Είναι οι τελευταίες μέρες της σεζόν. Τα μαγαζιά επανέρχονται στο κανονικό τους ωράριο και όταν πέφτει ο ήλιος, στα σοκάκια της Ερμούπολης κυκλοφορείς πια μόνο με ζακέτα. Η ζωή στην πρωτεύουσα των Κυκλάδων, πάντως, δεν σβήνει με το τέλος της τουριστικής περιόδου. Η πόλη έχει τον δικό της κόσμο, τη μόνιμη κίνησή της, τους φοιτητές της και επίσης έχει, εδώ και δώδεκα χρόνια, το Διεθνές Φεστιβάλ Animasyros, που στην αρχή του φθινοπώρου προκαλεί, κατά παράδοση, μια ευχάριστη αναταραχή στα πέριξ της κεντρικής πλατείας.
Το «αρχηγείο» του φεστιβάλ βρίσκεται στο υπεραιωνόβιο θέατρο Απόλλων, στο πλαϊνό προαύλιο του οποίου συναντώ τον πρόεδρο του Animasyros, Βασίλη Καραμητσάνη, και τη διευθύντρια, Μαρία Ανεστοπούλου. Μου περιγράφουν ιστορίες από τα πρώτα χρόνια, πώς ο κυκλώνας Ζορμπάς τούς χάλασε πέρυσι τα σχέδια, πώς σταδιακά έχτισαν με τον δήμο μια σχέση εμπιστοσύνης και πώς προσπάθησαν (και κατάφεραν) να κάνουν το Animasyros μια υπόθεση που αφορά την τοπική κοινωνία. Υπολογίζουν ότι το 60% του κόσμου που παρακολουθεί το φεστιβάλ είναι κάτοικοι του νησιού – τα τελευταία στοιχεία έκαναν λόγο για 3.500 ανθρώπους. «Το Animasyros γεννήθηκε σε μια χώρα πολύ λαβωμένη», μου λέει ο κ. Καραμητσάνης. «Σε μια χώρα με πρόβλημα αυτοπεποίθησης, το οποίο μεταφέρεται και σε εμάς τους ίδιους. Όμως αποφασίσαμε να παίξουμε με τους νόμους της παγκόσμιας αγοράς, και πλέον το φεστιβάλ έχει μια αναγνωρισιμότητα σε διεθνή κλίμακα».
Παρατηρώ ότι στο πρόγραμμα υπάρχουν πολλά ονόματα Ελλήνων δημιουργών, καθώς και η ειδική κατηγορία «Ελληνικό Πανόραμα» – αργότερα θα παρακολουθούσα το διεθνές φοιτητικό διαγωνιστικό τμήμα, όπου ξεχώρισε και δικαίως βραβεύτηκε η ταινία «Heatwave» του Φωκίωνα Ξένου. Αναρωτιέμαι αν την αδιαμφισβήτητη πρόοδο του εγχώριου animation πρέπει να την πιστωθεί το Animasyros. «Δώσαμε χώρο στους Έλληνες δημιουργούς να δουν τις ταινίες τους να προβάλλονται μαζί με εκείνες των ξένων, και αυτό τους έβαλε σε μια διαδικασία να δουν τι κάνουν σωστά και τι όχι», μου λέει η κ. Ανεστοπούλου.
Την ίδια συζήτηση έχω και με τον Νταν Ρίτσαρντς, έναν καταξιωμένο Βρετανό animator, τον οποίο συναντώ σε μια αίθουσα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει στήσει εκεί ένα εργαστήριο, συνδυάζοντας την τέχνη του animation και την τεχνική του Αλέξη Ακριθάκη. Για τον Ρίτσαρντς αυτή είναι η δέκατη συνεχόμενη χρονιά που έρχεται ως καλεσμένος του φεστιβάλ και θεωρεί ότι πλέον στην Ελλάδα υπάρχει μια νέα γενιά σημαντικών δημιουργών. «Το Animasyros λειτουργεί ως ένα δίκτυο υποστήριξης», μου λέει. «Είναι πολύ σημαντικό για έναν νέο δημιουργό το ότι υπάρχει στη χώρα του ένα μέρος όπου μπορεί να δείξει τη δουλειά του».
