Φθινόπωρο του 2020, λίγες ημέρες μετά την επιβολή της δεύτερης καραντίνας. Ο Βασίλης Σφακιανόπουλος έχει φύγει από την τελευταία του δουλειά και είναι αποφασισμένος να μην επιστρέψει ποτέ σε corporate περιβάλλον. Μια πολλά υποσχόμενη καριέρα ως creative director εγκαταλείπεται. Είναι κάτι που πιστεύει ότι δεν του πάει, κάτι που σίγουρα δεν αγαπάει. Για έναν νέο πατέρα δεν είναι μια εύκολη απόφαση. Εκείνο το απόγευμα, σε μια στιγμή αβεβαιότητας για τον ίδιο, για τη χώρα και τον κόσμο (η πανδημία επιστρέφει δριμύτερη), ο Βασίλης κάνει ένα κάλεσμα από τη σελίδα του στο Facebook για μια δράση καθαρισμού στα αγαπημένα του Τουρκοβούνια, όχι πολύ μακριά από το Αττικό Άλσος. Συγκεντρώνονται έξι άτομα, οι περισσότεροι φίλοι του. Μαζεύουν περίπου 3.600 λίτρα σκουπιδιών. Το ημερολόγιο δείχνει 15 Νοεμβρίου 2021.
Κάπως έτσι γεννιούνται οι Save Your Hood, που σήμερα γιορτάζουν τα πρώτα τους γενέθλια εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν: το ραντεβού έχει δοθεί για τις έντεκα το πρωί στον γνωστό λόφο.
Έναν χρόνο μετά, η εθελοντική πρωτοβουλία, που έγινε αμέσως viral στο διαδίκτυο, όχι μόνο δεν «ξεφούσκωσε» (όπως συμβαίνει συχνά με διάφορες πρωτοβουλίες αυτού του είδους), αλλά διαρκώς εξαπλώνεται, χάρη σε ένα πολύ ευέλικτο σχήμα αυτο-οργάνωσης: μία φορά την εβδομάδα, κάθε Δευτέρα, ανεβαίνει στη σελίδα της ομάδας στο Facebook μια ανοικτή ψηφοφορία με υποψήφιες τοποθεσίες για καθαρισμό που προτείνουν τα μέλη και οι διαχειριστές του γκρουπ, έτσι ώστε να μπορεί ο καθένας να δηλώσει συμμετοχή στη δική του γειτονιά. Οι προτάσεις που συγκεντρώνουν ενδιαφέρον και συμμετοχές παίρνουν το «πράσινο φως» και βαίνουν προς υλοποίηση. «Με τον χρόνο έχουν αναδειχθεί τοπικοί συντονιστές από τις περισσότερες περιοχές όπου πηγαίνουμε, αλλά είναι σημαντικό ότι όλες οι πρωτοβουλίες έρχονται από τη βάση των εθελοντών μας», εξηγεί ο Βασίλης. Σήμερα, ούτε λίγο ούτε πολύ, υπάρχουν 126 ομάδες Save Your Hood σε όλη την Ελλάδα (κάποιες διαθέτουν και δική τους σελίδα στο Facebook), ενώ αξιοπρόσεκτη είναι η ανταπόκριση και στην Κύπρο (5.635 μέλη, 3.861 ενεργοί εθελοντές).
