Στις 23 Μαρτίου του 2004 προβλήθηκε το 32ο και τελευταίο επεισόδιο της ιστορικής δραματικής σειράς Tae Jang-geum (στα αγγλικά κυκλοφόρησε ως Jewel of the palace), που αφορούσε την πρώτη γυναίκα που έγινε βασιλική αρχίατρος, πίσω στον 15ο αιώνα. Η ιστορία της Τζανγκ-γκουμ προβλήθηκε σε 91 χώρες, ενώ τα σκηνικά της σειράς έγιναν θεματικό πάρκο. Το 2012 και μέσα σε μία νύχτα, ένα τραγούδι κατέκτησε ολόκληρο τον πλανήτη. Με στίχους σε μια γλώσσα εντελώς διαφορετική από την παγκόσμια lingua franca και με μια διασκεδαστική χορογραφία που φτάνει μέχρι τον Λευκό Οίκο, ο Psy διακωμωδεί τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς σε μια μεγαλοαστική περιοχή της Σεούλ που λέγεται Γκάνγκναμ και γίνεται ο πρώτος καλλιτέχνης που σπάει το φράγμα του ενός δισεκατομμυρίου προβολών στο YouTube. Το 2019 θεατές αρχίζουν να μιλούν και να γράφουν γι’ αυτή την ταινία από τη Νότια Κορέα που μόλις βραβεύτηκε στις Κάννες και κανείς δεν μπορεί να περιγράψει ακριβώς την πλοκή της. Λίγους μήνες αργότερα, τα Παράσιτα του Μπονγκ Τζουν-χο γίνονται το πρώτο μη αγγλόφωνο φιλμ που κερδίζει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Και ερχόμαστε στις 13 Οκτωβρίου, όταν το Netflix ανακοίνωσε στα κορεάτικα πως το Squid Game του Χουάνγκ Ντονγκ-χιου έγινε η πιο επιτυχημένη σειρά της πλατφόρμας, με 111 εκατ. λογαριασμούς να την έχουν παρακολουθήσει έστω και για δύο λεπτά. Πρόκειται για ένα δράμα επιβίωσης, όπου άνθρωποι με τεράστια οικονομικά προβλήματα συμμετέχουν σε θανατηφόρα παιχνίδια με έπαθλο 45,6 δισ. γουόν (~33 εκατ. ευρώ).
Τα παραπάνω γεγονότα είναι μόνοι μερικοί σταθμοί της πορείας του κορεάτικου κύματος ή hallyu, όπως αναφέρεται στη Νότια Κορέα, που ξεκίνησε ως μια συστηματική προσπάθεια των νοτιοκορεάτικων κυβερνήσεων να δημιουργήσουν μια σύγχρονη πολιτιστική βιομηχανία για τους πολίτες της χώρας, οι οποίοι είχαν δεινοπαθήσει από δικτατορία, λογοκρισία, οικονομικές αναταράξεις και έναν ανήσυχο γείτονα, και εξελίχθηκε σε ένα εξαγώγιμο προϊόν που εκτόξευσε το ΑΕΠ της χώρας και τη βοήθησε να εδραιωθεί ως μια υπερδύναμη. Προσδεθείτε και ρίξτε μια ματιά σε έναν κόσμο που εκτείνεται πέρα από τις καλογυρισμένες ταινίες, τα πεντανόστιμα φαγητά και τα οικονομικά προϊόντα περιποίησης.
