την Τράπεζα της Αγγλίας να ανακοινώσει ότι αναβάλλει το σχέδιό της για συρρίκνωση του χαρτοφυλακίου της με πωλήσεις ομολόγων. Αντ’ αυτού προχωράει σε εκτεταμένες αγορές μακροπρόθεσμων τίτλων αξίας 65 δισ. στερλινών για να στηρίξει το βρετανικό χρέος.
Κι ενώ η παρέμβαση της Τράπεζας της Αγγλίας επέτυχε προς στιγμήν να ανακόψει την πτώση των βρετανικών ομολόγων, σύντομα εξουδετέρωσε τον ευεργετικό της αντίκτυπο η άρνηση της Λιζ Τρας να προβληματιστεί από τη βομβαρδιστική κριτική και τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις για επανεξέταση των πολιτικών που έχει εξαγγείλει.
Κάτι ανάλογο συνέβη, άλλωστε, και την Παρασκευή όταν η Βρετανίδα πρωθυπουργός και ο υπουργός Οικονομικών συναντήθηκαν με τον επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού, Ρίτσαρντ Χιουγκς, γνωστό και ως «κέρβερο» για τις αυστηρές εκτιμήσεις του. Ηταν εμφανής η προσπάθεια της κ. Τρας να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη της αγοράς, καθώς είναι εξαιρετικά ασυνήθης η παρουσία του πρωθυπουργού της χώρας σε συνάντηση του κ. Χιουγκς με τον υπουργό Οικονομικών. Η στερλίνα ανέκαμψε απότομα ανακτώντας σχεδόν το σύνολο της αξίας που είχε χάσει τις τελευταίες ημέρες και φτάνοντας στο 1,11 δολ. Μετά τη λήξη της συνάντησης, όμως, και με την κ. Τρας να επαναλαμβάνει ότι δεν σκοπεύει να τροποποιήσει τα σχέδιά της, το βρετανικό νόμισμα επέστρεψε στην πτωτική πορεία του και το κόστος δανεισμού της Βρετανίας σε άνοδο.
Οικονομολόγοι και επενδυτές καλούν τώρα την Τράπεζα της Αγγλίας να προχωρήσει σε περαιτέρω επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων. Ομως ο Στίβεν Μπάροου, επικεφαλής της μονάδας στρατηγικής της G-10 Standard Bank, εκφράζει ανησυχία πως «η αγορά θα εξακολουθήσει να αντιμετωπίζει αυτήν την κατάσταση κρίσης ως κάτι που προκάλεσε η κυβέρνηση και θα την πιέζει να επανορθώσει με μια ταπεινωτική αντιστροφή των πολιτικών επιλογών της». Σε αυτό το βαρύ κλίμα και με τις δημοσκοπήσεις να φέρουν το 37% των ψηφοφόρων τους να σχεδιάσουν να τους «μαυρίσουν» στις επόμενες εκλογές, οι Συντηρητικοί ετοιμάζονται για το συνέδριο του κόμματος.
Η φθίνουσα πορεία της στερλίνας, καθρέφτης της βρετανικής οικονομικής παρακμής
Της Πατρίτσια Κοέν, The New York Times
Μια στερλίνα με την ανάγλυφη εικόνα της βασίλισσας Ελισάβετ είχε ανέκαθεν μεγαλύτερη αξία από το δολάριο. Αυτό το στοιχείο υπεροχής, όμως, εξέλιπε μέσα στην εβδομάδα όταν η αξία της λίρας Αγγλίας βυθίστηκε στα χαμηλότερα επίπεδα της ιστορίας της έπειτα από υποχώρηση 20% στη διάρκεια το έτους. Η διολίσθησή της σε 1:1 ισοτιμία με το δολάριο φάνηκε να κλείνει ένα κεφάλαιο στην ιστορία της Βρετανίας παρόμοιο με τον τελετουργικό βηματισμό στην κηδεία της βασίλισσας. Οπως σχολίασε ο Ιαν Γκόλντιν, καθηγητής στην Οξφόρδη, «ο θάνατος της βασίλισσας σήμανε για πολλούς το τέλος της ήπιας κυριαρχίας της Βρετανίας και η κατάρρευση της στερλίνας την ευρύτερη παρακμή της σε πολλά επίπεδα».
Για τον κ. Γκόλντιν η πορεία της στερλίνας αντανακλά την πτώση της οικονομικής και πολιτικής επιρροής της Βρετανίας που επιταχύνθηκε με την απόφαση για Brexit το 2016. Από πολλές απόψεις, η Βρετανία εμφάνιζε ήδη τη χειρότερη οικονομική πορεία ανάμεσα στα 38 κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ, πλην της Ρωσίας. Ο ίδιος εκτιμά πως «είναι θέμα χρόνου να μην ανήκει πια στις 10 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου». Ηδη την έχει ξεπεράσει η Ινδία και βρίσκεται μόλις στην έκτη θέση. Ο Εσουάρ Πρασάντ, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Κορνέλ, επισημαίνει πως η πτώση της στερλίνας έχει καταφέρει πλήγμα στη θέση της Βρετανίας. Μια σειρά «αυτοτραυματισμών», συμπεριλαμβανομένων του Brexit και του επίμαχου προγράμματος δαπανών, επιτάχυναν την υποχώρηση της στερλίνας και υπονόμευσαν περαιτέρω το κύρος του Λονδίνου ως παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κέντρου. Δεκάδες νομίσματα έχουν υποχωρήσει έναντι του δολαρίου τις τελευταίες εβδομάδες εξαιτίας των αυξήσεων επιτοκίων και των επιδόσεων της αμερικανικής οικονομίας. Ομως η επαναφορά μιας ακραίας εκδοχής της οικονομικής πολιτικής των Θάτσερ και Ρέιγκαν ευθύνεται για τη βίαιη αντίδραση της αγοράς. Σύμφωνα με τον Ντάριο Πέρκινς, διευθυντικό στέλεχος της TS Lombard, «το πρόβλημα δεν είναι πως ο προϋπολογισμός της Βρετανίας οδηγεί σε επιτάχυνση του πληθωρισμού, αλλά ότι είναι βλακώδης».
Στα 1.000 και πλέον χρόνια που κυριάρχησε ως εθνικό νόμισμα της Βρετανίας, η στερλίνα είχε τα πάνω της και τα κάτω της. Η αξία της στη σύγχρονη εποχή, όμως, δεν συγκρίνεται με εκείνη της αργυρής στερλίνας που τον δέκατο αιώνα αγόραζε 15 αγελάδες. Στην πάροδο των αιώνων, οι ηγέτες της Βρετανίας κατέφυγαν σε ακραία μέτρα για να προστατεύσουν την αξία της καθώς τη θεωρούσαν αντανάκλαση της οικονομικής ισχύος και επιρροής της χώρας. Το 1125 ο Ερρίκος ο Α΄ απείλησε όσους θα εξέδιδαν υποτιμημένο το νόμισμα με «ακρωτηριασμό του δεξιού χεριού και ευνουχισμό». Τη δεκαετία του 1960 κυβέρνηση Εργατικών υπό τον Χάρολντ Γουίλσον καθόρισε σταθερή ισοτιμία 2,80 δολ., αρκετά υψηλή για να αποτρέψει κάθε ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας. Το 1967 η κυβέρνηση υποτίμησε τελικά το νόμισμα κατά 14% στα 2,40 δολ. Τη δεκαετία του 1970, όταν εκτοξεύθηκαν οι τιμές του πετρελαίου και ο πληθωρισμός έφτασε στο 25%, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να προσφύγει στο ΔΝΤ που της χορήγησε δάνειο 3,9 δισ. δολ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 όταν τα υψηλά επιτόκια στις ΗΠΑ και οι εκτεταμένες δαπάνες της κυβέρνησης Ρέιγκαν οδήγησαν το δολάριο στα ύψη, η στερλίνα υποχώρησε στο τότε ιστορικό της χαμηλό. Η κυριαρχία της στερλίνας φθίνει σταθερά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και η Τράπεζα της Αγγλίας ετοιμάζεται να εκδώσει χαρτονομίσματα και κέρματα με το πρόσωπο του Καρόλου Γ΄ τώρα που η στερλίνα βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο της ιστορίας της.
Κάνω το σωστό
Επιχειρώντας να αντικρούσει τον βομβαρδισμό επικρίσεων που δέχθηκε ένθεν και ένθεν για την οικονομική της ατζέντα, η νέα πρωθυπουργός της Βρετανίας Λιζ Τρας τόνισε πως «ορισμένες αποφάσεις είναι δύσκολες», για να προσθέσει: «Ως πρωθυπουργός είμαι έτοιμη να λάβω δύσκολες αποφάσεις και να κάνω το σωστό».
Επικρίσεις
Επιχειρώντας να επηρεάσει τη Βρετανίδα πρωθυπουργό, η Αμερικανίδα υπουργός Εμπορίου Τζίνα Ραϊμόντο επέκρινε την οικονομική ατζέντα της Λιζ Τρας τονίζοντας πως «η πολιτική μείωσης των φόρων και παράλληλης αύξησης των δαπανών ούτε καταπολεμάει τον πληθωρισμό ούτε δημιουργεί συνθήκες που να ευνοούν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη».
Βέλη
Οι επικρίσεις κατά της Βρετανίδας πρωθυπουργού δεν έχουν περιοριστεί στο περιεχόμενο και στις επιπτώσεις της οικονομικής ατζέντας που ανακοίνωσε, αλλά επεκτείνονται και στην αντιμετώπιση της αναταραχής που προκάλεσε στις αγορές, με τον αντιπρόεδρο του Εθνικού Κόμματος της Σκωτίας, Κιθ Μπράουν, να την κατηγορεί ότι «εξαφανίστηκε» όταν η στερλίνα βρέθηκε σε ελεύθερη πτώση.