Παιδιά της πανδημίας
Το timing της καραντίνας υπήρξε καθοριστικό, όπως παραδέχεται και ο Βασίλης. «Χωρίς το λοκντάουν, ίσως να μην είχα ποτέ σκεφτεί να οργανώσω εκείνο το πρώτο κάλεσμα. Και σίγουρα η ομάδα δεν θα είχε τον χαρακτήρα που απέκτησε τους πρώτους καθοριστικούς μήνες». Τον ρωτάω γιατί. «Σε μια εποχή που οι διαδημοτικές μετακινήσεις δεν ήταν εφικτές, όλοι επικεντρωθήκαμε στη γειτονιά μας. Το λέω κατ’ αρχάς για τον εαυτό μου. Είχα ταξιδέψει στην άλλη άκρη της γης ως εθελοντής και ξαφνικά ήταν σαν να με χτύπησε ρεύμα: δεν είχα μαζέψει ούτε ένα σκουπιδάκι από το δικό μου μέρος, που είναι ταυτισμένο με όλη μου την παιδική και την εφηβική ηλικία. Έτσι, ξαφνικά, το περίφημο sms νούμερο 6 (σωματική άσκηση) απέκτησε διαφορετικό περιεχόμενο. Αλλά δεν ήμουν μόνο εγώ. Οι φίλοι που ανακάλυπταν την πρωτοβουλία μας συνειδητοποιούσαν αμέσως ότι θα έπρεπε να επικεντρωθούν υποχρεωτικά στη δική τους περιοχή. Τους παρακαλούσαμε να μείνουν στα όρια της γειτονιάς τους. Και αυτό δούλεψε και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία μας. Γιατί, αν κάτι με ενοχλούσε σε παρόμοιες δράσεις καθαρισμού από εθελοντές, ήταν το γεγονός ότι δεν υπήρχε επαγρύπνηση και επαναληπτικότητα, έτσι ώστε να διατηρείται ένα μέρος που καθαρίζεται σε καλή κατάσταση για μεγάλο διάστημα. Το ζήτημα είναι να πας και να ξαναπάς, και αυτός ο δεσμός αποκτάται μόνο αν είναι κάπου κοντά σου, κάπου που νοιάζεσαι πραγματικά».
Καθώς συζητάμε με τον Βασίλη, δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω πώς ξεπήδησε από μέσα του όλο αυτό το πάθος που τροφοδοτεί με πολλές ώρες καθημερινή δουλειά την υπόθεση του Save Your Hood. Μου μιλάει αμέσως για τον φυσιολάτρη πατέρα του, τις ατελείωτες ώρες πεζοπορίας στο βουνό, τον προσκοπισμό, το ελεύθερο κάμπινγκ με τους γονείς του χειμώνα καλοκαίρι. «Αν μεγαλώσεις έτσι, δεν γίνεται να μη συνδεθείς με τη φύση με έναν πολύ θεμελιώδη τρόπο. Ο πατέρας μου με δίδαξε τον σεβασμό για τη φύση, αλλά μέχρι κάποια ηλικία δεν μπορούσα να το δω αυτό μέσα στην πόλη». Ο Βασίλης Σφακιανόπουλος σπούδασε βιομηχανικό σχεδιασμό και πίστευε ότι σε έναν ιδανικό κόσμο θα μπορούσε να συνδυάσει την αγάπη για τη δουλειά του και τον έρωτα για το φυσικό περιβάλλον. «Η πραγματικότητα στις εταιρείες όπου εργάστηκα με προσγείωσε. Μπορεί να υπήρχαν καλές προθέσεις, αλλά εξαντλούνταν σε μεμονωμένες πρωτοβουλίες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που από κάποια στιγμή και μετά πιστεύω ότι γίνονται κυρίως για τα μάτια του κόσμου. Σε κάθε περίπτωση, δεν μου έφτανε κάτι τέτοιο και αποφάσισα να πάρω το ρίσκο».
Εθελοντισμός και παρεξηγήσεις
«Και τι κάνετε, μόνο καθαρίζετε;» Έχω το θράσος και αστειεύομαι όταν μέσα σε έναν χρόνο οι Save Your Hood έχουν μαζέψει περισσότερα από επτά εκατομμύρια λίτρα σκουπίδια, αλλά ο Βασίλης παίρνει την ερώτηση στα σοβαρά και μου μιλάει για το «seed bombing», τη διασπορά σπόρων σε μια περιοχή με στόχο τον εμπλουτισμό της χλωρίδας της. «Δεν σκάβεις, δεν επεμβαίνεις στο χώμα, απλώς προχωράς στη διασπορά με απόλυτο σεβασμό στη βιοποικιλότητα της περιοχής».
Η Save Your Hood έχει πλέον νομική μορφή, βήμα αποφασιστικό για να επιλύονται γρήγορα θέματα και κυρίως για να είναι εφικτή η συνεργασία με δημόσιους φορείς. Αλήθεια, οι Save Your Hood δεν είναι απέναντι στο κράτος; «Προσωπικά, αλλά αυτή είναι και η φιλοσοφία της ομάδας, δεν σηκώνουμε το δάχτυλο σε κανέναν. Φυσικά, συνεργαζόμαστε με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μας στηρίζουν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ας πούμε μας προμηθεύουν με υλικά όπως κατάλληλες σακούλες, εργαλεία, ενώ κινητοποιούν τους μηχανισμούς τους για να γίνει η αποκομιδή των όσων έχουμε συγκεντρώσει. Αλλά νομίζω και οι ίδιοι μαθαίνουν από μας, τους βοηθάμε να γίνουν καλύτεροι. Νομίζω είμαστε καλή επιρροή».
Σε μια χώρα με περιορισμένη εθελοντική κουλτούρα, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο κάποιοι δικαστές του πληκτρολογίου να πετροβολούν τους εθελοντές γιατί «κάνουν αυτό που θα έπρεπε να κάνει το κράτος», τους θεωρούν δηλαδή λίγο «κορόιδα» ή (αν θέλετε και λίγη ιδεολογική επικάλυψη) «συνεταιράκια του συστήματος». Ο Βασίλης Σφακιανόπουλος τα ακούει όλα αυτά, ξέρει σε ποια χώρα γεννήθηκε και μεγάλωσε. «Υπάρχουν μια σειρά από παρεξηγήσεις, αλλά νομίζω ότι, αν ο εθελοντισμός γίνεται για σωστούς σκοπούς, μόνο θετικό αποτύπωμα μπορεί να αφήσει. Εμείς το κάνουμε από την καρδιά μας. Αλλά χρειάζεται να έχεις υπομονή για να δεις αποτέλεσμα. Έρχονται παιδιά να βοηθήσουν και έχουν την ψευδαίσθηση ότι με μία ή δύο φορές μπορείς να αλλάξεις την εικόνα. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, χρειάζεται να πας και να ξαναπάς σε ένα μέρος για να επηρεάσεις τα μυαλά όσων έχουν ευθύνη για την εμφάνισή του. Και αναφέρομαι τόσο στους δήμους όσο και σε εμάς τους πολίτες. Η ευθύνη είναι 50-50».
Η καρδιά του εθελοντή
Λίγο πριν αφήσω τον Βασίλη στην πυκνή από υποχρεώσεις καθημερινότητά του, τον ρωτάω για το προφίλ των εθελοντών της ομάδας. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η συμμετοχή των γυναικών, που αγγίζει το 70%». Όσο για τις ηλικίες, περισσότερο από το ένα τρίτο των ενεργών εθελοντών (36%) προέρχεται από τη δεξαμενή της ομάδας 25-34 ετών. Ακολουθεί το ηλικιακό γκρουπ 35-44 (26%). Και μια πραγματικά τελευταία ερώτηση: τι συμβαίνει στην καρδιά ενός εθελοντή όταν λαμβάνει χώρα ένα έκτακτο γεγονός; Όπως, για παράδειγμα, οι φωτιές του περασμένου Αυγούστου; Ο Βασίλης χαμογελάει. Δεν ξέρω ότι έχω αγγίξει μια ευαίσθητη χορδή, καθώς έχει μακροχρόνια, οικογενειακή σχέση με τα Ελληνικά της Βόρειας Εύβοιας. «Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία. Μέσα σε λίγες ώρες, είδα ανθρώπους που απλώς καθάριζαν σε γειτονιές και σε πάρκα να μεταμορφώνονται σε εθελοντές εκτάκτου ανάγκης. Δημιουργήσαμε μια ομάδα κρούσης που την αποτελούσαν εκπαιδευμένοι εθελοντές δασοπυροσβέστες και κτηνίατροι και σχηματίσαμε μικρά γκρουπ που βοηθούσαν είτε απευθείας στο πεδίο σβήνοντας τη φωτιά, είτε βρίσκοντας και μεταφέροντας ζώα σε ασφαλείς χώρους, είτε απλώς συγκεντρώνοντας και μεταφέροντας είδη πρώτης ανάγκης για όσους πάλευαν στην πρώτη γραμμή». Ο ίδιος ο Βασίλης περπάτησε τον Οκτώβριο 185 ολόκληρα χιλιόμετρα που συνδέουν την Κυψέλη με τα Ελληνικά μαζεύοντας σκουπίδια, σε μια συμβολική εβδομαδιαία δράση crowdfunding για την ενίσχυση των πυρόπληκτων στην Εύβοια. Νομίζω ότι είχα πάρει την απάντησή μου: μία φορά εθελοντής, για πάντα εθελοντής.