Ο Μαρκ Κλοντφέλτερ είναι μία από τις αυθεντίες σε ζητήματα κρατικού χρέους και συνέταιρος στο νομικό γραφείο Foley Hoag που εξειδικεύεται στην υπεράσπιση κρατών στις νομικές τους διαμάχες με ιδιώτες. Υπό αυτή τη θέση, είναι προβληματισμένος για τις επιπτώσεις που θα έχουν οι δικαστικές αποφάσεις εναντίον της Αργεντινής στις αναδιαρθρώσεις κρατικού χρέους, αλλά όπως λέει στην «Κ» η Ελλάδα είναι καλύτερα προστατευμένη χάρη στις ρήτρες συλλογικής ασφάλειας. Παρακολουθεί όμως την αύξηση των διαιτησιών και προτρέπει τα κράτη να αναζητήσουν εναλλακτικούς τρόπους προστασίας των επενδυτών, που δεν θα υπονομεύουν την εθνική τους κυριαρχία.
– Πώς κρίνετε τις αποφάσεις των αμερικανικών δικαστηρίων εναντίον της Αργεντινής; Θα έχουν ευρύτερες επιπτώσεις;
– Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου υπέρ της BG Group είμαι πεπεισμένος ότι παρανοεί την πρόθεση των κρατών όταν θέτουν όρους προσφυγής στη διαιτησία στις συνθήκες (σ.σ. η BG κατέφυγε στη διαιτησία αγνοώντας τον όρο να προσφύγει πρώτα σε εθνικό δικαστήριο). Μάλιστα, αντιτίθεται στη θέση της αμερικανικής κυβέρνησης ότι η τήρηση αυτών των όρων καθορίζει αν υπάρχει συμφωνία διαιτησίας ή όχι. Αρμοδιότητα του δικαστηρίου είναι να κρίνει αν οι όροι έχουν τηρηθεί. Αν όχι, δεν υπάρχει συμφωνία διαιτησίας.
Σχετικά με την υπόθεση της NML Capital, πιστεύω ότι οι αποφάσεις των αμερικανικών δικαστηρίων θα κάνουν πιο δύσκολο ένα συμβιβασμό των κρατών με τους ομολογιούχους τους όταν υπάρχει κρίση. Αναπόφευκτα θα αυξήσουν το κόστος του χρέους για τις αναπτυσσόμενες χώρες και μπορεί να καταστήσει αδύνατη την έκδοση κάποιων ομολόγων. Η χρεοκοπία της Αργεντινής δεν θα βοηθήσει κανέναν, και αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα αυτών των αποφάσεων.
– Πώς επηρεάζουν αυτές οι αποφάσεις την Ελλάδα; Η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους προκάλεσε όσες δικαστικές προσφυγές θα περιμένατε;
– Βλέπω τις πρώτες προσφυγές, αλλά είναι ακόμη νωρίς, κάποιες φορές οι προσφυγές προκαλούνται από περιστατικά που δεν εμφανίζονται για ένα διάστημα. Ενα ζήτημα είναι αν μεγάλες ομάδες αγοραστών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά μπορούν αν προσφύγουν στη διαιτησία εναντίον των κρατών. Στην περίπτωση της Αργεντινής, δύο δικαστήρια έκριναν ότι μπορούν, θεωρώντας ότι η αγορά ομολόγων στη δευτερογενή αγορά εκτός της Αργεντινής συνιστά επένδυση στη χώρα. Αυτό ήταν ένα μη αναμενόμενο αποτέλεσμα για πολλούς.
Οι ρήτρες συλλογικής ασφάλειας (CAC) θα περιορίσουν την έκθεση της Ελλάδας σε προσφυγές, αν και πιθανώς να υπάρχουν κάποιοι που θα θελήσουν να τις αμφισβητήσουν, ή άλλοι που δεν δεσμεύονται από αυτές. Νομίζω όμως ότι είναι ασφαλές να πει κανείς ότι ο κίνδυνος είναι πολύ μικρότερος από ό,τι για την Αργεντινή, που δεν είχε την προστασία των CAC. Παρά ταύτα, υπάρχουν άλλες αποφάσεις που έχουν ληφθεί για την προστασία του χρηματοπιστωτικού συστήματος που μπορεί να υπόκεινται σε προσφυγές. Για παράδειγμα, εκπροσωπούμε το Βέλγιο στη διάσωση της Fortis Group, που κάποιοι επενδυτές αμφισβητούν στη βάση της διμερούς επενδυτικής συνθήκης Κίνας-Βελγίου. Πιστεύω ότι πολλοί περιμένουν να δουν τι θα συμβεί σε αυτές τις πρώτες προσφυγές. Το ίδιο και με την υπόθεση της Postova Bank εναντίον της Ελλάδας, αν κερδίσει νομίζω ότι θα δούμε πολύ περισσότερες.