K-power
Όταν ο πολιτικός επιστήμονας Τζόζεφ Νάι εισήγαγε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 την έννοια της ήπιας (soft power) και της σκληρής ισχύος (hard power), η Νότια Κορέα έγειρε προς τη δεύτερη λόγω της στρατιωτικής δικτατορίας που εγκαθίδρυσε ο Παρκ Τσουνγκ-χι από το 1961. Στα 27 χρόνια που διήρκεσε, η κυβέρνηση «έφτιαξε δρόμους» και την οικονομία της χώρας, χάρη στις βιομηχανίες που διοικούνταν από τις πιο επιφανείς οικογένειες της χώρας (chaebol). Ως προς την ατομική έκφραση και την καλλιτεχνική ελευθερία, αρκεί να φανταστείτε πως στρατιώτες κυκλοφορούσαν στους δρόμους με χάρακες και μετρούσαν το μήκος στις φούστες των γυναικών και σήκωναν τα καπέλα των ανδρών για να μετρήσουν το μήκος των μαλλιών τους. Η αποκατάσταση της δημοκρατίας έφερε τρομακτικές αλλαγές στο κομμάτι του πολιτισμού. Το εμπάργκο στις ξένες ταινίες ήρθη. Το Χόλιγουντ και τα μάνγκα κατέκτησαν τη Νότια Κορέα, σε βαθμό που οι πολίτες απαξίωναν οτιδήποτε ήταν κορεάτικο. Όταν η κυβέρνηση αντιλήφθηκε πως το παγκόσμιο box-office του Τζουράσικ Παρκ, με κέρδη πάνω από ένα δισ., ξεπέρασε τις πωλήσεις του 1,5 εκατομμυρίου αυτοκινήτων Hyundai, τότε της ήρθε μια ιδέα. Γιατί να μη δημιουργήσει και η Νότια Κορέα μια πολιτιστική βιομηχανία, όπως έκανε η Αμερική και η Ιαπωνία, η οποία θα τονώσει την εθνική υπερηφάνεια, θα στρέψει την προσοχή του πλανήτη σ’ αυτή τη χερσόνησο, θα προσελκύσει επενδυτικό κεφάλαιο και θα την καταστήσει υπολογίσιμη δύναμη στην παγκόσμια πολιτική σκακιέρα, χωρίς καμία επίδειξη του οικονομικού και στρατιωτικού υλικού, όπως προστάζουν οι αρχές της hard power; Επιδοτήσεις σε βιομηχανίες και επιχειρηματίες για να επενδύσουν στον πολιτισμό, 300 νέα πανεπιστημιακά τμήματα με αντικείμενο σπουδών τις τέχνες ήταν αρκετά για να κρατήσουν ακέραια τη χώρα από την οικονομική κρίση του 1997, αλλά τίποτα δεν θα γινόταν χωρίς τη μουσική.
K-pop
Αθωότητα και ομόνοια. Αν ήθελε κανείς να τραγουδήσει στη Νότια Κορέα επί δικτατορίας, οι στίχοι θα έπρεπε να περιέχουν αυτές τις δύο έννοιες στα συμφραζόμενά τους· διαφορετικά, λογοκρισία. Ακόμα και μετά την επαναφορά της δημοκρατίας, ο φόβος ήταν τέτοιος που η χώρα ακόμα ζούσε στον ρυθμό μιας ύπνωσης, προκαλούμενης από τους ήχους μιας ιδιότυπης λαϊκής μπαλάντας, μέχρι που εμφανίστηκε στην τηλεόραση ο Σέο Ταϊτζί και η «παρέα» του. Η ποπ, η τέκνο, η ροκ και το R&B και η δύναμη της τηλεόρασης στη Νότια Κορέα επηρεάζουν τόσο πολύ το νεανικό συγκρότημα, που ανακατεύουν όλα τα είδη μαζί στα τραγούδια τους, ενσωματώνοντας και χορογραφίες που μπορούν να καθηλώσουν τους τηλεθεατές. Λόγω της δύναμης του μέσου, οι τηλεθεατές πρώτα βλέπουν τη μουσική και ύστερα την ακούν. Σε αυτό ακριβώς το σημείο ξεκινάει η K-pop αλλά και το κορεάτικο κύμα.
