Είναι μία από τις πλέον καταξιωμένες και αναγνωρίσιμες προσωπικότητες στον χώρο των εικαστικών τεχνών στη χώρα. Η ανακοίνωση του Δήμου Αθηναίων ότι αναλαμβάνει σύμβουλος του δημάρχου Αθηναίων για θέματα πολιτισμού έκανε αίσθηση – δεν έχουμε συνηθίσει ονόματα αυτού του βεληνεκούς στις συγκεκριμένες θέσεις. Γιατί, καλώς ή κακώς, Τοπική Αυτοδιοίκηση και Πολιτισμός είναι μια πολύπαθη και ταλαιπωρημένη ιστορία στην Ελλάδα. Συναντήσαμε την ιστορικό τέχνης, μουσειολόγο και επιμελήτρια εκθέσεων Κατερίνα Κοσκινά στο μεταμορφωμένο (με την πολύ καλή έννοια) πάρκο Κλωναρίδη-Φιξ στα Πατήσια και της κάναμε δέκα ερωτήσεις που θα μπορούσαν να λύσουν το μυστήριο που κρύβεται πίσω από τον νέο της ρόλο: Τι ακριβώς να περιμένουμε από τη σύμβουλο του Κώστα Μπακογιάννη για θέματα πολιτισμού;
Πόση ώρα σάς πήρε για να πείτε το «ναι» στην πρόταση του δημάρχου Αθηναίων;
Γνώρισα τον δήμαρχο με αφορμή μια συζήτηση που δεν σχετιζόταν με το αντικείμενό μου. Μου έκαναν εντύπωση η ευγένεια και η ευθύτητά του. Μου ανέφερε συνοπτικά τα σχέδιά του για την πολιτιστική αναβάθμιση της πόλης. Του ευχήθηκα να τα καταφέρει. Ξαναμιλήσαμε μετά από λίγο καιρό πιο συγκεκριμένα για το όραμά του να γίνει η Αθήνα μια σύγχρονη πόλη και μητρόπολη πολιτισμού. Ζήτησε τη συνεργασία μου. Όλα αυτά συνέβησαν εν μέσω πανδημίας και μ’ εμένα απογοητευμένη από τη θεσμική διαχείριση χώρων και προσώπων στον τομέα του πολιτισμού… Και γι’ αυτό διστακτική απέναντι σε νέες συνεργασίες. Ήταν ωστόσο μια πρόκληση. Μεγάλο ρόλο έπαιξε στην απόφασή μου η ομάδα των στενών συνεργατών του δημάρχου και το ομαδικό και φιλικό κλίμα που είδα στο Δημαρχείο. Άλλωστε, και μόνον η απόφασή του να στηρίξει τους ανθρώπους του πολιτισμού δεν θα μπορούσε να με αφήσει αδιάφορη. Αυτόν τον στόχο έχουμε θέσει σήμερα.
Υπάρχει πολιτιστικό γεγονός στην Ελλάδα που να διοργανώθηκε υπό την αιγίδα δημοτικού φορέα και από το οποίο διατηρείτε ωραίες αναμνήσεις;
Ξέρετε, πιστεύω ότι οι ωραιότερες αναμνήσεις μπορεί να βρίσκονται… μπροστά μας. Αυτό με κινητοποιεί. Η δημιουργία που γίνεται μια ωραία προσωπική και κυρίως συλλογική υπόθεση για όσους μετέχουν στη διαμόρφωση του τοπίου του πολιτισμού. Προϋποθέσεις για τέτοιες ωραίες αναμνήσεις θέλουμε να δημιουργήσουμε για τους Αθηναίους και τους επισκέπτες της πόλης.
Πάντως, για να αναφερθώ και στο παρελθόν, θα πω ότι συμμετείχα σε μια ομαδική έκθεση του Δήμου Αθηναίων το 2004 με πολύ θετικές αναμνήσεις, όπως και ότι συνεργάστηκα εξαιρετικά και για μία από τις εκθέσεις που επιμελήθηκα και αγάπησα πολύ, την «Άλλη Όχθη», πάλι το 2004 στη Δημοτική Πινακοθήκη στην Πειραιώς. Πιστεύω ότι γίνεται σημαντικό έργο στον πολιτισμό από αρκετούς δήμους.
