ΔΟΥΝΑΒΗΣ ΣΕΡΒΙΑ
Περίπου είκοσι ναυάγια πλοίων του γερμανικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας αποκαλύφθηκαν κοντά στη σερβική πόλη Πράχοβο μετά την υποχώρηση των υδάτων του Δούναβη. Η στάθμη του ποταμού έχει πέσει, λόγω της πρωτοφανούς ξηρασίας, σε ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα που έχει καταγραφεί τα τελευταία εκατό χρόνια. Πρόκειται για πλοία που βυθίστηκαν το 1944, καθώς υποχωρούσαν στην προέλαση των σοβιετικών δυνάμεων. Σήμερα βρίσκονται διάσπαρτα κατά μήκος του ποταμού, κάποια σχεδόν κρυμμένα στην άμμο του βυθού, άλλα με τα κατάρτια τους να στέκουν ακόμα, μερικά γεμάτα με πυρομαχικά και εκρηκτικά.
Υπεράρδευση, αλόγιστη χρήση των υδάτινων πόρων –όπως και όλων των υπόλοιπων θησαυρών του πλανήτη από τους οποίους εξαρτάται η επιβίωσή μας–, θερμότερα καλοκαίρια και μικρότεροι σε διάρκεια, φτωχοί σε βροχές χειμώνες, κλιματική κρίση. Η Ευρώπη στερεύει, οι ποταμοί, οι λίμνες της ξεραίνονται. Μέχρι τώρα νομίζαμε ότι το λιώσιμο των πάγων και η υποχώρηση της στάθμης της θάλασσας, τόσο ασαφής όσο η απεραντοσύνη της, δεν μας αφορούσαν, γιατί δεν είμαστε φώκιες, πιγκουίνοι, Ινουίτ, πολικές αρκούδες. Ακόμα και η ξηρασία, μαζί με τη φτώχεια και την πείνα, ήταν «ασθένεια» της περιφρονημένης, μακρινής, «απολίτιστης» αφρικανικής ηπείρου. Η Ευρώπη υποφέρει από τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων πεντακοσίων ετών. Περιοχές της Ιταλίας έχουν κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, περιορισμοί στην κατανάλωση νερού ισχύουν στη Γαλλία και στη Βρετανία. Οι Ευρωπαίοι είναι πια μέρος των 2,3 δισ. ανθρώπων του πλανήτη που υποφέρουν από έλλειψη νερού, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ Ξηρασία σε αριθμούς, 2022, που προβλέπει ότι ως το 2050 αυτός ο αριθμός μπορεί να διπλασιαστεί και η ξηρασία μπορεί να επηρεάσει περισσότερο από το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ μέχρι και 5,7 δισ. άνθρωποι ενδέχεται να ζουν σε περιοχές που θα αντιμετωπίζουν λειψυδρία.
Την τελευταία 20ετία, η συχνότητα και η διάρκεια των περιόδων ξηρασίας έχουν αυξηθεί κατά σχεδόν 30%. Ίσως γίνει πιο αντιληπτό πόσο επικίνδυνο είναι αυτό, αν λάβουμε υπόψη μας ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, οι ξηρασίες έχουν αποδειχθεί οι πιο θανατηφόρες φυσικές καταστροφές σε παγκόσμια κλίμακα: παρότι αντιπροσωπεύουν μόλις το 15% των φυσικών καταστροφών, μεταξύ 1970 και 2019 ευθύνονται για τον θάνατο 650.000 ανθρώπων – 10 εκατ. έχουν πεθάνει τα τελευταία εκατό χρόνια.
Μεγάλες είναι οι απώλειες και σε οικονομικούς όρους. Η εμπορική κίνηση μέσω των ευρωπαϊκών υδάτινων οδών έχει περιοριστεί, καθώς τα πλοία δεν μπορούν να πλεύσουν λόγω της υποχώρησης της στάθμης των ποταμών, τα προβλήματα στην άρδευση και η έλλειψη βροχοπτώσεων καταστρέφουν καλλιέργειες και περιορίζουν την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, τα πυρηνικά εργοστάσια της Γαλλίας που τροφοδοτούνται με νερό από τον Λίγηρα παλεύουν να κρατήσουν σταθερή την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να αποτραπεί άλλο ένα ντόμινο ανατιμήσεων στην αγορά της ενέργειας. Στοιχεία για το κόστος της φετινής ξηρασίας δεν υπάρχουν ακόμα, είναι ενδεικτικό ωστόσο ότι μεταξύ 1998 και 2017 η παγκόσμια οικονομία έχασε περίπου 124 δισ. λόγω αντίστοιχων φαινομένων.
