Τον Μάρτιο του 1971 μία ακόμα σύγκρουση έρχεται να προστεθεί στο ψυχροπολεμικό τοπίο: ο Απελευθερωτικός Πόλεμος του Μπανγκλαντές. Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Μπανγκλαντές από το Πακιστάν στις 26 Μαρτίου δεν ήταν, ωστόσο, κεραυνός εν αιθρία: στην πραγματικότητα, οι εντάσεις μεταξύ των χωρών χρονολογούνται αρκετά πριν.
Οι ρίζες της σύγκρουσης μπορούν να εντοπιστούν στη διαίρεση της Βρετανικής Ινδίας το 1947, μετά από 300 χρόνια αποικιοκρατίας. Από τη διαίρεση αυτή προέκυψαν δύο ξεχωριστά κράτη, η Ινδία και το Πακιστάν. Η Ανατολική Βεγγάλη, περιοχή κατοικούμενη κυρίως από μουσουλμάνους που μιλούν τη βεγγαλική γλώσσα (ή αλλιώς μπενγκάλι), έγινε μέρος του Πακιστάν, και συγκεκριμένα πήρε την ονομασία Ανατολικό Πακιστάν – παρά το γεγονός ότι ανάμεσα σε εκείνη και το Δυτικό Πακιστάν παρεμβάλλονται σχεδόν 1.600 χιλιόμετρα ινδικού εδάφους.
Ομως, τα γεωγραφικά όρια δεν ήταν το μόνο πράγμα που χώριζε τις δύο περιοχές. Μετά τη διαίρεση του 1947, αναδείχθηκαν ολοένα και περισσότερο οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες μεταξύ του Ανατολικού και του Δυτικού Πακιστάν, με τους κατοίκους του Ανατολικού Πακιστάν να αποκλείονται από τις οικονομικές ευκαιρίες και την πολιτική εκπροσώπηση. Από την άλλη, η κεντρική κυβέρνηση στο Δυτικό Πακιστάν, αποτελούμενη από μια ελίτ που μιλούσε ουρντού, παραμελούσε εμφανώς τα συμφέροντα του πληθυσμού που μιλούσε μπενγκάλι στα ανατολικά.
Η απογοήτευση και η δυσαρέσκεια του πληθυσμού της Βεγγάλης κλιμακώθηκε, με αποκορύφωμα την εκδήλωση του Κινήματος των Εξι Σημείων. Δημιούργημα του σεΐχη Μουτζιμπούρ Ραχμάν, επικεφαλής του κόμματος «Σύνδεσμος Αουάμι», κύριας πολιτικής φωνής που υποστήριζε τα δικαιώματα των Ανατολικοπακιστανών, είχε ως στόχο την παραχώρηση ουσιαστικής αυτονομίας στο Ανατολικό Πακιστάν εντός ενός ομοσπονδιακού πλαισίου.
Ωστόσο, η άρνηση των κυβερνώντων Αρχών στο Δυτικό Πακιστάν να αντιμετωπίσουν τα παράπονα του Ανατολικού Πακιστάν τροφοδότησε περισσότερο τις εντάσεις. Μάλιστα, η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω με την καταστολή των πολιτικών διαφωνιών από τον πακιστανικό στρατό. Στις 7 Μαρτίου 1971, ο σεΐχης Μουτζιμπούρ εκφώνησε μια ιστορική ομιλία στο Racecourse Ground (σημερινό Suhrawardy Udyan) στην Ντάκα, καλώντας σε μη συνεργασία με την κεντρική κυβέρνηση και προτρέποντας τον λαό να προετοιμαστεί για τον αγώνα με στόχο την ανεξαρτησία.
Καθώς οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Πακιστάν κατέρρεαν, η κατάσταση έφτασε σε οριακό σημείο. Τη νύχτα της 25ης Μαρτίου 1971, ο πακιστανικός στρατός ξεκίνησε την «Επιχείρηση Searchlight», μια βίαιη επιχείρηση με στόχο την καταστολή του εθνικιστικού κινήματος των Μπενγκάλι. Οι ενέργειες του πακιστανικού στρατού εκείνη τη νύχτα περιελάμβαναν εκτεταμένες συλλήψεις πολιτικών ηγετών, διανοουμένων και ακτιβιστών που υποστήριζαν το κίνημα αυτονομίας. Επιπλέον, οι πακιστανικές δυνάμεις διεξήγαγαν μαζικές δολοφονίες, στοχεύοντας αδιακρίτως αμάχους και διαπράττοντας διάφορες θηριωδίες, όπως βιασμούς και εμπρησμούς.
Η ωμή βία που εξαπέλυσε ο πακιστανικός στρατός λειτούργησε ως καταλύτης για την κλιμάκωση των εχθροπραξιών και την επίσημη ανακήρυξη της ανεξαρτησίας από τον Σύνδεσμο Αουάμι στις 26 Μαρτίου 1971. Με τη σειρά της, η ανακήρυξη αυτή κινητοποίησε τον πληθυσμό της Βεγγάλης, οδηγώντας σε εκτεταμένες διαμαρτυρίες και αντίσταση κατά των πακιστανικών στρατιωτικών δυνάμεων. Ο σχηματισμός του Mukti Bahini (Απελευθερωτικός Στρατός) σηματοδότησε την έναρξη του ένοπλου αγώνα για την απελευθέρωση. Παρά το γεγονός ότι ήταν λιγότεροι αριθμητικά, οι Mukti Bahini, με την υποστήριξη της Ινδίας, επιδόθηκαν σε ανταρτοπόλεμο εναντίον των πακιστανικών δυνάμεων.
Ο Απελευθερωτικός Πόλεμος του Πακιστάν αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες ανθρωπιστικές κρίσεις του 20ού αιώνα. Η αδιάκριτη βία και οι θηριωδίες που διέπραξε ο πακιστανικός στρατός είχαν ως αποτέλεσμα εκατομμύρια θανάτους και εκτοπισμούς. Εκατομμύρια πρόσφυγες κατέφυγαν στη γειτονική Ινδία, αναζητώντας καταφύγιο.
Μετά από εννέα μήνες αδιάκοπων αγώνων, το Μπαγκλαντές αναδείχθηκε ανεξάρτητο έθνος στις 16 Δεκεμβρίου 1971, μετά τη στρατιωτική επέμβαση της Ινδίας. Ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας του Μπαγκλαντές αποτέλεσε μία από τις συγκρούσεις του ψυχροπολεμικού κόσμου: οι Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηρίζοντας το Πακιστάν, παρείχαν διπλωματική και στρατιωτική βοήθεια στην πακιστανική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών. Εν τω μεταξύ, η Ινδία, η οποία γενικά διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των εθνικιστών της Βεγγάλης, ακολούθησε μια αδέσμευτη εξωτερική πολιτική, αλλά έγειρε προς τη Σοβιετική Ενωση για υποστήριξη. Πάντως, ο πόλεμος αυτός άλλαξε τη δυναμική των περιφερειακών δυνάμεων, σε έναν κόσμο που ακόμα διαμορφωνόταν.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης