Η βασίλισσα Άννα, η τελευταία της δυναστείας των Στιούαρτ, διαδέχΘηκε στοΝ θρόνο τον Γουίλιαμ τον τρίτο (τον λεγόμενο «Πορτοκαλί») και βασίλευσε από το 1702 μέχρι τον θάνατό της, σε ηλικία 49 ετών, το 1714. Επί της βασιλείας της πραγματοποιήθηκε η ένωση της Αγγλίας με τη Σκωτία, αποτελώντας στο εξής τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ επίσης η Άννα πιστώνεται και την αύξηση των αρμοδιοτήτων του κοινοβουλίου σε σχέση με αυτές του στέμματος. Παρ’ όλα αυτά, οι ιστορικοί αναφέρουν ότι ήταν μια γυναίκα με δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μια βασίλισσα που αφηνόταν στην επιρροή των ευνοούμενων κυριών της αυλής της, μια λεπτομέρεια στην οποία βασίστηκε ο Γιώργος Λάνθιμος για να χτίσει την ιστορία της ταινίας «The Favorite» («Η ευνοούμενη»), που ετοιμάζεται σε λίγες μέρες να διεκδικήσει δέκα Όσκαρ.
Από τα δέκα αυτά Όσκαρ μπορεί στην πραγματικότητα να διεκδικήσει μέχρι εννέα, καθώς στην κατηγορία του Β΄ γυναικείου ρόλου είναι συνυποψήφιες η Ρέιτσελ Βάις και η Έμα Στόουν, ως οι δύο κυρίες που επιζητούν την εύνοια της βασίλισσας. Πρόκειται για τη Σάρα Μάρλμπορο και την Άμπιγκεϊλ Μάσαμ, πρόσωπα αμφότερα υπαρκτά – η Σάρα μάλιστα ήταν πρόγονος του Τσόρτσιλ, αλλά και της πριγκίπισσας Νταϊάνα. Στον κεντρικό ρόλο, αυτόν της βασίλισσας, βρίσκεται η Ολίβια Κόλμαν, η οποία είναι επίσης υποψήφια για ένα Όσκαρ, αυτό του Α΄ γυναικείου, με μια ερμηνεία μνημειώδη. Η Κόλμαν είναι μια βασίλισσα-ανέκδοτο, μια γυναίκα ασθενική και άβουλη, άλλοτε αγαθή κι άλλοτε υστερική, παραδομένη στη λαιμαργία και στα πάθη, ακροβάτισσα σε ένα τεντωμένο σχοινί που στη μία του άκρη βρίσκεται η παράνοια και στην άλλη μια αβάσταχτη θλίψη.
Η Έμα Στόουν χρειάστηκε να εξασκήσει τη βρετανική προφορά της για τον ρόλο της Άμπιγκεϊλ Μάσαμ. ©Yorgos Lanthimos. © 2018 Twentieth Century Fox Film Corporation All Rights Reserved
Η βασίλισσα, οι γυναίκες, τα κουνέλια
«Κρατήσαμε πολλά ιστορικά στοιχεία στην ταινία και μας ενέπνευσαν αληθινοί άνθρωποι, αλλά την ίδια στιγμή θέλαμε να δημιουργήσουμε κάτι αυτόνομο», λέει ο Τόνι Μακ Ναμάρα, ο Αυστραλός θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος που ανέλαβε να δουλέψει πάνω σε ένα παλιότερο σενάριο της Ντέμπορα Ντέιβις, με το οποίο ο Λάνθιμος φλέρταρε εδώ και χρόνια. Έτσι, ενώ τα πρόσωπα είναι αληθινά και το ιστορικό πλαίσιο ακριβές, πολλές λεπτομέρειες είναι επινοημένες ή έστω ελεγχόμενες – γεγονός απόλυτα θεμιτό, ασφαλώς, καθώς πρόκειται για μια ταινία μυθοπλασίας. Για παράδειγμα, δεν θεωρείται πιθανό να είχε η βασίλισσα ερωτικές σχέσεις με οποιαδήποτε γυναίκα, όπως συμβαίνει στην ταινία, ούτε αποδεικνύεται ότι φιλοξενούσε στο δωμάτιό της 17 κουνέλια, ένα για καθεμία από τις ατυχείς εγκυμοσύνες της. Αν και είναι αλήθεια ότι υπήρξε 17 φορές έγκυος: ορισμένες απέβαλε, υπήρξαν περιπτώσεις που το μωρό χάθηκε στη γέννα και άλλες που γεννήθηκε κανονικά, αλλά έζησε μόνο τη βρεφική του ηλικία, ενώ ένα, ο Γουίλιαμ, έφτασε μέχρι 11 χρονών.
Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο Χάτφιλντ Χάουζ, μια επιβλητική έπαυλη λίγη ώρα μακριά από το Λονδίνο, ηλικίας τεσσάρων αιώνων, η οποία αναδιακοσμήθηκε για τις ανάγκες της ταινίας – κυρίως το δωμάτιο της βασίλισσας, το οποίο «άδειασε», ώστε να δίνεται η αίσθηση της μοναξιάς της. Κατά τ’ άλλα και κατά την προσφιλή συνήθεια του σκηνοθέτη, δεν χρησιμοποιήθηκε τεχνητό φως και οι αρκετές νυχτερινές λήψεις έγιναν υπό τη λάμψη των κεριών. Το σκηνικό πάντως είναι πολύτιμο για το ύφος της ταινίας, προκαλεί μια κλειστοφοβία και μια αίσθηση εσωστρέφειας και εντείνει (μαζί με την μπαρόκ μουσική επικάλυψη) τη διάσταση του παραλόγου. Γιατί όλα είναι λογικά και συγχρόνως όλα είναι παράλογα· από τους όρους της αγάπης μέχρι τα κιτς πάρτι και το γεγονός ότι τρεις γυναίκες κυριαρχούν σε ένα βαθιά ανδροκρατούμενο σύμπαν.
Η Ολίβια Κόλμαν ως βασίλισσα Άννα απευθύνεται στο βρετανικό κοινοβούλιο. © 2018 Fox Searchlight Pictures.
Ένα μη συμβατικό φιλμ εποχής
Πέραν των ερμηνειών των τριών γυναικών, η ταινία θα είναι επίσης υποψήφια για τα δύο «μεγάλα» Όσκαρ, της καλύτερης ταινίας και της σκηνοθεσίας (είναι μόλις ο τρίτος Έλληνας που θα διεκδικήσει το συγκεκριμένο Όσκαρ μετά τον Κακογιάννη και τον Γαβρά), καθώς επίσης του πρωτότυπου σεναρίου, της φωτογραφίας, του μοντάζ (υποψήφιος εδώ ο Γιώργος Μαυροψαρίδης), της σκηνογραφίας και των κοστουμιών. Γι’ αυτό το τελευταίο υποψήφια είναι η Σάντι Πάουελ, η οποία έχει στη συλλογή της ήδη τρία Όσκαρ. Για το «Favorite» σχεδίασε 183 κοστούμια, προσπαθώντας να προσδώσει στη μόδα της εποχής μια μοντέρνα διάσταση. «Ο Γιώργος (σ.σ. Λάνθιμος) δεν ήθελε ο καθένας να τριγυρνάει σαν να φοράει πράγματι ένα κοστούμι εποχής. Ήθελε όλοι να μοιάζουν ρεαλιστικοί και φυσικοί. Ήρθε και με βρήκε με πολλές φωτογραφίες, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, κάποιες ήταν ακόμα και εικόνες μόδας, ενώ ένα από τα φιλμ για τα οποία συζητήσαμε και που τον είχε εμπνεύσει περισσότερο ήταν το “Κραυγές και ψίθυροι” του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Ήταν το βασικότερό μου στοιχείο σχετικά με το πώς θα έπρεπε να μοιάζει η ταινία», λέει η Πάουελ και προσθέτει ότι επιδίωξε να δουλέψει γι’ αυτή την ταινία από τη στιγμή που ο σκηνοθέτης της ήταν ο Λάνθιμος. «Ήξερα ότι θα έκανε κάτι ενδιαφέρον», λέει, «και όχι ένα συμβατικό φιλμ εποχής».
Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι μέσα σε λίγα χρόνια το όνομα του 45χρονου σκηνοθέτη αποτελεί πλέον δέλεαρ για τους κορυφαίους επαγγελματίες του χώρου, που θέλουν να συνεργαστούν μαζί του. «Έχει μια ασυνήθιστα ισχυρή, δυναμική, πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα φαντασία», λέει η Βάις, που είχε δουλέψει μαζί του και στον «Αστακό», όπως και η Κόλμαν. «Όταν παίζεις σε μια ταινία του Λάνθιμου, νιώθεις ότι μπαίνεις μέσα σε αυτή τη φαντασία και ότι αυτός είναι ο οδηγός σου, αλλά χωρίς απαραίτητα να σου λέει πού πηγαίνεις». Από τη μεριά της η Κόλμαν τον χαρακτηρίζει μια «μεγάλη, ευγενική αρκούδα» και προσθέτει: «Θέλεις να τον εντυπωσιάσεις. Κι αυτός θέλει εσύ να είσαι ανθρώπινος και αληθινός, οπότε το κάνεις». Επί τρεις εβδομάδες οι ηθοποιοί έκαναν πρόβες και θεατρικά παιχνίδια, ώστε να νιώσουν όλοι οικεία μεταξύ τους, να αναπτύξουν μια φυσικότητα στις αλληλεπιδράσεις τους και να αποβάλουν τις αναστολές τους. «Ήταν περίεργο, αλλά και όχι περίεργο», λέει η Έμα Στόουν για τη διαδικασία αυτή. «Εκτεθήκαμε και έτσι αρχίσαμε να εξαρτιόμαστε ο ένας από τον άλλον».
Η Ρέιτσελ Βάις ως Σάρα Μάρλμπορο στη δεύτερη συνεργασία της με τον Γιώργο Λάνθιμο.© 2018 Fox Searchlight Pictures.
«Δεν είναι τόσο τρελός»
«Δεν είναι από τους σκηνοθέτες που θα σε πλησιάσουν προσφέροντας ατέλειωτους επαίνους. Αν προχωρήσει παρακάτω, καταλαβαίνεις ότι πήρε αυτό που ήθελε», λέει ο Νίκολας Χουλτ, που υποδύεται τον Ρόμπερτ Χάρλεϊ, επιφανή πολιτικό της εποχής. Προσθέτει μάλιστα για τον σκηνοθέτη του το εξής: «Δεν είναι τόσο τρελός όσο ίσως υποθέτει κανείς βλέποντας τις ταινίες του». Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον σχόλιο. Ο Λάνθιμος έχτισε τη φήμη του μέσα από ταινίες «περίεργες», γεμάτες ιδέες αλλόκοτες, παραδοξότητες και υπερβατικές συμπεριφορές. Αυτό που τον γοητεύει είναι η παρατήρηση της αμηχανίας και της αδεξιότητας της ανθρώπινης επικοινωνίας. «Στο σωστό πλαίσιο τίποτα δεν είναι υπερβολικό», λέει ο ίδιος. «Όλα έχουν συμβεί, ακόμα και στην αληθινή ζωή, έτσι δεν κινδυνεύεις να το παρακάνεις. Μπορείς απλώς να φιλτράρεις ό,τι βλέπεις και να διαλέξεις τι θα μοιραστείς τελικά με τους άλλους». Κάπως έτσι χτίστηκε αυτό το ιδιαίτερο κινηματογραφικό σύμπαν, ένα σημαντικό μέρος του οποίου πιστώνεται βέβαια στον σεναριογράφο Ευθύμη Φιλίππου. Στο «Favorite» είναι η πρώτη φορά που δεν συνεργάζονται, και αυτός ίσως είναι ένας από τους λόγους που η ταινία μοιάζει κάπως διαφορετική από τις προηγούμενες, χωρίς πάντως να λείπει η χαρακτηριστική υπογραφή του σκηνοθέτη, που μετέτρεψε μια ιστορία εποχής σε μια μαύρη κωμωδία.
Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, υπάρχει μια πορεία, μια εξέλιξη. Ο Λάνθιμος δεν βρέθηκε ξαφνικά στα Όσκαρ ούτε κέρδισε μέσα σε μία μέρα το να θεωρείται ένας από τους πιο ενδιαφέροντες σκηνοθέτες στον κόσμο. Και έχει μεγάλη αξία για εμάς, για το εγχώριο κοινό, να παρατηρήσουμε πώς έκανε τα βήματά του μέσα στο ελληνικό «σύστημα», γυρίζοντας βιντεοκλίπ και διαφημίσεις μέχρι να μπορέσει να φτιάξει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία («Κινέττα», 2005) και φυσικά την επόμενη, τον «Κυνόδοντα», το 2009, που άλλαξε την κινηματογραφική του μοίρα. Η ταινία είχε εμφανιστεί τότε στις αίθουσες χωρίς να γίνει ιδιαίτερα αντιληπτή, όπως συμβαίνει συνήθως με τις ελληνικές παραγωγές του χαμηλού μπάτζετ και των μη τηλεοπτικών πρωταγωνιστών. Ήταν όμως εντυπωσιακό πώς από στόμα σε στόμα διαδόθηκε ότι πρόκειται για κάτι πραγματικά σπάνιο, πώς ξαφνικά άρχισε να προβάλλεται παντού και να συζητιέται στις παρέες, πώς προβλημάτισε, πώς δίχασε, πώς δέκα χρόνια μετά θυμόμαστε ακόμα ατάκες της, αλλά και πώς επηρέασε το ελληνικό σινεμά των επόμενων ετών.
Η υποψηφιότητά του τότε για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας τού άνοιξε την πόρτα για μια διεθνή καριέρα, την οποία κυνήγησε και κατάφερε φεύγοντας από την Ελλάδα. Οι τρεις επόμενες δουλειές του («Άλπεις», «Αστακός», «Ο θάνατος του ιερού ελαφιού») γέμισαν το βιογραφικό του με βραβεία και σταδιακά δημιουργήθηκε γύρω του ένα πολυπληθές και παγκόσμιο κοινό που ανυπομονεί για την επόμενη δουλειά του. Η μεγαλύτερη καταξίωση για έναν σκηνοθέτη.
Εν τω μεταξύ, η προβολή του «Favorite» στις ελληνικές αίθουσες συνέπεσε με τον θάνατο του πατέρα του, Αντώνη Λάνθιμου, πρώην διεθνούς μπασκετμπολίστα. Στην επίσημη πρεμιέρα της ταινίας, την περασμένη Δευτέρα, ο Γιώργος Λάνθιμος ήταν εκεί και σε ένα κλίμα ιδιαίτερα φορτισμένο απηύθυνε έναν σύντομο χαιρετισμό: «Είναι πολύ περίεργη μέρα για μένα σήμερα, γιατί, όπως οι περισσότεροι ίσως ξέρετε, σήμερα ήταν η κηδεία του πατέρα μου. Αλλά, αν ξέρω κάτι γι’ αυτόν, είναι ότι έζησε τη ζωή του διασκεδάζοντας και περνώντας όσο καλύτερα μπορούσε μέχρι το τέλος, και αυτό θα ήθελα να κάνετε και εσείς σήμερα: να περάσετε ωραία, να διασκεδάσετε, να γελάσετε, να κλάψετε και να έχετε μια πολύ ωραία βραδιά». Αυτή είναι όλη η ουσία, χωρίς ίχνος υπερβολής, όλη η ουσία του κινηματογράφου, όλη η ουσία της ζωής. ■