Έχουν περάσει τέσσερις μήνες από την αρχή του χρόνου. Οι υποσχέσεις που είχαμε δώσει στον εαυτό μας έχουν χάσει τη δυναμική τους. Ίσως νιώθουμε ότι χρειαζόμαστε μια τόνωση, ένα μικρό σπρώξιμο για να αντέξουμε μέχρι το καλοκαίρι, να αφήσουμε πίσω μας τη στάσιμη ενέργεια του χειμώνα. Κοινώς, μια ανανέωση. Όταν η αδερφή μου βρίσκεται σε τέτοια διάθεση, αλλάζει θέση στα έπιπλά της. Αν και όχι απαραίτητα με κάποια λογική, αυτό που κάνει επιδρά σημαντικά στην ψυχολογία της. Δεν ξέρω αν αυτό οφείλεται σε κάποια μυστηριώδη δράση του φενγκ σούι ή απλώς στο γεγονός ότι η αλλαγή διαρρύθμισης αναπόφευκτα αλλάζει και την οπτική των πραγμάτων. Η μετακίνηση των επίπλων πιθανώς διευκολύνει και μια εσωτερική μετακίνηση. Τα έπιπλα είναι πάντα στην ίδια θέση, αλλά μπορούν κάλλιστα να είναι και αλλιώς. Ένας συνειρμός που αντίστοιχα μπορεί να γίνει και για άλλα πράγματα στη ζωή: σκέψεις, συναισθήματα, αντιλήψεις.
Οποιαδήποτε μετακίνηση, όμως, προϋποθέτει ένα είδος εξαγνισμού: να πετάξουμε ό,τι δεν μας είναι πια χρήσιμο και να καθαρίσουμε, να τακτοποιήσουμε. Η ονομασία αυτής της διαδικασίας, όταν μάλιστα συμπίπτει με την εαρινή περίοδο, είναι γνωστή στην αγγλοσαξονική κουλτούρα ως spring cleaning (ανοιξιάτικος καθαρισμός). «Η άνοιξη θεωρείται μια περίοδος ανανέωσης, όχι μόνο για τη φύση, αλλά και με βάση τα ανθρώπινα ήθη και έθιμα», είπε στη Vogue η κλινική ψυχολόγος Μάρνι Άμσελεν. «Έπειτα από έναν χειμώνα έχουμε την ανάγκη να -αλλάξουμε δέρμα- και να κινητοποιηθούμε. Νιώθουμε καλύτερα αν κάνουμε και κάτι αντίστοιχο στα σπίτια μας».
ΓΙΑΤΙ ΚΑΘΑΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ
Το spring cleaning δεν αποτελεί τάση των τελευταίων ετών. Είναι μια ανάγκη που αναδύθηκε μέσα από τη ροή της ανθρώπινης ζωής και, καθόλου τυχαία, συνδέεται με την περίοδο της άνοιξης. Σύμφωνα με την Washington Post, τον 19ο αιώνα, ο πιο ουσιαστικός καθαρισμός γινόταν την άνοιξη, επειδή ο χειμώνας άφηνε τα σπίτια επικαλυμμένα με «ένα στρώμα αιθάλης και βρομιάς σε κάθε δωμάτιο». Οι λάμπες εκείνης της εποχής άναβαν με λάδι φάλαινας ή κηροζίνη, οπότε μπορείτε να φανταστείτε το αποτύπωμα που άφηναν στο σπίτι. Ο σωστός καθαρισμός απαιτούσε το άνοιγμα των παραθύρων για να φύγει η αιθάλη, κάτι που μπορούσε να γίνει μόνο κατά τη διάρκεια ημερών με υψηλότερη θερμοκρασία.