Κυρία Κοσκινά, τι ακριβώς κάνει ο «Σύμβουλος Δημάρχου για θέματα Πολιτισμού»;
Μεταφέρει τις γνώσεις του, την εμπειρία του, τις ιδέες του και δουλεύει στρατηγικά και ενίοτε και… προληπτικά. Συζητάμε, ζυμωνόμαστε με τον δήμαρχο, ο οποίος παρεμπιπτόντως είναι ένας άνθρωπος εξαιρετικά δεκτικός και ανοιχτός στο νέο, και όχι απλώς γιατί είναι ο ίδιος νέος. Δεν σας κρύβω ότι συχνά χρειάζεται να προσαρμόζουμε τις ιδέες μας και το όραμά μας στις δυνατότητες και στις ανάγκες της ζωής και της πόλης. Όπως π.χ. συνέβη την περίοδο της πανδημίας, που αναγκαστικά έγινε ένα pause παντού και ο πολιτισμός, που ήταν το καταφύγιο και η διασκέδασή μας, υπέφερε διότι είναι δημιούργημα ανθρώπων. Τώρα προσπαθούμε να καλύψουμε τον χαμένο χρόνο, να μειώσουμε τις απώλειες, να βρούμε λύσεις, να βάλουμε πλάτη. Δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν θέματα χρονίζοντα…
Μπήκατε ποτέ στον πειρασμό να πάρετε στα σοβαρά τον αφορισμό ότι «η Αθήνα είναι το νέο Βερολίνο»;
Δεν υπάρχει κανένας τέτοιος πειρασμός. Η Αθήνα είναι η Αθήνα. Είναι μια συγκλονιστική πόλη μέσα στις αντιφάσεις της, δυναμική, με τεράστια ιστορία και υπέροχο κλίμα. Έχει δε πάντα τη θεά Αθηνά να κατοικεί στον ναό της, την Ακρόπολη, που αποτελεί ευθύνη και ταυτόχρονα το πιο συνεκτικό στοιχείο στη συνείδηση των Ελλήνων και παγκόσμια αναφορά. Έχει όμως και καλλιτεχνική έκφραση, που ψάχνει διεξόδους και αντιστέκεται στον συντηρητισμό. Στην τέχνη που δεν υποδύεται την καταξιωμένη και τη σπουδαία, αλλά γίνεται σπουδαία όταν δίνει ανάσα και ελπίδα.
Δημοτική Πινακοθήκη: Ποια τελικά είναι η έδρα της; Το Βρεφοκομείο στην οδό Πειραιώς ή το κτίριο στην πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο;
Τη σημασία έχει το πρώτο και δεύτερο, το παλιό και το νέο, στο οποίο στην Αθήνα συμβιώνει άλλοτε με θετικό και άλλοτε με ατυχή τρόπο; Το Βρεφοκομείο και η Πειραιώς είναι οι «ρίζες» της Δημοτικής Πινακοθήκης. Όμως υπάρχουν κι άλλα κτίρια και μουσεία και δυνάμει εκθεσιακοί χώροι που δεν γνωρίζετε, ούτε και εγώ γνώριζα. Τα νεοκλασικά στην πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο μπορούν να δώσουν επιπλέον δυνατότητες. Οι χώροι ανακαινίζονται, παρουσιάζουν όμορφες και ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Σαν αυτή του Ηλία Παπαηλιάκη ή του Κώστα Παππά και της Ρίας Δάμα, αλλά και την αρχαιολογική έκθεση της Κέρου και του Δασκαλιού, που φιλοξενείται τώρα στη Μυλλέρου με σπουδαία ευρήματα.