Το «παιδί» της Ερμούπολης
Σε ένα αίθριο του δημαρχείου η αντιδήμαρχος Πολιτισμού – Τουρισμού Αλίκη Λεονταρίτη τελεί έναν γάμο. Την περιμένω να τελειώσει, για να με ξεναγήσει στο εντυπωσιακό κτίριο του Τσίλερ. Η κ. Λεονταρίτη ήταν αυτή που το 2008, ως ειδική συνεργάτιδα του τότε δημάρχου, είχε συνεργαστεί με τον Βασίλη Καραμητσάνη ώστε το φεστιβάλ να φιλοξενηθεί στην Ερμούπολη. Μου περιγράφει το Animasyros ως ένα παιδί στη μέση εφηβική ηλικία και μιλάει γι’ αυτό με την οικειότητα και την αγάπη του ανθρώπου που το έχει δει να μεγαλώνει. Ένα «παιδί» της κρίσης, βεβαίως, σε ένα νησί που τα τελευταία χρόνια υπέφερε από την κατάσταση παρακμής στην οποία περιήλθε το Νεώριο, το ιστορικό ναυπηγείο και βασικός οικονομικός πνεύμονας της Ερμούπολης. Η πρόσφατη επαναλειτουργία του έχει επαναφέρει τις ισορροπίες. «Όλοι είχαμε ανάγκη από λίγη φαντασία, και το Animasyros είχε τη μαγική συνταγή για να μας την προσφέρει», μου λέει η κ. Λεονταρίτη.
Η αλήθεια είναι ότι, ανταποδίδοντας τη φιλοξενία, το φεστιβάλ προσφέρει πολλά στο νησί. Με πολλούς τρόπους. Με τις εκατοντάδες ποιοτικές προβολές του (όλες δωρεάν) κρατάει για λίγες μέρες συντροφιά στους ντόπιους (πλέον με φουσκωτές οθόνες και εκτός Ερμούπολης), ενώ τους δίνει και την ευκαιρία να παρακολουθήσουν θεάματα για τα οποία θα έπρεπε να ταξιδέψουν μέχρι την Αθήνα – φέτος παίχτηκε το «Το αηδόνι του αυτοκράτορα» της Λένας Πλάτωνος, μια σύζευξη κινούμενων σχεδίων και όπερας, σε παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μπόρεσα να «κρυφακούσω» αρκετές συζητήσεις κατοίκων που εντυπωσιάστηκαν από αυτό που είδαν.
Αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν λεπτομέρειες. Το Animasyros κατάφερε να γίνει μέρος της ζωής του νησιού όταν ενσωμάτωσε στο πρόγραμμά του εργαστήρια για μέλη των ΚΑΠΗ, αλλά και της τοπικής δομής για άτομα με αναπηρίες. «Δεν το κάνουμε μόνο για φιλανθρωπικούς λόγους», μου εξηγεί ο κ. Καραμητσάνης, «αλλά επειδή πραγματικά αυτός είναι ο τρόπος για να έρθει το φεστιβάλ πιο κοντά στο νησί». Η Στέλλα Γιαλόγλου, μουσικός και εκπρόσωπος των ΚΔΑΠ ΜΕΑ, μου περιγράφει πόσο σημαντική είναι για τα περίπου 15-20 μέλη της δομής η συμμετοχή τους σε αυτά τα σεμινάρια animation. «Το συζητάμε για μήνες», μου λέει. «Οι εικόνες είναι πολύ σημαντικές στη ζωή αυτών των ανθρώπων, γιατί λειτουργούν ως παιδιά, βλέπουν κινούμενα σχέδια και είναι πολύ συναρπαστικό το να νιώσουν ότι φτιάχνουν τη δική τους ταινία. Είναι κάτι εξαιρετικό γι’ αυτούς». Μόνιμη κάτοικος η ίδια, μου περιγράφει ότι το φεστιβάλ φέρνει στο νησί μια «ευεργετική κινητικότητα», ότι ακόμα και τις νεκρές ώρες βλέπεις ανθρώπους να κυκλοφορούν.
