«Μπολερό» του Μορίς Ραβέλ – συμβατική επιλογή για πρόγραμμα του καλλιτεχνικού πατινάζ. Ορχηστρικό κομμάτι διάρκειας δεκαεπτά λεπτών, που χαρακτηρίζεται από τη διαρκή επανάληψη του μουσικού θέματος. Πρώτα ξεκινάει το φλάουτο, μετά προστίθεται το κλαρινέτο σε σι ύφεση και σταδιακά προστίθενται τα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας που εμπλουτίζουν το θέμα, οδηγώντας σε ένα δυναμικό κρεσέντο. Για κάποιο μέλος της ορχήστρας –ενδεχομένως και για κάποιον/α αθλητή/τρια– ο πειρασμός να παρασυρθεί και να χάσει τον ρυθμό είναι μεγάλος, αλλά πλησιάζοντας στο κρεσέντο, όπου συμμετέχουν και τα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας και κορυφώνεται η προσπάθεια ενός/μιας πατινέρ, επιβάλλεται να παρασυρθούν και να νιώσουν ανίκητοι.
Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, στο ελεύθερο πρόγραμμα του ομαδικού αγωνίσματος στο καλλιτεχνικό πατινάζ, η 15χρονη Καμίλα Βαλίεβα από το Καζάν της Ρωσίας φρόντισε να μην ενδώσει σε κανέναν πειρασμό. Πρόβαρε αυτή τη στιγμή για μήνες σε ένα ρινγκ στη Μόσχα, κάτω από το ανέκφραστο βλέμμα της προπονήτριάς της, Ετιέρι Τουτμπιερίτζε, και του χορογράφου της, Ντανιίλ Γκλέιχενγκαουζ. Βαθιά ανάσα. Ησυχία. Στην αρένα, το Μπολερό ακούγεται μιξαρισμένο. Η Βαλίεβα δεν παρασύρεται από τον ρυθμό. Επιχειρεί δύο τετραπλά άλματα: ένα τετραπλό σάλχο και έναν συνδυασμό τετραπλού με τριπλό τόλουπ. Η εκτέλεση και η προσγείωση είναι επιτυχημένες. Γίνεται η πρώτη γυναίκα που τα καταφέρνει σε Ολυμπιακούς. Στιγμή που περνάει σαν αστραπή και η οποία, μετά το πρόγραμμα και τα αναφιλητά της στη μέση ενός άδειου αθλητικού θόλου, θα επαναλαμβάνεται σε αργή κίνηση στην τηλεόραση, σε stories στο Instagram, στο TikTok, στις ειδήσεις, παρόλο που έπεσε στη δεύτερη προσπάθειά της. Ξεσπάει σε αναφιλητά και περιμένει τη βαθμολογία της, όσο ο σχολιαστής του βρετανικού Eurosport, Κρις Χάουαρθ, τη χαρακτηρίζει ως τη σπουδαιότερη πατινέρ που έχει δει ποτέ.
Τα ρωσικά θαύματα
Ζητήσαμε τη γνώμη του πολύπειρου σχολιαστή του αθλήματος, Αλέξη Κωστάλα, για το σχόλιο του Βρετανού συναδέλφου του και με το στοιχείο που προκαλεί τους διθυράμβους γύρω από το όνομά της. «Είναι σίγουρα μία από τις μεγαλύτερες αθλήτριες. Η φοβερή μουσικότητα, η εκφραστικότητά της, καθώς και η εκπληκτική ευκαμψία της, τα άλματά της. Οι περιστροφές Μπίλμαν που έκανε ήταν μαγικές. Εκεί φάνηκε η ποιότητά της, στον τρόπο που ερμήνευε το πρόγραμμά της», αναφέρει, αν και πιστεύει πως δόθηκε υπερβολική βαρύτητα στο τετραπλό άλμα της νεαρής αθλήτριας. «Πολλές αθλήτριες έχουν επιχειρήσει δύσκολα άλματα, όπως το τριπλό άξελ της Μιντόρι Ίτο το 1988 ή το τετραπλό σάλχο της Μίκι Άντο. Υπήρχε άλλη μία αθλήτρια που αγωνίστηκε στους φετινούς Ολυμπιακούς, η Αλεξάντρα Τρούσαβα. Θεωρείται η “βασίλισσα των τετραπλών”. Νομίζω πως στο ελεύθερο πρόγραμμά της έκανε πέντε τετραπλά άλματα». Πιστεύει όμως πως η Βαλίεβα ήταν η αποκάλυψη αυτών των Αγώνων. «Σε κάθε διοργάνωση έχουμε και από μία αποκάλυψη. Το 2014, ήταν η Γιούλια Λιπνίτσκαγια. Το ξεκίνημα και το τελείωμα στο πρόγραμμά της με τη μουσική του Τζον Γουίλιαμς από τη Λίστα του Σίντλερ, το πώς ζούμαρε ο φακός στο πρόσωπό της, ήταν απίστευτα εντυπωσιακά. Μετά βγήκε η Μιεντβιέντεβα, αλλά ατύχησε, γιατί η Ζαγκίταβα της “έκλεψε” το χρυσό».