Έξω βρέχει την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές· βροχές σημειώθηκαν και σε κάποιες περιοχές της Ευρώπης τις τελευταίες μέρες, όπου κάθε σταγόνα αναμένεται περίπου ωσάν μάννα εξ ουρανού. Όταν βγει το ουράνιο τόξο όμως, όταν η στάθμη των νερών ανέβει και ξεκινήσουν οι business as usual, θα είναι μια χαμένη ευκαιρία αν οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων παρασυρθούν από το ορμητικό ρεύμα της αισιοδοξίας.
ΡΗΝΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Η μείωση της στάθμης του Ρήνου, της μεγαλύτερης πλωτής εμπορικής αρτηρίας της Γερμανίας, εκεί που χτυπά η καρδιά των εμπορευματικών μεταφορών, οδήγησε σε καθυστερήσεις στις μεταφορές αλλά και στην αύξηση του κόστους τους, προκαλώντας αρρυθμίες στην εγχώρια και τη διεθνή αγορά. Η υποχώρηση των υδάτων, που αποκάλυψε απορρίμματα που «ξεκουράζονταν» στον βυθό του για χρόνια, όπως το καροτσάκι της φωτογραφίας, ανάγκασε τα πλεούμενα των μεταφορών να μειώσουν το φορτίο τους, ενώ ακινητοποίησε άλλα που δεν μπορούσαν να πλεύσουν ούτε άδεια. Οι βροχές των τελευταίων ημερών αναμένεται να αυξήσουν τη στάθμη των νερών κατά περίπου 80 εκ. – παρ’ όλα αυτά χρειάζονται επιπλέον 70 εκ. ώστε να επανέλθει σε φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα.
ΤΑΓΟΣ ΙΣΠΑΝΙΑ
Το Dolmen of Guadalperal ή ισπανικό Στόουνχετζ, λόγω της ομοιότητάς του με το βρετανικό προϊστορικό μνημείο, είναι μια μεγαλιθική κατασκευή στην επαρχία Κασέρες της Ισπανίας που χρονολογείται μεταξύ 2000 και 3000 π.Χ. Ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Ούγκο Ομπερμάιερ το 1926, η περιοχή όμως καλύφθηκε με νερό κατά τη δικτατορία του Φράνκο, στο πλαίσιο έργων ανάπλασης. Καθώς τα νερά υποχώρησαν στη λεκάνη Βαλντεκάνιας του ποταμού Τάγου, ο θησαυρός του Guadalperal ήρθε στο φως και οι αρχαιολόγοι κάνουν αγώνα δρόμου προκειμένου να αντλήσουν σημαντικές πληροφορίες, πριν βυθιστεί και πάλι.
ΛΙΜΝΗ ΜΠΡΕΝΕΤΣ ΓΑΛΛΙΑ-ΕΛΒΕΤΙΑ
Τι δεν πάει καλά σε αυτή τη φωτογραφία; Βάρκες και μικρά πλοιάρια ξαποσταίνουν σε ένα πράσινο λιβάδι; Πρόκειται για την περιοχή όπου μέχρι από πριν λίγες εβδομάδες εκτεινόταν η λίμνη Μπρένετς, μέρος του ποταμού Ντουμπ, που αποτελεί φυσικό σύνορο ανάμεσα στην ανατολική Γαλλία και τη δυτική Ελβετία. Η λίμνη ουσιαστικά ξεράθηκε, γιατί ο Ντουμπ δεν μπορεί πια να την τροφοδοτήσει με νερό. Περισσότεροι από εκατό δήμοι στη Γαλλία έχουν σχεδόν εξαντλήσει τα αποθέματα νερού τους, καθώς η χώρα ζει τη χειρότερη ξηρασία στην ιστορία της.
ΕΛΒΑΣ ΤΣΕΧΙΑ
«Αν με δεις, κλάψε». Η «Πέτρα της Πείνας» είναι ένα από τα αρχαιότερα υδάτινα μνημεία στην Κεντρική Ευρώπη. Βρίσκεται στον ποταμό Έλβα, στην πόλη Ντέτσιν της Τσεχίας, και χρησιμοποιούνταν ανά τους αιώνες για να καταγράψει περιόδους πείνας και φτώχειας εξαιτίας της λειψυδρίας. Η παλαιότερη χαραγμένη χρονολογία είναι το 1616. Οι «Πέτρες της Πείνας» ήταν μια διαδεδομένη πρακτική στην Κεντρική Ευρώπη και υπάρχουν δεκάδες ακόμα τέτοιες πέτρες στις όχθες ποταμών όπως ο Ρήνος, ο Δούναβης, ο Μοζέλλας.
