«Ό,τι και να γράψω μού φαίνεται ασήμαντο, και είναι ασήμαντο. Το καλύτερο ήταν ίσως να ‘ρθω στη Βιέννη και να σε απαγάγω, ίσως θα το κάνω, αν και δεν το θέλεις» – επιθυμία και απελπισία διά χειρός Φραντς Κάφκα. Είναι οι δύο βασικοί συναισθηματικοί πόλοι των γραμμάτων που έστελνε ο συγγραφέας στη Μίλενα Γέσενσκα, σχεδόν καθημερινά και καθ’ όλη τη διάρκεια του 1920, όταν οι δυο τους ανέπτυξαν μια θερμή ερωτική σχέση, επί της ουσίας, όμως, αποκλειστικά διά αλληλογραφίας. Συναντήθηκαν όλες κι όλες δυο φορές, και τελικά χώρισαν μάλλον φυσιολογικά, αφού η Γέσενσκα δεν κατάφερε ποτέ να αφήσει τον σύζυγό της. Σε ένα από τα τελευταία του γράμματα της έγραψε το εξής: «Δεν σε αποχαιρετώ. Δεν είναι αποχαιρετισμός, εκτός κι αν η βαρύτητα που παραμονεύει με τραβήξει στα βάθη. Μα πώς θα το μπορούσε όσο ζεις;»
Η Μίλενα Γέσενσκα υπήρξε, πάντως, η πρώτη που μετέφρασε ένα κείμενο του Κάφκα στα τσέχικα (ο Κάφκα έγραφε στα γερμανικά), και ο συγγραφέας τής εμπιστεύτηκε τα χειρόγραφά του και τις σκέψεις του. Η ιστορία τη θυμάται, πάντως, για τη βουβή παρουσία της ως αποδέκτριας των επιστολών του Κάφκα στο «Γράμματα στη Μίλενα», που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος. Οι δικές της απαντήσεις δεν έχουν διασωθεί. Κατ’ εξαίρεση αναλαμβάνει θέση πρωταγωνίστριας στο μυθιστόρημα της Αλίνα Ρέις, «Γυμνοί μπροστά στα φαντάσματα» (εκδ. Καστανιώτη), όπου περιγράφεται η ζωή της. Η σύντομη ζωή της. Η Γέσενσκα πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης το 1944 σε ηλικία 48 ετών.
Ο Κάφκα φαίνεται από την ένταση της γραφής του ότι την αγάπησε με παράλογο πάθος, όπως και γενικά, πάντως, παρατηρώντας τη βιογραφία του, φαίνεται ότι είχε ανάγκη να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Η ασθενική του φύση δεν του το επέτρεπε, όμως, ούτε και η τρομακτική του ανασφάλεια που τον καθιστούσε συναισθηματικά δυσλειτουργικό. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, αν και τη δεκαετία του 1910 αρραβωνιάστηκε δις τη Φελίτσε Μπάουερ – τα γράμματά του σε αυτήν μπορείτε να τα διαβάσετε στο «Γράμματα στη Φελίτσε» (εκδ. Γαρβιηλίδης) ή μπορείτε να διαβάσετε τη ματιά του νομπελίστα Ελίας Κανέτι πάνω στη σχέση αυτή στο «Η άλλη δίκη» (εκδ. Αρμός). Δεν παντρεύτηκε ούτε τη Γιούλιε Βόχριζεκ που επίσης αρραβωνιάστηκε – η ιστορία αυτή βρίσκεται στη σκιά του συγκλονιστικού κειμένου «Γράμμα στον πατέρα» (εκδ. Μεταίχμιο). Δεν παντρεύτηκε ούτε την Ντόρα Ντιαμάντ, την τελευταία αγάπη της ζωής του – η δική τους περιπέτεια περιγράφεται στο μυθιστόρημα του Μίχαελ Κούμπφιλερ, «Το μεγαλείο της ζωής» (εκδ. Άγρα).
Αυθεντικός καφκικός εφιάλτης
Διαβάζοντας τα γράμματα του Κάφκα στη Μίλενα και στη Φελίτσε, όπως και πολλές από τις σημειώσεις των ημερολογίων του, συναντάμε αρκετά συχνά περιγραφές ονείρων – τα βρίσκουμε πλέον μαζεμένα στο «Όνειρα» (εκδ. Άγρα), μια ανθολογία που κυκλοφόρησε πρόσφατα και μας γνωρίζει μια αποκαλυπτική πτυχή της σκέψης του μεγάλου συγγραφέα. Ο Κάφκα δεν ήταν εύκολος (ούτε) στον ύπνο, ωστόσο υπήρξε επιμελής όσον αφορά την καταγραφή των ονείρων και των ονειροπολήσεών του που άλλοτε τον βασάνιζαν και άλλοτε τροφοδοτούσαν τα λογοτεχνικά του κείμενα. Μεταφέρω ενδεικτικά μια σημείωση από το ημερολόγιό του τον Οκτώβριο του 1913, έναν αυθεντικό καφικό εφιάλτη: «Απαρηγόρητος. Σήμερα, στον ημιλήθαργο του απογεύματος: Ο πόνος θα μου τινάξει στον αέρα το κεφάλι τελικά. Και μάλιστα στους κροτάφους. Εκείνο που είδα σε αυτή τη φαντασίωση ήταν ουσιαστικά η πληγή από μια σφαίρα, μόνο που οι άκρες γύρω από την τρύπα είχαν ανασηκωθεί αιχμηρές, όπως συμβαίνει σε μια βίαια ανοιγμένη κονσέρβα». ■