Η Κυβέλη και οι ρεμπέτες
Ανεβαίνω προς τον λόφο του Βροντάδου, μία από τις συνοικίες της Ερμούπολης, ακολουθώντας τις ταμπέλες προς το Ινστιτούτο Κυβέλη, όπου πραγματοποιείται η Αγορά, μία από τις δράσεις του Animasyros, στο πλαίσιο της οποίας συναντιούνται και δικτυώνονται επαγγελματίες του χώρου. Η Μαρινέτα Κρητικού, συντονίστρια της Αγοράς, μου απαριθμεί κορυφαίους animators από όλο τον κόσμο που έχουν κατά καιρούς επισκεφτεί το νησί. «Είναι μεγάλο δώρο αυτό που γίνεται εδώ, να μπορείς να παρακολουθήσεις κάτι τέτοιο δωρεάν, να μάθεις, να συζητήσεις και να προωθήσεις τη δουλειά σου», λέει η κ. Κρητικού. Η μικρή αίθουσα του ινστιτούτου είναι γεμάτη και παρακολουθώ την παρουσίαση τριών εν εξελίξει πρότζεκτ (από τη Βραζιλία, την Ιταλία και την Ελλάδα), τα οποία, για να συνεχιστούν, χρειάζονται χρηματοδότηση (και καθοδήγηση), όπως έχει συμβεί κατά το παρελθόν με ιδέες που παρουσιάστηκαν στο φεστιβάλ. Η κ. Κρητικού μού λέει ότι έλαβε δεκάδες προτάσεις από όλο τον κόσμο από ανθρώπους που ήθελαν να δείξουν τη δουλειά τους στην Αγορά.
Εν τω μεταξύ, ο χώρος όπου συμβαίνουν όλα αυτά δεν είναι τυχαίος. Το όνομα του ινστιτούτου, «Κυβέλη», παραπέμπει στη θρυλική ηθοποιό, με τον χώρο να λειτουργεί ως μουσειακός και εκθεσιακός. Εφάπτεται με ένα παραμυθένιο σπίτι, που χτίστηκε μετά την Επανάσταση από Χιώτες ναυτικούς και σήμερα ξεχειλίζει από αναμνήσεις και μυθικά αντικείμενα. Εκεί με υποδέχεται η Βαλεντίνη Ποταμιάνου, δισεγγονή της Κυβέλης, με κερνάει ένα ποτήρι κρασί και μου λέει ιστορίες για το νησί, την οικογένειά της και την τέχνη – μαζί και κάποιες συμβουλές για τη ζωή.
Λίγο πιο πάνω, στην Άνω Σύρο, ο Ιταλός δημιουργός Τόμας Κούνστλερ κάνει ένα σεμινάριο για παιδιά, από το οποίο θα προκύψει μια σύντομη ταινία με ανθρωπόμορφες γάτες σε ρόλο ρεμπέτηδων. Τον ρωτάω πώς αντιδρούν τα παιδιά στην τεχνική του stop motion. «Μαθαίνουν τη διαδικασία εύκολα –είναι πολύ απλή– και εντυπωσιάζονται όταν βλέπουν πώς το αντικείμενο που έφτιαξαν με πλαστελίνες μπορεί στο βίντεο να κινείται». Πιάνουμε την κουβέντα με αφορμή το όνομά του και μου διηγείται εν συντομία την ιστορία του – ο προπάππους του ήταν Πολωνός, επιβίωσε από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και η οικογένεια αργότερα βρέθηκε στη Ρώμη. Ο ίδιος έφυγε για σπουδές στην Αγγλία, γνώρισε Έλληνες φοιτητές και άκουσε για πρώτη φορά ρεμπέτικα. «Δεν είχε σημασία που δεν καταλάβαινα τη γλώσσα, αυτό που μου άφηνε η μουσική ήταν αρκετό», μου λέει. Ωστόσο, όχι μόνο έμαθε ελληνικά, αλλά ήρθε και στην Αθήνα, όπου μένει μόνιμα, και γύρισε δύο μικρού μήκους ταινίες κινούμενων σχεδίων –«Ρεμπέτικο» και «Δεν λες κουβέντα»– και σήμερα ετοιμάζει ένα μεγάλου μήκους animation για τη ζωή του Βαμβακάρη, με την υποστήριξη του Animasyros.
Το φεστιβάλ είναι γεμάτο ιστορίες ανθρώπων, γεμάτο στιγμές και, πάνω στην ώρα που τελειώνει η σεζόν, έτσι όπως κατηφορίζεις στα Βαπόρια για την τελευταία βουτιά του καλοκαιριού ή όπως επιλέγεις ένα ακόμα παγωτό από το λιμάνι, δίπλα σου μπορεί να εμφανιστεί μια χάρτινη φιγούρα, μια κούκλα, ένα ψηφιακό πλάσμα, μια μορφή από πλαστελίνη. Στην όμορφη Ερμούπολη του Σεπτεμβρίου, τα φανταστικά όντα ζωντανεύουν. ■