Εχει περάσει ένα έτος από την προηγούμενη ανάλυση του κύκλου οφειλέτη – πιστωτή στον οποίο τοποθετείται χρονικά η Ελλάδα. Είναι η κατάλληλη στιγμή για μια πιο επίκαιρη ανάγνωση. Τα στάδια στον κύκλο οφειλέτη – πιστωτή είναι τα εξής:
1. Πρόθυμοι δανειστές – πρόθυμοι δανειολήπτες.
Τράπεζες και επενδυτές δανείζουν με φιλοκυκλικό τρόπο, επιδιώκοντας την αποκόμιση κερδών. Η Ελλάδα απολαμβάνει βραχυπρόθεσμη μεταβίβαση πλούτου μέσω δανεισμού και διαρθρωτικών ταμείων της Ε.Ε., με τίμημα την απώλεια ανταγωνιστικότητας, καθώς το υπερτιμημένο νόμισμα καθιστά τη βιομηχανική δραστηριότητα λιγότερο επικερδή. Σε εκείνη τη φάση, το βιοτικό επίπεδο είχε αυξηθεί εντυπωσιακά και ταχύτερα από την παραγωγικότητα, η οποία στην πραγματικότητα έφθινε. Αυτή η φάση ολοκληρώθηκε το 2009.
2. Κρίση χρέους και «διάσωση» από κοινοπραξία δανειστών.
Ακολουθεί διάσωση από τους δανειστές (Ε.Ε.), με σκοπό να προστατεύσουν τα αρχικά δάνεια. Σκοπός των οφειλετών (Ελλάδα) είναι να αποτρέψουν την κατάρρευση των τραπεζών και να διατηρήσουν την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, καθώς και το υφιστάμενο βιοτικό επίπεδο. Με την απόπειρα των δανειστών να μοιραστεί το βάρος της προσπάθειας, πιστωτές και οφειλέτες νιώθουν εξίσου θύματα: Ελληνες και Γερμανοί ψηφοφόροι είναι εξίσου δυσαρεστημένοι, είτε γιατί η χώρα-αποδέκτης προχωρεί σε λιτότητα είτε αξιώνοντας αντίστοιχα ότι η διάσωση είναι άδικη.
3. Υφεση και διατήρηση της λιτότητας.
Η μεταφορά πόρων από την εργασία στο κεφάλαιο παίρνει και τη μορφή φόρων. Εως την εφαρμογή του Προγράμματος Σταθερότητας, η Ελλάδα κατατασσόταν μεταξύ των μελών του ΟΟΣΑ με τους χαμηλότερους φόρους σε ακίνητη και κινητή περιουσία για τα υψηλότερα εισοδήματα. Αποτέλεσμα της λιτότητας είναι η καθίζηση στην εσωτερική κατανάλωση, οπότε παρατείνεται η ύφεση. Το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους παραμένει υψηλό, αλλά μικρή ελάφρυνση συντελείται με παροχές προς τον οφειλέτη (συμφωνία Νοεμβρίου 2012). Κάποια βελτίωση στο εμπορικό ισοζύγιο κρίνεται ανεπαρκής. Εύλογη πίεση προς την κατεύθυνση αναδιάρθρωσης του χρέους στον επίσημο τομέα.
4. Αδιέξοδο – Οι πιστωτές είναι απρόθυμοι να καταγράψουν ζημίες.
Οι πόροι της κοινοπραξίας που έχουν σχηματίσει οι χώρες-διασώστες είναι περιορισμένοι. Οι δανειστές εξακολουθούν να εισπράττουν τόκους όταν το βιοτικό επίπεδο στην Ελλάδα καταρρέει. Οι θυσίες δεν είναι συμμετρικές, οπότε ακολουθεί αδιέξοδο, το οποίο διατηρείται αποκλειστικά λόγω του αμοιβαίου φόβου για την απόλυτη κατάρρευση.
5. Η προσαρμογή αρχίζει – η επιείκεια επιστρέφει.
Στα μέσα του 2013 κάποια αποτελέσματα γίνονται ορατά. Η ανταγωνιστικότητα ανακτάται, το παραγωγικό δυναμικό εξαναγκάζεται να αποκτήσει εξαγωγικό προσανατολισμό. Για την Ελλάδα αναμένονται υψηλότερες επενδύσεις από το 2014 και έπειτα. Διαχρονικά έχουν απαιτηθεί 5 έως 10 έτη για να αποδεχθούν οι δανειστές τις ζημίες τους και η Ελλάδα διανύει το τέταρτο. Από τον προηγούμενο χειμώνα, οι δανειστές αρχίζουν να αντιμετωπίζουν το ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους με μεγαλύτερη επιείκεια. Το ΔΝΤ ασκεί πιέσεις προς την κατεύθυνση που εξυπηρετεί τα δικά του σχέδια.
6. Αύξηση των εμπορικών συναλλαγών.