Βλέπουμε σήμερα στις κορυφαίες θέσεις μουσείων τέχνης και πολιτιστικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες. Να πανηγυρίσουμε ή έχουμε να κάνουμε με ένα στερεότυπο αλλά από την ανάποδη;
Πιστεύω ότι αυτό που βλέπουμε είναι το αποτέλεσμα της σκληρής δουλειάς των γυναικών σε όλους τομείς, και στο επιστημονικό πεδίο και στον επαγγελματικό στίβο, εδώ και χρόνια, κυρίως τον τελευταίο αιώνα. Δυστυχώς, οι όροι εργασίας παραμένουν άνισοι, όπως και οι ευκαιρίες, ενώ γενικά δεν υπάρχει επαρκής μέριμνα. Είμαι μητέρα μονογονεϊκής οικογένειας και έχω σαφή εικόνα. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι στον χώρο της τέχνης τα πράγματα είναι πιο σωστά μοιρασμένα απ’ ό,τι σε άλλους. Δεν θεωρώ ότι υπάρχει λόγος πανηγυρισμού ούτε ότι έχουμε να κάνουμε με στερεότυπο από την ανάποδη, αλλά απλώς για μια λογική συνέπεια. Πολλές είναι οι γυναίκες επιστήμονες που ακολουθούν σπουδές στον χώρο της τέχνης. Είναι δίκαιο να αναγνωρίζεται το έργο τους και, όπως βλέπετε, τα καταφέρνουν θαυμάσια, αν και επιμένω ότι είναι πιο βεβαρημένες από τους άνδρες, ειδικά αν έχουν οικογένεια. Θεωρώ ότι παίζει επίσης ρόλο ότι η δημιουργία είναι συνυφασμένη με τη γυναικεία φύση και μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες έχουν έμφυτη τη φροντίδα. Και η τέχνη θέλει φροντίδα, ευαισθησία και επιμέλεια…
Ποια είναι η γνώμη σας για τον νέο καλλιτεχνικό διευθυντή του «Ολύμπια»;
Ο Ολιβιέ Ντεκότ έχει δώσει εδώ και χρόνια τα διαπιστευτήριά του στον χώρο του πολιτισμού και ειδικότερα του λυρικού θεάτρου. Έχει αποδείξει και την αγάπη του για την Ελλάδα. Χαίρομαι πολύ για τη συνεργασία μας και είμαι σίγουρη πως με την εμπειρία του και την καλλιτεχνική του φροντίδα το εμβληματικό «Ολύμπια» θα λάμψει και πάλι. Και μαζί με αυτό, θα αποκτήσει ξανά σφυγμό και το σημείο της πόλης όπου βρίσκεται. Σας είπα, είμαστε μια γερή ομάδα…
Ποιο είναι το αγαπημένο σας έργο τέχνης που βρίσκεται σε δημόσιο χώρο στην πόλη;
Ο «Δρομέας» του Κώστα Βαρώτσου, γιατί επέφερε μια τομή στον αστικό ιστό, μη αναμενόμενη, με αντοχή στον χρόνο και με κοινή αποδοχή.
Ζείτε στο κέντρο της Αθήνας. Υπάρχει κάποιο θέμα αστικής καθημερινότητας στο οποίο θα συμβουλεύατε τον κύριο Μπακογιάννη να δώσει επιπλέον προσοχή;
Σας βεβαιώ πως δεν χρειάζεται η δική μου συνεισφορά. Αυτό που εσείς αποκαλείτε πολύ εύστοχα «αστική καθημερινότητα» είναι αυτό που ο Κ. Μπακογιάννης ονομάζει «πολιτισμό της καθημερινότητας» και τον οποίο μεθοδικά και με επιμέλεια υπηρετεί όλη η δομή του Δήμου. Να σας πω ένα παράδειγμα: η καθαριότητα, που και για μένα είναι απόλυτη προτεραιότητα, λειτουργεί υποδειγματικά. Ο δήμαρχος είναι πολύ περήφανος για τους ανθρώπους της καθαριότητας και τις κυριακάτικες επιχειρήσεις στις γειτονιές και σχεδιάζει τη μέρα που θα καταφέρει να υπογειοποιήσει τους κάδους στο κέντρο της πόλης. Η αντιδημαρχία καθαριότητας κάνει σπουδαίο έργο.
⇒ Η Κατερίνα Κοσκινά είναι διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης-μουσειολόγος και επιμελήτρια εκθέσεων. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Έχει εργαστεί στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (1988-1992), στο Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου (1992-2014) ως επιμελήτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια του ιδρύματος και στην Alpha Bank ως καλλιτεχνική σύμβουλος της Διοίκησης και επιμελήτρια της συλλογής έργων τέχνης της (1992-2014). Από το 2008 έως τον Ιανουάριο του 2015 υπήρξε πρόεδρος ΔΣ του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και από το 2011 έως το 2015 διετέλεσε διευθύντρια της 3ης, 4ης και 5ης Biennale Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Από τον Δεκέμβριο του 2014 έως τον Δεκέμβριο του 2018 ήταν διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Έχει διατελέσει μέλος της Επιτροπής Αισθητικής Πλαισίωσης της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. (1998-2011), καλλιτεχνική σύμβουλος της Οργανωτικής Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων–Αθήνα 2004 Α.Ε. (2000-2004) και εθνική επίτροπος της 23ης Biennale του Σάο Πάολο (1996), της 51ης Biennale της Βενετίας (2005) και της 57ης (2017). Έχει επιμεληθεί πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Για το έργο της της έχει απονεμηθεί το παράσημο του Cavaliere dell’Ordine della Stella d’Italia και του Chevalier dans l’Ordre national de la Légion d’Honneur αντίστοιχα από την Ιταλική και τη Γαλλική Δημοκρατία.