«Το χειρόγραφο βρίσκεται μπροστά μου και σκέφτομαι πόση προσπάθεια και θέληση έπρεπε να καταβάλω – πως έπρεπε να είμαι εκεί γι’ αυτό, να θυσιάσω άλλες σκέψεις, άλλες επιθυμίες, να παραμένω στην ατμόσφαιρά του», γράφει ο Αλμπέρ Καμί στη σύζυγό του Φρανσίν Φορ. Το χειρόγραφο που βρισκόταν μπροστά του ήταν αυτό που λίγο αργότερα θα κυκλοφορούσε από τον οίκο Γκαλιμάρ σε 4.400 αντίτυπα και πολύ αργότερα θα έπαιρνε την πρώτη θέση ανάμεσα στα 100 καλύτερα βιβλία του 20ού αιώνα, σύμφωνα με τους αναγνώστες της Le Monde. Εκείνη τη στιγμή, όμως, ο 30χρονος Καμί ομολογούσε στη Φρανσίν ότι «δεν ξέρω τι αξίζει».
Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει κάποιος λόγος για να μιλήσει κανείς για τον «Ξένο» (εκδ. Καστανιώτη) του Καμί, αλλά εν προκειμένω υπάρχει – προ ολίγου καιρού κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καπόν το «Αναζητώντας τον Ξένο» της Γαλλίδας ακαδημαϊκού Άλις Κάπλαν, η οποία επιχείρησε κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο: να βιογραφήσει όχι τον Καμί, κάτι που έχει συμβεί δεκάδες φορές, αλλά το ίδιο το βιβλίο. Η Κάπλαν καταγράφει το χρονικό της γέννησης του «Ξένου» μέσα από τις σκέψεις και τα βήματα του Καμί, το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής (βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου), τους ανθρώπους που ενεπλάκησαν και την αλληλογραφία που ανταλλάχθηκε. Η έρευνά της είναι εντυπωσιακή.
Ως γνωστόν, στον «Ξένο» συμβαίνει το εξής: Ο Μερσώ, ο πρωταγωνιστής, πηγαίνει στην κηδεία της μητέρας του, έπειτα γνωρίζει μια κοπέλα, στη συνέχεια δολοφονεί χωρίς λόγο έναν Άραβα σε μια παραλία, συλλαμβάνεται, δικάζεται, καταδικάζεται. Ο ίδιος παραμένει καθ’ όλη τη διάρκεια απαθής, αποτυγχάνοντας να βρει κάποιο νόημα στον κόσμο που τον περιβάλλει. Μέσα από αυτό το μυθιστόρημα οικοδομήθηκε η φιλοσοφική θεωρία του Καμί για την έννοια του παραλόγου (την οποία ανέλυσε στο επίσης μνημειώδες «Ο μύθος του Σίσυφου,» το οποίο συνέγραψε επίσης το 1942), που επηρέασε, ασφαλώς, τη λογοτεχνία αλλά και τη σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου τα χρόνια που ακολούθησαν.
Ο «Ξένος» αποτέλεσε επίσης σημείο αναφοράς στην κουλτούρα των επόμενων δεκαετιών. Το 1967, ο Λουκίνο Βισκόντι γύρισε την ταινία «Lo Straniero», με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και την Άννα Καρίνα, μεταφέροντας πιστά το μυθιστόρημα στον κινηματογράφο. Το 1979, οι Cure τραγούδησαν το περίφημο «Killing an Arab» (το πρώτο single της μπάντας), που όσοι δεν κατάλαβαν εγκαίρως ότι πρόκειται για έναν φόρο τιμής στο μυθιστόρημα του Καμί θεώρησαν ότι ακούν έναν ρατσιστικό ύμνο. Το 2001, οι αδελφοί Κοέν γύρισαν την ταινία «Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί», που φαινομενικά δεν έχει καμία σχέση με τον «Ξένο», αλλά οι παραλληλισμοί ανάμεσα στον χαρακτήρα του Μπίλι Μπομπ Θόρτον και τον Μερσώ είναι τόσο έντονοι, που νιώθεις ότι οι Κοέν έφτιαξαν με τα ίδια υλικά μια διαφορετική ιστορία. Το 2013, ο Αλγερινός συγγραφέας Καμέλ Νταούντ έγραψε το «Μερσώ, ο άλλος ξένος» (εκδ. Πατάκη), ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα-απάντηση στον Καμί. Ο Νταούντ δίνει τον λόγο στον αδελφό του ανώνυμου Άραβα που δολοφονείται από τον Μερσώ και αφηγείται τα γεγονότα, σαν να ήταν αληθινά, από τη δική του σκοπιά. Κοντά οκτώ δεκαετίες από τη στιγμή που ο Καμί είχε έτοιμο μπροστά του το χειρόγραφο του «Ξένου», η μυθολογία του βιβλίου συνεχίζει να μεγαλώνει. ■