Η περίπτωση του Κόλσον Γουάιτχεντ και η νίκη της «μαύρης λογοτεχνίας».
Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν φιλοξενηθεί μόνο τρεις συγγραφείς στο εξώφυλλο του περιοδικού Time: ο Στίβεν Κινγκ (2000), ο Τζόναθαν Φράνζεν (2010) και πριν από μερικούς μήνες ο Κόλσον Γουάιτχεντ, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου και πολυαναμενόμενου βιβλίου του, «Τα αγόρια του Νίκελ». Όπως είπε κάποια στιγμή ο Γουάιτχεντ, αν η κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν διαφορετική, ίσως να είχε γράψει ένα άλλο βιβλίο. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, ίσως. Όμως η κατάσταση στη χώρα ήταν αυτή που ήταν. Η μόδα της εναλλακτικής δεξιάς (alt-right) έβγαλε στον δρόμο νεαρούς με τατουάζ με σβάστικες, η οργή ξεχείλισε στο Φέργκιουσον και στη Βαλτιμόρη και μετά ήρθαν οι εκλογές του 2016 ως ένα τελειωτικό χτύπημα. Ο Γουάιτχεντ ένιωσε ότι ως συγγραφέας έχει ευθύνη. Γι’ αυτό και έγραψε ένα βιβλίο περιγράφοντας πώς τα ρατσιστικά ένστικτα αποτελούν μία από τις βάσεις στις οποίες πατάει η σημερινή αμερικανική κοινωνία. Μας μεταφέρει στη δεκαετία του ’60 και στη Φλόριντα, εντός του αναμορφωτηρίου Νίκελ (βασίζεται στο πραγματικό και, ευτυχώς, πλέον εκτός λειτουργίας ίδρυμα Ντόζιερ), μιας κόλασης που για δεκαετίες κατέστρεφε ψυχές, γεμίζοντάς τες με μίσος και απελπισία.
Η κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος συμπίπτει με τα πρόσφατα γεγονότα στις Ηνωμένες Πολιτείες και μας δίνει μια αφορμή να εξερευνήσουμε λίγο καλύτερα τη σύγχρονη «μαύρη λογοτεχνία», οι εκπρόσωποι της οποίας μάλιστα έχουν τα τελευταία χρόνια σαρώσει τα σημαντικότερα βραβεία, κάτι που θα ήταν πιο δύσκολο να συμβεί παλιότερα – εξαιρείται το Νόμπελ, που είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία: από τους 112 νικητές του μόλις τρεις ήταν μαύροι.
Στον Γουάιτχεντ, λοιπόν, απονεμήθηκε φέτος το βραβείο Πούλιτζερ για το εν λόγω μυθιστόρημα, κάτι που είχε συμβεί και με το προηγούμενο βιβλίο του, «Υπόγειος σιδηρόδρομος» (εκδ. Ψυχογιός), που είχε κερδίσει θριαμβευτικά και το Εθνικό Βραβείο των ΗΠΑ. Ο 50χρονος συγγραφέας έγινε μόλις ο τέταρτος ιστορικά που τιμάται με το Πούλιτζερ δύο φορές. Είχε προηγηθεί πριν από έναν αιώνα ο Μπουθ Τάρκινγκτον και ακολούθως οι Φόκνερ και Απντάικ.
Ακόμα νεότερη, 43 ετών, η Τζέσμιν Γουόρντ έχει κερδίσει ήδη δύο φορές (2011, 2017) το Εθνικό Βραβείο (η μόνη γυναίκα που έχει καταφέρει κάτι τέτοιο) και μαζί μια θέση στην ελίτ της σύγχρονης πεζογραφίας – στα ελληνικά είναι μεταφρασμένο μόνο το «Τραγούδα, άταφο πουλί» (εκδ. Παπαδόπουλος), το οποίο προτείνω ανεπιφύλακτα στον καθένα. Η Ίμπολο Μπούε (Καμερουνέζα, κάτοικος ΗΠΑ) κέρδισε το PEN/Faulkner το 2017 για το «Ιδού οι ονειροπόλοι» (εκδ. Κέδρος), ενώ η Ζακλίν Γούντσον ήταν στην τελική επιλογή του Εθνικού Βραβείου (έχασε απ’ το Γουάιτχεντ) το 2016 για το «Ένα άλλο Μπρούκλιν» (εκδ. Πόλις). Το 2015 ο Μάρλον Τζέιμς (Τζαμαϊκανός, κάτοικος ΗΠΑ) κέρδισε το Μπούκερ για το «Η σύντομη ιστορία επτά φόνων» (εκδ. Αίολος) και την επόμενη χρονιά ο Πολ Μπέιτι κέρδισε το ίδιο βραβείο για τον «Πουλημένο» (εκδ. Καστανιώτη).
Όλα τα παραπάνω αξίζουν να βρίσκονται σε κάθε λίστα με τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της δεκαετίας, συνεχίζοντας τη μεγάλη παράδοση του Μπόλντουιν, του Έλισον και φυσικά της Τόνι Μόρισον. Μπορεί να γίνει μια μεγάλη συζήτηση γύρω από τον όρο «μαύρη λογοτεχνία» ή «αφροαμερικάνικη λογοτεχνία», τι ακριβώς σημαίνει, πόσο εύκολα μπορεί να αποκτήσει ένα ευρύτερο κοινό, αλλά και γιατί πρέπει να υπάρχει ως όρος. Όμως, σε κάθε περίπτωση, η λογοτεχνική κοινότητα δείχνει να έχει ξεπεράσει τις αγκυλώσεις του παρελθόντος. Έως έναν βαθμό, τουλάχιστον. Σίγουρα περισσότερο από τον αντίστοιχο κόσμο του σινεμά, πάντως, και, δυστυχώς, περισσότερο από την κοινωνία.■