Πλοία-φαντάσματα, είτε ατόφια είτε διαλυμένα από τον χρόνο και τη σκουριά, ανασύρονται στην ακτή από τεράστιους γερανούς. Κόβονται σε κομμάτια και μπαίνουν σε φορτηγά, με προορισμό μάντρες για παλιοσίδερα σε όλη την κεντρική Ελλάδα. Οι άνθρωποι που δουλεύουν μέσα και έξω από τη θάλασσα, πάνω και κάτω από τους γερανούς και τα μηχανήματα, κάνουν αγώνα να προλάβουν να ολοκληρώσουν το έργο τους. Ποιο; Να καθαρίσουν τον κόλπο της Σαλαμίνας από τα σιδερένια κουφάρια. «Είναι μια μάχη», λένε.
Δεν είναι η πρώτη και σίγουρα όχι η πιο φημισμένη μάχη που έχει γίνει στην περιοχή. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, εδώ όπου τα τελευταία χρόνια στέκει ένα νεκροταφείο σκουριασμένων πλοίων, διεξήχθη μία από τις ιστορικότερες ναυμαχίες. Το 480 π.Χ., 370 ξύλινα πλοία υπό τις εντολές του ιδιοφυούς Θεμιστοκλή κατάφεραν να κατατροπώσουν τον πολυάριθμο περσικό στόλο του Ξέρξη. Ο τελευταίος, τόσο σίγουρος για τη νίκη του, είχε φροντίσει να παρακολουθεί από χρυσό θρόνο στο όρος Αιγάλεω μια αναμέτρηση την οποία θεωρούσε πως έχει κερδίσει… από τα αποδυτήρια.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας, σε αυτόν εδώ τον τόσο κλειστό κόλπο –ο οποίος αποτέλεσε και το μυστικό όπλο του Θεμιστοκλή–, δεν κατέληξε απλώς σε θρίαμβο του ελληνικού στόλου, αλλά άλλαξε κυριολεκτικά τον ρου της ιστορίας. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί την αφετηρία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Πόσο ειρωνικό –και δυστυχώς άκρως νεοελληνικό– το ότι αφήσαμε αυτή την ιστορική θαλάσσια περιοχή να μετατραπεί σε νεκροταφείο πλοίων. Περισσότερα από 64 ναυάγια μέσα στην Α΄ Αρχαιολογική Ζώνη Σαλαμίνας (φορτηγά πλοία και ρυμουλκά, ιστιοφόρα και αλιευτικές μηχανότρατες διασκορπισμένα και εγκαταλελειμμένα) είχε καταγράψει η διπλή αυτοψία της Δημόσιας Αρχής Λιμένων το 2019. Όλα αυτά τα πλοία, βέβαια, δεν ναυαγούν στο συγκεκριμένο σημείο. Απλώς για κάποιο λόγο η περιοχή μετατράπηκε με τα χρόνια σε χώρο εγκατάλειψης. Νέα κουφάρια ξεφύτρωναν κατά καιρούς εν μια νυκτί και κανείς δεν έκανε κάτι γι’ αυτό.
Με τους εορτασμούς για τα 2.500 χρόνια να πλησιάζουν, οι αρχές έχουν αποδυθεί σε αγώνα καθαρισμού του κόλπου και της ακτογραμμής. Έχουν ήδη ανασυρθεί 36 πλοία και προχωρά άμεσα η ανέλκυση και άλλων 14. Η δουλειά είναι σκληρή, όμως, όπως λέει ο φωτογράφος του AP Θανάσης Σταυράκης, που παρακολουθούσε και φωτογράφιζε τις εργασίες για μέρες, οι άνθρωποι που εργάζονται εδώ –υπό αυτές τις δύσκολες συνθήκες– δείχνουν να έχουν πάθος για το έργο. «Είναι γενέθλια όχι μόνο για εμάς, αλλά και για την Ευρώπη και τον δυτικό πολιτισμό», λέει ο Χρήστος Μαριδάκης από το Διεθνές Ίδρυμα «Σαλαμίς», το οποίο συνδράμει στο έργο. «Μετά από αυτό που έγινε εδώ, ανακαλύψαμε τη δημοκρατία, το θέατρο, τη φιλοσοφία. Αν δεν είχαμε επικρατήσει στη Σαλαμίνα, σήμερα ο τρόπος ζωής μας θα ήταν πιθανότατα πολύ διαφορετικός…»■