Ηταν 1η Ιανουαρίου του 1824 όταν το Μεσολόγγι γιόρταζε την εθνική γιορτή των Ελλήνων. Από το πρωί βροντούσαν τα κανόνια και ο λαός πανηγύριζε τη συμπλήρωση δύο ετών από τη στιγμή που οι Ελληνες επαναστάτες συστήθηκαν επίσημα στον υπόλοιπο κόσμο:
«Το ελληνικόν έθνος, το υπό την φρικώδην οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον και απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσας αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον διά των νομίμων παραστατών του, εις Εθνικήν συνηγμένων Συνέλευσιν, ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν. Εν Επιδαύρω την α΄ Ιανουαρίου έτει αωκβˊ και αˊ της ανεξαρτησίας».
Αλλά δεν ήταν μόνο εθνική γιορτή, είχε και έντονο ιδεολογικό περιεχόμενο – όπως η 4η Ιουλίου για τους Αμερικανούς και η 14η Ιουλίου για τους Γάλλους. Οι Ελληνες επαναστάτες επέλεξαν την 1η Ιανουαρίου για να τιμήσουν την καθιέρωση «του ημετέρου Πολιτεύματος επί της πρώτης εν Επιδαύρω Συνελεύσεως». Οι Ελληνες δεν πολεμούσαν μόνο για εθνική ελευθερία αλλά και για πολιτική: «Οι Νόμοι ενεθάρρυναν τας καρδίας των αληθών πατριωτών» και προστατεύουν τα «αναπαλλοτρίωτα δικαιώματά των», θα γράψει αργότερα ο συντάκτης των «Ελληνικών Χρονικών». Οι Ελληνες δεν κάνουν απλώς έναν απελευθερωτικό αγώνα, αλλά διέπονται, εκτός από το πνεύμα της φιλοπατρίας, και από τη «δικαία και αξιέπαινο επιθυμία της εξομοιώσεως με τα λοιπά ευνομούμενα του φωτισμένου κόσμου έθνη». Ποια ήταν αυτά; Κατά σύμπτωση, πάλι την 1η Ιανουαρίου, αλλά του 1821, η φιλελεύθερη βρετανική εφημερίδα Morning Chronicle κατηγοριοποιούσε τα πολιτεύματα της Ευρώπης ανάλογα με τη θεσμική τους πρόοδο. Στην πρώτη γραμμή ήταν τα ελάχιστα «συνταγματικά κράτη». Ενα χρόνο μετά, στη χορεία αυτών των κρατών προστέθηκε και η Ελλάδα.
Στο Μεσολόγγι, εκείνη την Πρωτοχρονιά του 1824, γιόρταζαν κι άλλα γεγονότα. Κατ’ αρχάς, ο κρότος των κανονιών («όστις διακηρύττει τα πολιτικά δίκαια εκάστου Πατριώτου») τους θύμιζε την επιτυχημένη υπεράσπιση της πόλης, ένα χρόνο νωρίτερα. Ο ένας από τους δύο πρωταγωνιστές αυτής της πρώτης πολιορκίας ήταν εκεί. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος διοικούσε το Μεσολόγγι και ήταν αυτός που οργάνωσε τη γιορτή, μαζί με τους συνεργάτες του, τους νέους διανοουμένους που είχαν σπουδάσει στην Ευρώπη. Ο άλλος πρωταγωνιστής, όμως, έλειπε. Ο Μάρκος Μπότσαρης είχε σκοτωθεί στις αρχές Αυγούστου του 1823. Αλλά οι Ελληνες γιόρταζαν και για έναν ακόμα λόγο. Ανάμεσά τους βρισκόταν μια μεγάλη προσωπικότητα, ο Λόρδος Μπάιρον, τον οποίον είχαν υποδεχθεί μια βδομάδα νωρίτερα, πάλι με κανονιοβολισμούς από τις ντάπιες και τον στόλο, με τουφεκιές, ζητωκραυγές και μουσική. Ανδρες, γυναίκες, παιδιά, στρατιώτες, ναύτες, ιερείς, «ένα πλήθος με διαφορετικές ενδυμασίες», γράφει ο Μπάιρον, έδινε αυτή τη γραφική εικόνα που αποτύπωσε ο Θεόδωρος Βρυζάκης. «Δεν μπορώ να περιγράψω εύκολα τα συναισθήματα που μας προκάλεσε αυτή η σκηνή», προσθέτει ο Πιέτρο Γκάμπα, που συνόδευε τον Μπάιρον. «Με το ζόρι συγκρατούσα τα δάκρυά μου».