Ορισμένοι ερευνητές εντοπίζουν τις ρίζες του spring cleaning στο περσικό έθιμο khaneh tekani, που μεταφράζεται σε «κούνημα του σπιτιού». Με την περσική νέα χρονιά, ή αλλιώς Nowruz, που σύμφωνα με το περσικό ημερολόγιο έπεφτε την πρώτη μέρα της άνοιξης, καθαριζόταν κάθε σπιθαμή του σπιτιού από τις κουρτίνες μέχρι τα έπιπλα. Λίγο δυτικότερα, στην εβραϊκή παράδοση, o ανοιξιάτικος καθαρισμός συνδέεται με το Εβραϊκό Πάσχα. Πριν από την έναρξη της γιορτής, πραγματοποιείται γενική καθαριότητα προκειμένου να απομακρυνθεί από το σπίτι κάθε ψωμί με μαγιά ή αλλιώς chametz. (Οι Αιγύπτιοι σκλάβοι τρέφονταν με άζυμο ψωμί, το οποίο οι Εβραίοι υιοθέτησαν αργότερα ως σύμβολο της επιβίωσής τους. Η ύπαρξη στο σπίτι οποιουδήποτε προζυμιού ή ψωμιού που παρασκευάζεται με μαγιά, ακόμα και ψίχουλα, θεωρείται αχαριστία.) Οι Καθολικοί καθαρίζουν την Αγία Τράπεζα τη Μεγάλη Πέμπτη, ενώ στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο του ανοιξιάτικου καθαρισμού πριν από την Καθαρά Δευτέρα.
ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΧΟΣ
Ο καθαρισμός του σπιτιού μπορεί να είναι πιο σημαντικός από το να φύγει απλώς από το σπίτι η σκόνη, αφόυ υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις ότι κάνει καλό και στην ψυχική μας υγεία. «Η ακαταστασία μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε αγχωμένοι, ανήσυχοι και καταθλιπτικοί», δήλωσε στο Today η Δρ. Λίμπι Σάντερ, επίκουρη καθηγήτρια οργανωσιακής συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Bond της Αυστραλίας και συγγραφέας πολλών μελετών σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της ακαταστασίας. Η Σάντερ διεξήγαγε μια μελέτη που έδειξε ότι η ακαταστασία επηρεάζει αρνητικά τις σχέσεις. «Στον εγκέφαλό μας αρέσει η τάξη, ενώ οι συνεχείς οπτικές υπενθυμίσεις της αποδιοργάνωσης αποστραγγίζουν τους γνωστικούς μας πόρους», σχολίασε η Σάντερ.
Το καθαρό περιβάλλον βοηθάει στην καλύτερη εστίαση στις τρέχουσες εργασίες και στην αποτελεσματικότερη εκτέλεσή τους, καθώς ο οπτικός φλοιός δεν κατακλύζεται από άσχετα αντικείμενα. Ένα ακατάστατο περιβάλλον μπορεί να είναι πηγή στρες, προκαλώντας την αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες). «Στο μυαλό μας, βλέπουμε την ακαταστασία ως ανολοκλήρωτη υπόθεση και αυτή η έλλειψη πληρότητας είναι ανησυχητική και αγχωτική για τους περισσότερους ανθρώπους», εξηγεί στο lifestyle περιοδικό Good House Keeping η ψυχολόγος Σέρι Μποργκ Κάρτερ. Σύμφωνα με έρευνα 2.000 ενηλίκων που δημοσίευσε η OfferUp, το 70% των Αμερικανών λέει ότι η τακτοποίηση του σπιτιού τούς προσφέρει ένα αίσθημα ολοκλήρωσης, το 61% λέει ότι έχει αγχολυτικό χαρακτήρα και το 54% λέει ότι αισθάνονται «χαλάρωση». Μπορεί το τελικό αποτέλεσμα του καθαρισμού να μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα, αλλά και η πράξη του καθαρισμού, αυτή καθαυτή, συμβάλλει με τον τρόπο της. Από μια μελέτη του Πανεπιστημίου Masaryk της Τσεχίας (2015) διαπιστώθηκε ότι οι «επαναλαμβανόμενες και προβλέψιμες ενέργειες», όπως αυτές που σχετίζονται με την καθαριότητα, λειτουργούν ως στρατηγική αντιμετώπισης του προσωρινού άγχους παρόμοια με το να βηματίζει κανείς πάνω κάτω, να παίζει με τα μαλλιά του ή να προσεύχεται. «Η πράξη της δημιουργίας τάξης μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός αντιμετώπισης του άγχους», δήλωσε ο Μάρτιν Λανγκ, εξελικτικός ανθρωπολόγος του τσέχικου πανεπιστημίου, ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης.