Στον χώρο της Κ-pop, τα όρια μεταξύ τέχνης και βιομηχανίας είναι δυσδιάκριτα και σκοτεινά. Οι cheabol βρίσκουν μια επενδυτική ευκαιρία στην K-pop και ευνοούν τη χρηματοδότηση εταιρειών που λειτουργούν περισσότερο ως μηχανές παραγωγής ειδώλων παρά ως δισκογραφικές εταιρείες. Μέχρι οι BTS, οι ΕΧΟ και οι Blackpink να κατακτήσουν την παγκόσμια μουσική σκηνή, χιλιάδες παιδιά κυνηγούν το όνειρό τους μετά το σχολείο και εκπαιδεύονται σε ακαδημίες ταλέντων, ακολουθώντας ένα σκληρό πρόγραμμα με διαρκή προπόνηση, περιορισμένο φαγητό και ελάχιστο ελεύθερο χρόνο. Στόχος είναι να γίνουν οι επόμενοι σταρ της χώρας. Πολλοί βγαίνουν στη σκηνή και σε σόου ταλέντων στη μικρή οθόνη και σύντομα διαγράφονται. Οι πιο τολμηροί δοκιμάζουν σόλο καριέρες και εκπληρώνουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ενώ κάποιοι λίγοι γίνονται παραγωγοί και οργανώνουν ένα ιδιότυπο κάστινγκ ταλέντων που πρώτα κατακτά την Άπω Ανατολή και πολύ σύντομα τον κόσμο. Σε αυτό συμβάλλουν οι εθιστικά μιμητικές χορογραφίες και τα περιεχόμενα των στίχων που μιλούν για θέματα ψυχικής υγείας στην εφηβεία, για το χάσμα των γενεών, την αυτοπεποίθηση και τονίζουν τη φροντίδα απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Ακόμη μεγαλύτερο ρόλο όμως παίζουν τα πανίσχυρα σύμπαντα των φαν, που αποτελούν τους άτυπους διαμοιραστές της κορεάτικης κουλτούρας στον κόσμο (π.χ. ARMY των BTS, EXO-L κ.λπ.), καθώς μεταφράζουν τα βίντεο των συγκροτημάτων στα αγγλικά και επεξηγούν τις κορεάτικες συνήθειες και μόδες που προκαλούν την περιέργεια σε κάποιο fandom που βρίσκεται στην άλλη όχθη του ωκεανού.
K-wave
Ένα τρανταχτό παράδειγμα θα μπορούσε να ήταν το mukbang. Στα ελληνικά δεν υπάρχει αντίστοιχη λέξη. Αν όμως την πληκτρολογήσετε στο YouTube και ξαφνικά αρχίσετε να λιμπίζεστε τραγανιστές φτερούγες κοτόπουλου, κίμτσι και τόκποκι (από κέικ ρυζιού και ψαριού), επειδή βλέπετε εφήβους να τρώνε και να «αλληλεπιδρούν» μαζί σας για να κάνουν πιο ανώδυνο τον εγκλεισμό τους μέσα στην πανδημία, τότε πέτυχαν τον σκοπό τους.
Ένα άλλο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι τα manhwa, έντυπα και διαδικτυακά κόμικς που διαβάζονται στο κινητό και μεταφράζονται στα αγγλικά. Στη λίστα με τα παραδείγματα προστίθενται οι προτάσεις για K-dramas, σειρές που αποτελούνται συνήθως από απλές πλοκές με έντονη δραματοποίηση και σκηνές που αποπνέουν ρομαντικότητα, και οι συμβουλές ομορφιάς και περιποίησης του προσώπου. H Κ-beauty αποτελεί μια νέα έκφανση του hallyu, που έχει τις ρίζες της στην αγροτική κοινωνία προηγούμενων αιώνων. Η περιποίηση του προσώπου παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των Κορεατών, καθώς μαθαίνουν από μικρή ηλικία για τη φροντίδα του δέρματός τους (π.χ. η καθ’ όλα σχολαστική συνήθεια των δέκα βημάτων καθημερινής περιποίησης). Τα κορεάτικα πρότυπα ομορφιάς συμβάλλουν στην απήχηση της K-beauty στις γειτονικές αγορές (Κίνα, Ινδία, Χονγκ Κονγκ), στην αλλαγή νοοτροπίας σε σχέση με τα πρότυπα ομορφιάς, τα οποία δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθούν τις επιταγές της δυτικότροπης κουλτούρας, και στην εδραίωση της Νότιας Κορέας ως κυρίαρχης στον χώρο της παγκόσμιας βιομηχανίας ομορφιάς, αλλά και ως ενός κορυφαίου τουριστικού προορισμού για πλαστικές επεμβάσεις.