– Πού βασίζονται οι αυξανόμενες προσφυγές στη διαιτησία;
– Στο εθνικό δίκαιο, συνήθως υπάρχουν πολύ περιορισμένες συνθήκες υπό τις οποίες ένα κράτος μπορεί να μηνυθεί από ιδιώτες. Στις διμερείς επενδυτικές συνθήκες, όμως, οι ξένοι ιδιώτες μπορούν να καταφύγουν σε διαιτησία εναντίον ενός κράτους οποτεδήποτε έχουν μία αξίωση, αναγκάζοντάς το να υπερασπισθεί τον εαυτό του. Αυτή είναι μία εξαιρετική περίπτωση παραχώρησης κυριαρχίας από την πλευρά των κρατών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις με αφορμή την επενδυτική συμφωνία με τις ΗΠΑ, και η Γερμανία φέρεται να επανεξετάζει τη διαιτησία που προβλέπει η συμφωνία της Ε.Ε. με τον Καναδά. Η Γερμανία, που ήταν ένας από τους ισχυρότερους υποστηρικτές του συστήματος, έχει πλέον σοβαρές ενστάσεις, διότι έχουν γίνει αποδέκτες προσφυγών με πολύ σοβαρές επιπτώσεις, π.χ. από την πυρηνική βιομηχανία. Βλέπουμε επίσης υποθέσεις που σχετίζονται με τη χρηματοοικονομική κρίση -στην Ισπανία, το Βέλγιο, την Ελλάδα και την Κύπρο- που θέτουν πολλά ερωτήματα για τα περιθώρια των κρατών να ελέγξουν θεμελιώδη ζητήματα οικονομικής πολιτικής. Κανένα κράτος δεν είναι αντίθετο στην προστασία των επενδυτών, αλλά το ερώτημα είναι αν το υπάρχον μοντέλο που βασίζεται στην εμπορική διαιτησία είναι ο σωστός τρόπος, ή μήπως κοστίζει υπερβολικά στην εθνική κυριαρχία.
Χρειάζονται καλά δικαστήρια
Αν η διαιτησία γυρίζει μπούμερανγκ για τα κράτη, ποια είναι η εναλλακτική; Οπως λέει ο κ. Κλοντφέλτερ, «ο καλύτερος τρόπος είναι να έχει κανείς καλά δικαστήρια. Αν το δικαστικό σύστημα είναι αξιόπιστο, οι ξένοι επενδυτές μπορούν να περιμένουν ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη και υπό την εθνική νομοθεσία. Νομίζω ότι το αίσθημα στην Ευρώπη είναι ότι τα δικαστήριά τους είναι καλά, όπως και στις ΗΠΑ, γιατί να χρειαζόμαστε λοιπόν έναν θεσμό που δίνει στους ξένους επενδυτές δικαιώματα που δεν έχουν εθνικές εταιρείες και πολίτες; Αν τα κράτη δεν συμφωνούν πλέον με το σύστημα, ας αποφύγουν την υπογραφή νέων συμφωνιών που προβλέπουν διαιτησία μεταξύ επενδυτών και κρατών. Φυσικά, τα κράτη γνωρίζουν ότι πρέπει να τηρήσουν τις νομικές τους υποχρεώσεις έναντι των ξένων επενδυτών, αλλά είναι πολύ πιο προσεκτικά στον καθορισμό αυτών των υποχρεώσεων και στην κατανόηση του τι μπορεί να συμβεί σε περίπτωση διαφορών». Κάτι που ίσως είναι σκόπιμο να κάνει και η Ελλάδα, που όπως σημειώνει ο συνεργάτης του γραφείου δρ Κωνσταντίνος Σαλονίδης, «παραδοσιακά είναι θετικά προδιατεθειμένη σε διαιτησία τρίτων μερών για τις διεθνείς διαφορές, καθώς έχει αποδεχθεί την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης και δεν έχει εξαιρέσει κανένα τύπο διαφορών από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας».