Ένα νέο σημαντικό ευρωπαϊκό βραβείο γεννήθηκε στη δοκιμαζόμενη πόλη, υπενθυμίζοντας σε όλους όσα μας ενώνουν, αλλά και όλα αυτά που θα συνεχίσουν να έχουν σημασία την επόμενη μέρα της πανδημίας.
Είναι από τα παράδοξα της ιστορίας, αλλά οι Έλληνες γνωρίζουμε ελάχιστα για την αυτοκράτειρα Θεοφανώ, την «Ελληνίδα βασίλισσα της Γερμανίας». Το ίδιο και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Στις 14 Απριλίου του 972, ο δούκας της Σαξονίας και βασιλιάς της Γερμανίας και της Ιταλίας, Όθωνας Α΄ (912-973), πάντρεψε τον γιο του με την πριγκίπισσα από την Ελλάδα. Ο γάμος τελέστηκε με κάθε μεγαλοπρέπεια στη βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, από τον πάπα Ιωάννη ΙΓ΄. Ανιψιά του αυτοκράτορα Ιωάννη Α΄ Τσιμισκή, η Θεοφανώ στέφθηκε από κοινού με τον Όθωνα Β΄ αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά τον θάνατό του διατήρησε τον τίτλο της αυτοκράτειρας. Η ίδια βρίσκεται θαμμένη στον καθεδρικό ναό του St. Pantaleon στην Κολωνία.
Αν και η άφιξη της Θεοφανούς στη Γερμανία αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία (στάση που ερμηνεύεται μέσα από τη γενικευμένη καχυποψία των Δυτικών της εποχής απέναντι στο προηγμένο Βυζάντιο και στους Έλληνες, στους οποίους απέδιδαν αλαζονία και επιδεικτικά πολυτελή βίο), μια νεότερη γενιά ιστορικών ανέδειξε τον εποικοδομητικό, γεφυροποιό ρόλο της αυτοκράτειρας ανάμεσα στους δύο κόσμους, μεταλαμπαδεύοντας στη Δύση τον σημαντικό ρόλο των γυναικών στη βυζαντινή κοινωνία, όσο και μεταφέροντας επιρροές της ακμάζουσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε μια σειρά από κρίσιμους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής: στην εκπαίδευση, στις τέχνες, στο εμπόριο και στην υγεία.
«Θεοφανώ», όπως «Καρλομάγνος»
Δέκα αιώνες μετά, η Ευρώπη και η Ελλάδα εμπνέονται από τη ζωή και το πνεύμα της για να εγκαινιάσουν εν μέσω υγειονομικού τυφώνα το νέο, ετήσιο ευρωπαϊκό βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ», με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Στόχος του, η προβολή της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας και η ανάδειξη των κοινών ιστορικών ευρωπαϊκών αρχών και αξιών σε μια εποχή κλυδωνισμών και ευθείας αμφισβήτησής τους. Ο πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Θεοφανώ και πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος, Σταύρος Ανδρεάδης, δεν κρύβει τη φιλοδοξία του νέου βραβείου να αποκτήσει πανευρωπαϊκά την αίγλη και το κύρος του βραβείου «Καρλομάγνος», που απονέμεται από το 1950 στο Άαχεν της Γερμανίας. Στις 7 Οκτωβρίου, λίγες εβδομάδες πριν πυκνώσουν απειλητικά τα σύννεφα του κορωνοϊού πάνω από την πόλη (ενδεικτικά, εκείνη τη μέρα η Θεσσαλονίκη μετρούσε μόλις 16 ημερήσια κρούσματα…), σε μια επιβλητική τελετή στην απαστράπτουσα Ροτόντα, υπό την αιγίδα της ΑΕ της προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, και παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο «Θεοφανώ» στο γνωστό πρόγραμμα εκπαιδευτικών ανταλλαγών Erasmus. Στην εκδήλωση συμμετείχε, μέσω σύνδεσης, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ενώ το βραβείο παρέλαβε εκ μέρους της ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς.
Η επόμενη ημέρα του Erasmus
Αλλά πώς φτάσαμε στο πρώτο βραβείο του νέου θεσμού; Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Ιδρύματος, στην οποία συμμετέχουν κορυφαίες ευρωπαϊκές προσωπικότητες (μεταξύ αυτών πρώην πρόεδροι ευρωπαϊκών κρατών, διακεκριμένοι καθηγητές ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, ακαδημαϊκοί· μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι πρόεδρός της είναι ο επίτιμος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν βαν Ρομπάι, αποκλειστικές δηλώσεις του οποίου έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε σήμερα στο «Κ»), συγκεντρώνει, αξιολογεί και εισηγείται τις υποψηφιότητες προς τη Διοικούσα Επιτροπή του Ιδρύματος. Η Διοικούσα Επιτροπή, που έχει έδρα τη Θεσσαλονίκη και αποτελείται στην πλειονότητά της από Έλληνες, δέχεται τις υποψηφιότητες από τη Συμβουλευτική Επιτροπή και επιλέγει μεταξύ αυτών τον τελικά βραβευόμενο. Αναφερόμενος στην απονομή του πρώτου βραβείου στο πρόγραμμα Erasmus, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε επισημάνει ανάμεσα σε άλλα: «Μέσα από το βίωμα, οι συμμετέχοντες στο Erasmus συνειδητοποίησαν ότι οι επιμέρους ιστορικές και τοπικές διαφοροποιήσεις αποτελούν μόνο ψηφίδες και όχι ρωγμές μιας ευρύτερης γεωγραφικής και πολιτισμικής ενότητας της Ευρώπης». Στις σημαντικές στιγμές της μεγάλης βραδιάς, στην εκτυφλωτικής ομορφιάς φωταγωγημένη Ροτόντα, η δι’ αποστάσεως «παρουσία» της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία έσπευσε να δηλώσει ότι λαμβάνει αυτό το βραβείο και εκ μέρους των 10 εκατομμυρίων Ευρωπαίων που έχουν πάρει μέρος στο πρόγραμμα Erasmus από την έναρξή του: «Tο πρόγραμμα Erasmus λειτούργησε ως μια ιδανική γέφυρα μεταξύ της νεότερης γενιάς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκατομμύρια νέοι ανακάλυψαν τι κοινό έχουν με άλλες εθνικότητες και τι τους έκανε μοναδικούς. Για πρώτη φορά αισθάνθηκαν ότι ανήκουν σε μια μεγάλη κοινωνία που εκτείνεται πέρα από τα εθνικά σύνορα της χώρας τους».