Το δράμα ενός τριπλού άξελ
Επιστρέφουμε στο Πεκίνο, την ώρα που η Βαλίεβα και το προπονητικό τιμ περιμένουν αυτό που ήδη γνωρίζουν. Η προσπάθειά της ανεβάζει την Ολυμπιακή ομάδα της Ρωσίας στην πρώτη θέση και οι Ρώσοι πανηγυρίζουν ήδη το χρυσό. «Μόνο μια θεϊκή πράξη θα μπορούσε να εμποδίσει το ρωσικό θαύμα που λέγεται Καμίλα Βαλίεβα από την κατάκτηση του τίτλου με το υψηλότερο κύρος στο καλλιτεχνικό πατινάζ», γράφει στον Guardian ο Μπράιαν Άρμεν Γκράαμ.
Ωστόσο, αυτό που ακολουθεί δεν είναι μια «θεϊκή πράξη», αλλά το παιχνίδι της φλόγας με την οποία παίζει η Ρωσία. Η προγραμματισμένη απονομή των μεταλλίων δεν γίνεται ποτέ. Δημοσιεύματα αναφέρουν πως ένα μέλος της ομάδας της Ρωσικής Ολυμπιακής Επιτροπής (ΡΟΕ, όπως αγωνίζεται η Ρωσία λόγω του αποκλεισμού που της επιβλήθηκε για τα σκάνδαλα αναβολικών) βγήκε θετικό σε έλεγχο ντόπινγκ. Σύμφωνα με την πολιτική του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντιντόπινγκ (WADA), σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος, οι ανήλικοι αθλητές δεν υπόκεινται στη δημοσιοποίηση του ονόματός τους. Τα ρωσικά μέσα καθρεφτίζουν τη 15χρονη αθλήτρια. Σύντομα ανακοινώνεται πως η Βαλίεβα βρέθηκε θετική σε ένα απαγορευμένο φάρμακο για την αντιμετώπιση της στηθάγχης, το οποίο ενισχύει την αντοχή της. Παρ’ όλα αυτά, το Αθλητικό Διαιτητικό Δικαστήριο (CAS) κρίνει πως θα αγωνιστεί κανονικά, λόγω του νεαρού της ηλικίας της και δεδομένης της μη ανίχνευσης του δείγματος στη διάρκεια των Αγώνων (το δείγμα ελήφθη έξι εβδομάδες πριν από τους Αγώνες). Αν η Βαλίεβα όμως τερματίσει στις πρώτες θέσεις, η απονομή μεταλλίων δεν θα πραγματοποιηθεί μέχρι να ολοκληρωθούν οι έρευνες.
Αθλητές, προπονητές και σχολιαστές εξαγριώνονται με την απόφαση του CAS και με την ομάδα της ΡΟΕ. Μη Ρωσίδες αθλήτριες ζητούν να θεσπιστούν νέα ηλικιακά όρια, ενώ πολλοί μιλούν για μια απόφαση που ακυρώνει τον αγώνα κατά των ουσιών. «Το πιο εξοργιστικό στην όλη υπόθεση είναι πως όλα αυτά που κάνουν την Καμίλα μια εκπληκτική αθλήτρια (στροφές, ρυθμός, ευλυγισία) δεν μπορούν να προέρχονται από μια ουσία. Ωστόσο, η ομάδα της δεν ήθελε να παίξει με τους κανόνες», έγραψε στο Twitter ο χάλκινος Ολυμπιονίκης το 2018 στο άθλημα και νυν προπονητής, Άνταμ Ρίπον. Οι Ρώσοι μιλούν για δικαίωση, όσο η Βαλίεβα προετοιμάζεται για τον αγώνα της στο ατομικό των γυναικών.
Μπολερό του Ραβέλ. Ξανά. Τίποτα δεν πηγαίνει καλά. Η εκτέλεση της χορογραφίας δεν βγαίνει, τα άλματα δεν εκτελούνται σωστά. Η ψυχολογική πίεση των τελευταίων ημερών την επηρεάζει. Η προπονήτριά της όμως ζητάει εξηγήσεις. «Εξήγησέ μου γιατί σταμάτησες να μάχεσαι. Μετά από αυτό το άξελ τα παράτησες, γιατί;» τη ρωτάει. Τερματίζει τέταρτη και ξεσπάει σε δάκρυα. Η προσοχή μεταφέρεται στις άλλες δύο Ρωσίδες αθλήτριες που τερματίζουν στις πρώτες θέσεις. Η Άννα Σιερμπακόβα, που κερδίζει το χρυσό, δηλώνει πως νιώθει κενή μέσα της, ενώ η κάμερα πιάνει την αργυρή Αλεξάντρα Τρούσαβα να ξεσπάει φωνάζοντας πως μισεί το άθλημα. Στη συνέντευξη Τύπου που ακολουθεί, οι αθλήτριες αποδίδουν τις αντιδράσεις τους σε ξεσπάσματα της στιγμής. Η συζήτηση όμως έχει ήδη ξεκινήσει να περιστρέφεται ξανά γύρω από την ψυχική και σωματική υγεία των εφήβων που κάνουν πρωταθλητισμό και της πίεσης στην οποία υποβάλλονται από τους προπονητές και τις ομοσπονδίες.
Αθλήτριες μιας χρήσης
Από το 2014, τα βλέμματα στρέφονται γύρω από τη γυναικεία ομάδα καλλιτεχνικού πατινάζ της Ρωσίας. Κεντρικό πρόσωπο, η 48χρονη προπονήτρια Ετιέρι Τουτμπιερίτζε. Γεννημένη στη Μόσχα, γεωργιανής καταγωγής, έζησε χρόνια στις ΗΠΑ (ήταν παρούσα στη βομβιστική επίθεση στο Οκλαχόμα Σίτι το 1995) διδάσκοντας καλλιτεχνικό πατινάζ σε κορίτσια, πριν επιστρέψει στη Ρωσία για να προστεθεί στην προπονητική ομάδα της σκληροπυρηνικής ακαδημίας Sambo-70, στην οποία εφαρμόζει τις ανορθόδοξες μεθόδους της σε νεαρά κορίτσια που επιλέγουν τον πρωταθλητισμό.
Το σκάνδαλο ντόπινγκ της Βαλίεβα έφερε ξανά στο προσκήνιο τη συζήτηση γύρω από αυτές τις αμφιλεγόμενες πρακτικές που μακροπρόθεσμα αποδεικνύονται ζημιογόνες στο σώμα των νεαρών κοριτσιών. Μια τυπική προπόνηση της Τουτμπιερίτζε αποτελείται από την εκτέλεση και την τελειοποίηση περίτεχνων αλμάτων και την επανάληψή τους, ενώ περιλαμβάνονται η αφυδάτωση και η πείνα. Οι αθλήτριες που επιτυγχάνουν τέτοια δύσκολα άλματα βρίσκονται συνήθως σε προεφηβική ηλικία, καθώς το σώμα τους δεν είναι τόσο ανεπτυγμένο. «Υπάρχει ένα φυσικό πλεονέκτημα στην εκτέλεση ενός άλματος όταν είσαι μικροκαμωμένος και λεπτός, αλλά υπάρχει επίσης ένα τεράστιο τίμημα που έχουν αυτά τα άλματα στους αστραγάλους, στα πόδια και σε άλλα μέρη του ανθρώπινου σώματος», εξηγεί ο Άλεξ Άμπαντ-Σάντος σε ρεπορτάζ του Vox. Ένα τίμημα που φαίνεται να το έχουν πληρώσει μέλη της ομάδας της Τουτμπιερίτζε.