Με τη βελτίωση στην ανταγωνιστικότητα, η χώρα αυξάνει τις εμπορικές συναλλαγές. Εως το 2014 η Ελλάδα αναμένεται να κερδίσει σε σύγκριση με τους εταίρους την απώλεια ανταγωνιστικότητας του διαστήματος 1995-2010. Το γεγονός ισοδυναμεί με υποτίμηση του νομίσματος. Μειώνεται η εξάρτηση από τον δανεισμό, αν και απαιτούνται πρόσθετοι πόροι από ιδιωτικοποιήσεις. Το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων ακόμα δεν αυξάνεται και η βελτίωση δεν διαχέεται, αφού η εξυπηρέτηση του χρέους εξακολουθεί να απορροφά το πλεόνασμα. Σε αντιστοιχία, το Πρόγραμμα Σταθερότητας υποδεικνύει αύξηση στις δημόσιες επενδύσεις μόλις το έτος 2017. Σε αυτή τη φάση, η κοινωνία δυσανασχετεί και υπάρχει κίνδυνος για τυχόν «ατυχήματα».
7. Αύξηση του ΑΕΠ – μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας απολαμβάνει τα οφέλη.
Στο πλαίσιο βιώσιμης ανάκαμψης αρχίζει να εμφανίζεται ικανή αύξηση στο ΑΕΠ και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας απολαμβάνει τα οφέλη.
Συνοψίζοντας λοιπόν τα παραπάνω στάδια, παρατηρούμε ότι η Ελλάδα πέρυσι βρισκόταν ανάμεσα στα βήματα 3 και 5. Η προειδοποίηση ήταν ότι ο δρόμος από το 5 στο 6 είναι γεμάτος δυσκολίες, περαιτέρω της αρχικής προσαρμογής. Η αυστηρή Γερμανία έχει πλέον δεσμευτεί για μελλοντικές παροχές, αλλά δεν είναι δυνατό να τις υλοποιήσει με «βιασύνη», όταν αυτές αποτελούν το τελευταίο εργαλείο άσκησης πίεσης, αλλά και κίνητρο για μια χώρα που ακολουθεί αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία για την επίτευξη πλεονάσματος.
Η χώρα τοποθετείται τώρα κοντύτερα στο στάδιο 5, αν και τα οφέλη από το βήμα 6 φαίνονται απομακρυσμένα. Η προσδοκία για την ελληνική οικονομία ήταν ότι ισχυρή ανάκαμψη (τύπου V) θα ακολουθήσει γρήγορα την ύφεση. Απαιτείται όμως περισσότερος χρόνος, με δομικές αλλαγές που θα επιτρέψουν στην οικονομία να ανακάμψει ηπιότερα στην αρχή (με μορφή U), αλλά ριζικά ακολούθως.
Οι θετικές προσδοκίες θεμελιώθηκαν στις υποσχέσεις των πολιτικών, οι οποίοι οφείλουν να μην υπόσχονται περισσότερα από όσα μπορούν να υλοποιήσουν σε δεδομένο χρονικό διάστημα, ώστε να μην οδηγηθούν σε αδιέξοδο.
Δίχως να αμελείται η ανάγκη για διατήρηση της πειθαρχίας που τονίζαμε, σήμερα έχει προτεραιότητα η χρηματοδοτική στήριξη των οικονομικά υγιών μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ). Δηλαδή η τροφοδότηση της πραγματικής οικονομίας με χρηματοδοτικούς πόρους. Για τον λόγο αυτό, ελπίζουμε το διαφαινόμενο σχέδιο των δανειστών για ίδρυση επενδυτικής τράπεζας με στόχο την υποστήριξη των ΜμΕ να πραγματοποιηθεί, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών που είναι υπό σχεδιασμό.
Το ρίσκο είναι η κόπωση της κοινωνίας από τη συνεχιζόμενη λιτότητα. Η κόπωση δυνητικά φέρνει πολιτική αβεβαιότητα και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η βίαιη διακοπή της προσπάθειας.
Η χώρα είναι ξεκάθαρα σε πολύ καλύτερο σημείο από πέρυσι, με τα μεγάλα ρίσκα και πολλά εμπόδια να έχουν ξεπεραστεί. Τα σημαντικότερα βήματα που μας σταθεροποιούν μακροπρόθεσμα είναι η παροχή βοήθειας ύψους 200 δισ. ευρώ από τους εταίρους, το περσινό πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων (PSI) και η ρητή δέσμευση του Eurogroup για μελλοντικές παροχές. Επειτα από τη μείωση των ελλειμμάτων, προσπάθεια που είναι σε εξέλιξη, τα οφέλη για την Ελλάδα και την κοινωνία θα γίνουν πιο ορατά, εφόσον έχει τονωθεί η επενδυτική εμπιστοσύνη προς τη χώρα και προγραμματίζεται σειρά επενδύσεων. Η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου TAP ήταν άλλο ένα δυνατό σινιάλο ότι γεωπολιτικά η χώρα παραμένει στρατηγικά τοποθετημένη.
Παρά το γεγονός ότι ο δρόμος για την ανάκαμψη έχει στρωθεί, είναι μακρύς και βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Υπομονή.
* Συνιδρυτής της εταιρείας επενδύσεων Dromeus Capital και συγγραφέας του βιβλίου «Το “επαχθές” χρέος της Ελλάδας».