Κλείνοντας, αναφέρθηκε στη μελλοντική προοπτική του Erasmus, καθώς και στη δυναμική του νέου προγράμματος NextGenerationEU, που στοχεύει να αποτελέσει το νέο μεγάλο εγχείρημα της Ένωσης στη διαμόρφωση του μέλλοντός της.
Χέρμαν βαν Ρομπάι: «Γιατί τώρα, γιατί η Θεσσαλονίκη»
Ποια η σημασία αυτού του νέου ευρωπαϊκού βραβείου για την Ευρώπη του σήμερα;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι πια μια λέσχη κρατών της Δυτικής Ευρώπης. Πλέον, καλύπτουμε σχεδόν εντελώς το ευρωπαϊκό τμήμα της Μεσογείου, τις χώρες της Βαλτικής και της Κεντρικής Ευρώπης. Το πολιτισμικό υπόβαθρο έχει επεκταθεί σε τεράστιο βαθμό, συμπεριλαμβάνοντας χώρες όπου η παράδοση της Ορθοδοξίας είναι κυρίαρχη. Το βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» θέλει να υπογραμμίσει αυτή την ποικιλομορφία, υπό το πρίσμα της ενσωμάτωσης Ανατολής και Δύσης σε μια Ευρώπη ήπειρο. Η μορφή της αυτοκράτειρας Θεοφανούς είναι σύμβολο ακριβώς αυτού: πρόκειται για μια Βυζαντινή πριγκίπισσα που έγινε αυτοκράτειρα της χώρας που θα αποκαλούσαμε σήμερα Γερμανία. Είναι μια ένωση που σημαίνει συμφιλίωση και συνεργασία.
Πόσο εύκολο ήταν να πείσετε όλες αυτές τις εξέχουσες προσωπικότητες της Ευρώπης να γίνουν μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ιδρύματος Θεοφανώ;
Ήταν εύκολο διότι, για πολλούς, η ενοποίηση της ηπείρου μας είναι το μεγαλύτερο εγχείρημα στην ευρωπαϊκή ιστορία. Δεν πρέπει να αποτύχει. Η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών μας θεωρεί σημαντική τη συμμετοχή στην Ένωση και στην Ευρωζώνη. Όμως, υπάρχουν πλέον περισσότερες αμφιβολίες από ό,τι πριν από λίγα χρόνια. Κατά συνέπεια, πρέπει να υπερασπιστούμε και να προαγάγουμε την Ευρωπαϊκή Ιδέα. Γι’ αυτόν τον σκοπό, αναζητήσαμε πρώην αρχηγούς κρατών, υπουργούς, προέδρους κοινοβουλίων, συγγραφείς, ακαδημαϊκούς, ανώτατους δημόσιους υπαλλήλους, ανώτατους δικαστικούς, καλλιτέχνες και πρέσβεις που θέλησαν να συμμετάσχουν σε αυτή την πρωτοβουλία, προσδίδοντας στο βραβείο λάμψη και κύρος. Η διεθνής αυτή επιτροπή είναι μοναδική σε σύγκριση με άλλα σημαντικά ευρωπαϊκά βραβεία.
Τι σημασία έχει η επιλογή της Θεσσαλονίκης ως έδρας του Ιδρύματος Θεοφανώ και ως σημείου αναφοράς για το βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ»;
Η Θεσσαλονίκη αποτελεί πόλη-σύμβολο λόγω της ιστορίας της, στην οποία πρωταγωνιστούν χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Εβραίοι, με τη Ροτόντα να αποτελεί μια θαυμάσια έκφραση αυτής της ιστορίας. Δυστυχώς, στο αφήγημα της πόλης και της ίδιας της Ροτόντας έχουν υπάρξει επίσης και δραματικές περίοδοι. Επιπλέον, η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στη Μεσόγειο, γύρω από την οποία δημιουργήθηκε η νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι κοντά στον τόπο του Φιλίππου Β΄, του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Αριστοτέλη, πραγματικών γιγάντων της κοινής μας ευρωπαϊκής ιστορίας. Τέλος, το βραβείο αποτελεί πρωτοβουλία μιας ομάδας επιχειρηματιών από τη Μακεδονία. ■