ΣΠΙΤΙ ΣΕ ΤΑΞΗ, ΜΥΑΛΟ ΣΕ ΤΑΞΗ
Σύμφωνα με μια έρευνα του 2010 από το Εθνικό Ίδρυμα Ύπνου στις ΗΠΑ, οι άνθρωποι που στρώνουν το κρεβάτι τους κάθε μέρα είναι πιο πιθανό να αναφέρουν ότι κοιμούνται καλά σε καθημερινή βάση, ενώ οι ερευνητές της Clorox ρώτησαν 2.000 άτομα και διαπίστωσαν ότι κάθε ώρα καθαριότητας σχετίζεται με αύξηση της συνολικής ευτυχίας. Από την έρευνα, επιπλέον, προέκυψε ότι οι άνθρωποι που πραγματικά απολαμβάνουν το καθάρισμα είναι κατά 25% πιο ευτυχισμένοι − ας έχουμε στο μυαλό μας, πάντως, ότι η Clorox είναι μια μάρκα χλωρίνης.
Παρ’ όλα αυτά, είναι μάλλον δεδομένο ότι κάποιοι άνθρωποι, έστω, βιώνουν τη διαδικασία της καθαριότητας ως κάτι θεραπευτικό. Η δημοσιογράφος Σιγκούρνι Χούμους έγραψε ένα άρθρο στο Medium για το πώς η διαδικασία της καθαριότητας τη βοηθάει στη διαχείριση της ψυχικής της υγείας: «Δεν καθαρίζω επειδή είναι σημαντικό για μένα, καθαρίζω επειδή μειώνει το άγχος μου… Όσο συχνά κι αν καθαρίζω, πάντα υπάρχει κάτι ακόμα να καθαρίσω. Είναι μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα, και μου αρέσει πολύ. Το καθάρισμα είναι μια θεραπεία που είναι πάντα εκεί για μένα». Σε συνέντευξή της στους Radio Times, η Βρετανίδα ηθοποιός Έλενα Μπόναμ Κάρτερ υποστηρίζει ότι δεν χρειάζεται πλέον να πληρώνει για συνεδρίες ψυχοθεραπείας, αφού ανακάλυψε «τη θεραπεία της καθαριότητας». Είπε επίσης ότι «αν βάλεις σε τάξη το σπίτι σου, βάζεις σε τάξη και το μυαλό σου».
ΑΙΣΘΗΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ
«[Η καθαριότητα] δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση της κυριαρχίας και του ελέγχου του περιβάλλοντός τους. Η ζωή είναι γεμάτη αβεβαιότητα και πολλές καταστάσεις δεν είναι στο χέρι μας, αλλά τουλάχιστον μπορούμε να επιβάλλουμε τη θέλησή μας στον χώρο όπου ζούμε», δήλωσε στο Vice η Ντάρμπι Σάξμπι, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανε-πιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. Είναι ένα φαινόμενο για το οποίο μπορεί να δώσει εξήγηση ο κλάδος της εξελικτικής ψυχολογίας. Σε περιόδους αυξημένου στρες, υιοθετούμε συμπεριφορές με τελετουργική χροιά, όπως η καθαριότητα, για να μειώσουμε το άγχος μας.
Σην προαναφερθείσα μελέτη του Πανε-πιστημίου Masaryk, ο Μάρτιν Λανγκ, που μελετά τελετουργικές συμπεριφορές, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν άγχος για μια δημόσια ομιλία πέρασαν ένα πανί καθαρισμού πάνω από ένα αντικείμενο περισσότερες φορές από εκείνους που δεν είχαν άγχος.