Φέτος θα τιμήσουμε αυτήν την επέτειο, θα αναφερθούμε στη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος στην οποία συνέβαλε η σύντομη παρουσία του, στη συγκίνηση που θα προκαλέσει ο θάνατός του. Αλλά φοβάμαι ότι θα υποτιμηθεί και πάλι (για τους ίδιους λόγους που έχει λησμονηθεί η επέτειος της ίδρυσης του ελληνικού επαναστατικού κράτους και της υιοθέτησης του πρώτου Συντάγματος) μια σημαντική διάσταση αυτού του επεισοδίου της Ελληνικής Επανάστασης, η προσπάθεια των φιλελεύθερων μελών του βρετανικού κομιτάτου να μετατρέψουν την Ελλάδα σε ένα δημοκρατικό θεσμικό και πολιτικό πείραμα. Δεν είναι τυχαίο πως αυτή η πρώτη εθνική και συνταγματική γιορτή συμπίπτει με την κυκλοφορία του πρώτου τεύχους της θρυλικής φιλελεύθερης εφημερίδας που σηματοδοτεί και την πραγματική γέννηση του ελληνικού Τύπου, το πέρασμά του από την προϊστορία στην Ιστορία, τα «Ελληνικά Χρονικά». Την Πρωτοχρονιά του 1824 οι Μεσολογγίτες είδαν για πρώτη φορά μια κανονική εφημερίδα, έστω και άσχημα εκτυπωμένη.
Εκείνη την Πρωτοχρονιά το Μεσολόγγι μετατράπηκε στο πολιτικό κέντρο βάρους της επαναστατημένης Ελλάδας. Ο θάνατος του Μπάιρον στην πόλη θα το κατοχυρώσει. Η πανευρωπαϊκή αγωνία και ο παγκόσμιος θρήνος την άνοιξη του 1826 για το Μεσολόγγι ξεπέρασε ακόμα και το σοκ της παράδοσης της Ακρόπολης, ένα χρόνο αργότερα. Το Μεσολόγγι συμβόλιζε τις δύο διαστάσεις της Επανάστασης, όχι μόνο την εθνική αλλά και τη φιλελεύθερη. Μια διάσταση που επιμελώς υποτιμήθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν. Οταν το 1838 οι Βαυαροί καθιέρωσαν την 25η Μαρτίου ως την εθνική γιορτή του νέου βασιλείου, δεν το έκαναν τυχαία. Η γιορτή θα αποκτήσει χαρακτήρα εθνικοθρησκευτικό και θα συνδεθεί «με το πανομοιότυπο μοναρχικό, εκκλησιαστικό και στρατιωτικό θέαμα με το οποίο είχε ήδη διαπαιδαγωγηθεί ο ελληνικός λαός», γράφουν στο βιβλίο «Φιλέορτο Βασίλειο» (Gutenberg 2023) ο Παναγιώτης Κιμουρτζής και η Αννα Μανδυλαρά.
Αυτήν την Ελλάδα της εθνικής αλλά και της πολιτικής Ελευθερίας συμβόλιζε και η ελληνική σημαία. Δεν ήταν απλώς μια εθνική σημαία, ήταν και ένα σύμβολο πολιτικής ελευθερίας.
Δύο χρόνια αργότερα, την Πρωτοχρονιά του 1826, τα πράγματα ήταν δύσκολα, το Μεσολόγγι είχε λυγίσει. Εκείνες τις ημέρες ο Βρετανός διοικητής της Κεφαλονιάς και ένθερμος φιλέλληνας Τσαρλς Τζέιμς Νέιπιερ θα γράψει τα παρακάτω λόγια στο πίσω μέρος ενός εγγράφου που του έστειλαν οι Ελληνες και αποτύπωνε τις σημαίες και το εθνόσημο («εθνικό σημείον»), προφανώς με έντονη συναισθηματική φόρτιση και ποιητική διάθεση (η υπογράμμιση δική του):
Η ελληνική σημαία δεν ήταν απλώς μια εθνική σημαία, ήταν και ένα σύμβολο πολιτικής ελευθερίας.
Greeks’ Flags
Their cause flags!
and will do under
fools, madmen
rogues or Patriots!
1826
*Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το βιβλίο του «Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» (2021) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.