Η Γιούλια Λιπνίτσκαγια, η νεότερη χρυσή Ολυμπιονίκης στο άθλημα, αποσύρθηκε από την ενεργό δράση στα δεκαοκτώ της, μετά από μια σειρά τραυματισμών και ανορεξία. Η 22χρονη Εβγκένια Μιεντβιέντεβα, αργυρή Ολυμπιονίκης το 2018, αντικατέστησε την Τουτμπιερίτζε με τον Καναδό Ολυμπιονίκη Μπράιαν Όρσερ, αλλά λόγω πανδημίας επέστρεψε σ’ αυτήν, για να τερματίσει την καριέρα της τον περασμένο Δεκέμβριο εξαιτίας ενός χρόνιου προβλήματος στην πλάτη. Η Αλίνα Ζαγκίταβα, χρυσή Ολυμπιονίκης το 2018, έχει να συμμετάσχει σε διοργάνωση από το 2020 εξαιτίας έλλειψης κινήτρου και συνεχών τραυματισμών. Κάθε ένα από αυτά τα ονόματα έχει ξεχαστεί και έχει αντικατασταθεί από τη φετινή αρμάδα της ΡΟΕ: Σιερμπακόβα, Τρούσαβα και Βαλίεβα. Σε περίπτωση που εμφανιστούν τραυματισμοί, οι διάδοχοι ήδη αχνοφαίνονται.
Η Τουτμπιερίτζε δέχεται τα πυρά των διεθνών μέσων για τον τρόπο που καταστρέφει καριέρες εφήβων πατινέρ με ριψοκίνδυνες προπονήσεις, για την έλλειψη συμπαράστασης στις αθλήτριές της και για τον βαθμό ευθύνης που της αναλογεί στο σκάνδαλο ντόπινγκ της Βαλίεβα, με τον πρόεδρο της ΔΟΕ, Τόμας Μπαχ, και την αθλήτρια-θρύλο του καλλιτεχνικού πατινάζ Καταρίνα Βιτ να εκφράζουν την ανησυχία και τον θυμό τους αντίστοιχα. Από την άλλη, η Τουτμπιερίτζε απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της ΡΟΕ, του Κρεμλίνου και του μιντιακού κόσμου της Ρωσίας, που πλέκει το εγκώμιό της μέσα από συνεντεύξεις και αφιερώματα στο κρατικό κανάλι. Φαίνεται να μην την αγγίζει τίποτα. Άλλωστε, η δουλειά της είναι να παράγει πρωταθλητές για την καλή πορεία της χώρας της, θα έλεγε κανείς.
Μετά την αυλαία
Αυλαία στο Πεκίνο. Το Μπολερό του Μορίς Ραβέλ θα ακουστεί σε κάποιο μελλοντικό πρόγραμμα ενός πανευρωπαϊκού ή παγκόσμιου πρωταθλήματος, ίσως με κάποιον άλλο αθλητή. Την επόμενη φορά που θα εμφανιστεί η Καμίλα Βαλίεβα στον πάγο, θα κουβαλάει στις πλάτες της και ένα σκάνδαλο ντόπινγκ που οι προπονητές και η ομοσπονδία της δεν έπρεπε να της φορτώσουν. Και εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο σκάνδαλο. Όσοι ακολουθούν το μονοπάτι του πρωταθλητισμού κάνουν θυσίες για την ύψιστη διάκριση, αλλά μέχρι ποιο βαθμό; Γιατί, αν εργοστάσια πατινέρ, όπως αυτό της ρωσικής ομάδας, καταστρέφουν ταλέντα όπως η Λιπνίτσκαγια και η Μιεντμιέντεβα, η υγεία του αθλήματος αρχίζει να βλάπτεται σοβαρά. Και τότε η ομοσπονδία θα πρέπει να αποκτήσει το θάρρος να κάνει γενναίες αλλαγές ή να επιλέξει να διατηρήσει την «παγωμένη» βιτρίνα των πλουμιστών κοστουμιών και των μπουκωμένων μακιγιάζ.
Και η Καμίλα Βαλίεβα; Ποιο είναι το δικό της μέλλον; Θα «επιστρέψει» σε μια μεγάλη διοργάνωση; «Νομίζω ότι θα κάνει πρωταθλητισμό, γιατί έχει τσαγανό», λέει κ. Κωστάλας. «Στο σύντομο πρόγραμμα θα μπορούσε να μην είχε κάνει το τριπλό άξελ, να παίξει με σιγουριά, αλλά ήταν πρόκληση να το δοκιμάσει στο ομαδικό. Αυτό είναι που δείχνει και τη στόφα του πρωταθλητή».