«Στο ανθρώπινο μυαλό αρέσει να προβλέπει πράγματα», εξηγεί ο Νίκολας Κάρλετον στο BBC, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Regina του Καναδά. «Μας αρέσει να ξέρουμε τι πρόκειται να συμβεί, γιατί αυτό μας επιτρέπει να επιβιώνουμε και να αντλούμε πόρους από το περιβάλλον. Όταν δεν έχουμε τον έλεγχο −ή αντιλαμβανόμαστε ότι τα πράγματα είναι χαοτικά και απρόβλεπτα− μπορεί να βιώνουμε άγχος. Από εξελικτική άποψη, αυτό πρέπει να είναι μια χρήσιμη παρόρμηση», λέει ο Κάρλετον. «Μας ωθεί να λαμβάνουμε προφυλάξεις και να προσπαθούμε να ελέγχουμε το περιβάλλον μας, ώστε να μην υπάρχει τίποτα αναπάντεχο που θα μπορούσε δυνητικά να μας βλάψει». Η αίσθηση ελέγχου προέρχεται από την οπτική ανατροφοδότηση που λαμβάνουμε μετά τον καθαρισμό − τα αποτελέσματα είναι άμεσα και απτά. Μπορούμε ευκολότερα να δούμε την επίδραση του ελέγχου μας, και αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΤΟΤΗΤΑΣ
Στο βιβλίο του Το θαύμα της ενσυνείδησης (εκδ. Κοάν), o βουδιστής μοναχός Τιχ Νατ-Χαν περιέγραψε το πώς κάτι τόσο απλό, όπως το πλύσιμο των πιάτων, μπορεί να μετατραπεί σε μια άσκηση ενσυνειδητότητας. «Ενώ πλένουμε τα πιάτα, πρέπει να πλένουμε μόνο τα πιάτα, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι πλένουμε τα πιάτα. Με την πρώτη ματιά, αυτό μπορεί να φαίνεται λίγο ανόητο. Γιατί να δώσουμε τόσο πολλή σημασία σε ένα απλό πράγμα; Αλλά αυτό ακριβώς είναι το νόημα. Το γεγονός ότι στέκομαι εκεί και πλένω αυτά τα μπολ είναι μια θαυμαστή πραγματικότητα. Είμαι εντελώς ο εαυτός μου, ακολουθώντας την αναπνοή μου, έχοντας συνείδηση της παρουσίας μου και έχοντας συνείδηση των σκέψεων και των πράξεών μου». Από τον καθαρισμό των πατωμάτων μέχρι το πλύσιμο των πιάτων, οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την καθαριότητα εμπνέουν μια κατάσταση ενσυνειδητότητας. Η προσήλωση στη δραστηριότητα της καθαριότητας μπορεί να σας βοηθήσει να αποσυνδεθείτε από τις σκέψεις σας και να καθαρίσετε το μυαλό σας. Μια έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έδειξε ακριβώς αυτό. Εξερεύνησαν το πόσο διαφέρει μια άσκηση διαλογισμού από το απλό πλύσιμο των πιάτων. Αυτό που βρήκαν είναι πως το πλύσιμο των πιάτων συνδεόταν με περισσότερη ενσυνειδητότητα, αύξηση θετικών συναισθημάτων και μείωση αρνητικών συναισθημάτων. Συνεπώς, την επόμενη αγχωτική μέρα, ξέρετε τι πρέπει να κάνετε.
4 tips: Πώς ο ανοιξιάτικος καθαρισμός θα διώξει το άγχος
→ Αποφύγετε χημικά καθαριστικά και χρησιμοποιήστε φυσικά καθαριστικά με βάση τη λεβάντα, που, σύμφωνα με μελέτες, βοηθά στη μείωση του άγχους.
→ Καθαρίστε ένα δωμάτιο τη φορά. Μη βάλετε σαν στόχο να καθαρίσετε όλο το σπίτι, γιατί αυτό μπορεί να είναι αγχωτικό. Επενδύστε λίγο χρόνο κάθε μέρα.
→ Βάλτε να παίζει μια playlist με ήχους της φύσης ή κομμάτια συγκεκριμένα για χαλάρωση.
→ Να αγοράζετε μόνο πράγματα που σας είναι πραγματικά απαραίτητα. Οτιδήποτε περιττό μπορεί να οδηγήσει γρήγορα σε ακαταστασία.