K-dark
Το 2018 εμφανίστηκε στη Σεούλ το κίνημα Escape the corset, επηρεασμένο από το #MeToo, και εκδηλώθηκε ως μια γενικευμένη οργή απέναντι στα πρότυπα ομορφιάς που πλασάρονται στα νοτιοκορεάτικα μέσα και επιβάλλονται ως αποδεκτά από την κορεάτικη κοινωνία. Γυναίκες και άνδρες έχουν χάσει τη δουλειά τους λόγω της εμφάνισής τους, ενώ πολλοί έφηβοι έχουν αναπτύξει σύνδρομα κατωτερότητας εξαιτίας μειωτικών σχολίων και ερωτικών απορρίψεων και ζητούν ως δώρο αποφοίτησης από τους γονείς τους μια πλαστική επέμβαση.
Η βιομηχανία της K-beauty με το διαρκές πλασάρισμα των προϊόντων και η αντίστοιχη της K-pop, που ορίζει τρόπον τινά τα πρότυπα ομορφιάς, ασκούν τρομερή πίεση ακόμη και σε μοντέλα και καλλιτέχνες που βιοπορίζονται από αυτές, βλάπτοντας ανεπανόρθωτα την ψυχική και σωματική τους υγεία. Σαν να μην έφτανε η σκληρή προετοιμασία των εφήβων που θέλουν να ακολουθήσουν το μονοπάτι της δόξας, οι νεαροί καλλιτέχνες εργάζονται με χαμηλούς μισθούς ή και χωρίς χρήματα για τεράστιο χρονικό διάστημα, καθώς δεσμεύονται με ισχυρά συμβόλαια (slave contracts) από τις «δισκογραφικές» εταιρείες.
Η πίεση πηγάζει σχεδόν αποκλειστικά από τις βιομηχανίες και τις chaebol και οδηγεί σε μια ολοένα αυξανόμενη εντατικοποίηση φαινομένων ισχυρού κοινωνικού ανταγωνισμού. Ένας ανταγωνισμός που εξοστρακίζει όσους δεν συμμορφώνονται με τα πρότυπα ομορφιάς ή όσους δεν έχουν σημαντικές διασυνδέσεις, διογκώνοντας τις κοινωνικές διαφορές. Μια δοκιμή του Squid Game και των Παράσιτων μπορεί να σας πείσει για του λόγου το αληθές.
K-period
Εκατομμύρια άνθρωποι σερφάρουν πάνω στο κορεάτικο κύμα. Ακούν K-pop, βλέπουν K-dramas, παρακολουθούν ταινίες όλων των ειδών, δοκιμάζουν ασιατικά φαγητά, μαθαίνουν τα απρόβλεπτα ιδεόφωνα από τα οποία αποτελείται η κορεάτικη γλώσσα (έβδομη πιο δημοφιλής γλώσσα στην πλατφόρμα εκμάθησης ξένων γλωσσών του Duolingo), δοκιμάζουν καλλυντικά από τη Σεούλ και την Μπουσάν. Και μόνο καλό σημάδι θεωρείται αυτό. Ο πλανήτης ανακαλύπτει έναν πολιτισμό και μια χώρα που ίσως να της έδινε προσοχή μόνο σε κάθε Μουντιάλ, αλλά χάρη στο hallyu βρίσκει ήχους και εικόνες που ταυτίζουν την κορεάτικη κουλτούρα με τη δική του. Ωστόσο, όταν το κύμα επιστρέφει πίσω στις ακτές της χώρας που το προκάλεσε, ο κρότος είναι πιο εκκωφαντικός. Είτε αφορά τα γεγονότα πίσω από τη βιτρίνα είτε επειδή αναμειγνύεται με τη σκληρή ισχύ, όπως στην περίπτωση της Κίνας, που αναχαίτισε το hallyu με απαγορεύσεις εξαιτίας μιας αμυντικής συμφωνίας μεταξύ της Νότιας Κορέας και των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το hallyu είναι η τέλεια εφαρμογή τού πώς να κατακτήσεις τον κόσμο με τον πολιτισμό σου, χωρίς να θυσιάζεις τίποτα από τη φόρμουλα που σε έκανε δημοφιλή στη χώρα σου. Και εδώ υπάρχουν πολλά μαθήματα.