ΛΙΓΗΡΑΣ ΓΑΛΛΙΑ
Με τα πόδια μπορούν πια να διασχίσουν σημεία του Λίγηρα κάτοικοι μερικών περιοχών που διατρέχει. Παρότι ο μακρύτερος ποταμός της Γαλλίας είναι γενικά ρηχός, η φετινή παρατεταμένη ανομβρία που πλήττει και τη Γαλλία σχεδόν στέρεψε τους παραπόταμους που τον τροφοδοτούν, με αποτέλεσμα η κοίτη του να μετατραπεί σε μια τεράστια αμμώδη έκταση, ενώ τα νησιά έχουν πια ενωθεί με την ακτή. Πριν από λίγες ημέρες, έντεκα τόνοι νεκρά ψάρια εντοπίστηκαν σε μια λίμνη, όταν σε αυτή σταμάτησε να εισέρχεται φρέσκο νερό λόγω της πτώσης της στάθμης του Λίγηρα.
Ο φόβος της λειψυδρίας
Aπό τον Χρήστο Ζερεφό*
Η αποσταθεροποίηση του κλίματος από την αλόγιστη χρήση ορυκτών καυσίμων δεν έχει μόνο ως συνέπεια την αύξηση των ακραίων καιρικών καταστάσεων, αλλά και την ανακατανομή των φυσικών υδάτινων πόρων σε όλο τον πλανήτη. Η συνολική μάζα των υδάτινων πόρων του πλανήτη παραμένει σταθερή παρά την υπερθέρμανσή του. Απλώς τα παγκόσμια ύδατα ανακατανέμονται ως προς την επάρκεια ή μη. Αυτό σημαίνει ότι πολλές περιοχές θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα λειψυδρίας.
Το πρόβλημα ήδη εκδηλώνεται με την υποχώρηση των υπόγειων υδάτων, η οποία έχει ενταθεί σε πολλές περιοχές, ακόμα και σε εκείνες όπου δεν παρατηρείται υπεράντληση για γεωργικούς ή άλλους λόγους. Το κλασικότερο παράδειγμα είναι η Αραβική χερσόνησος αλλά και άλλες σχετικά απομονωμένες περιοχές. Η διαθεσιμότητα των επίγειων υδάτων σε αναλογία έχει και αυτή διαταραχθεί, με αποτέλεσμα να βλέπουμε πλέον μεγάλες διακυμάνσεις σε γνωστές λίμνες, όπως στην Αράλη, και σε ποταμούς.
Οι ποταμοί είναι γνωστό ότι τροφοδοτούνται από τις χιονισμένες κορυφές των ορεινών όγκων, καθώς και από τις βροχοπτώσεις. Σήμερα, οι χιονισμένες περιοχές παγκόσμια μειώνονται, διότι με την υπερθέρμανση έχει συρρικνωθεί η λεγόμενη κρυόσφαιρα του πλανήτη, αλλά και ταυτόχρονα σε περιοχές που είναι κλιματικά ασταθείς, όπως η Μεσόγειος και πρόσφατα η κεντρική Ευρώπη, βλέπουμε την υποχώρηση της στάθμης σπουδαίων ποταμών όπως ο Ρήνος.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι μόνο η Μεσόγειος στο κόκκινο, όπως τονίστηκε σε πρόσφατες διεθνείς εκθέσεις, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη. Συγκεκριμένα η κρυόσφαιρα της Ευρώπης με το λιώσιμο των πάγων έχει αποκαλύψει ύδατα του Αρκτικού Ωκεανού που επί αιώνες ήταν καλυμμένα με πάγο. Αλλά ανάλογα φαινόμενα έχουμε και στη Σιβηρία και σε μεγάλο τμήμα του Αρκτικού Κύκλου, καθώς και σε πολλές ορεινές περιοχές της Ευρώπης.
Οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες τόσο για το μέλλον όσο και για το παρόν, διότι ο φόβος της λειψυδρίας, με το τεράστιο κόστος που αυτή συνεπάγεται, απειλεί ακόμα και τις πιο εύρωστες οικονομικά χώρες, ακόμα και την ίδια τη Γερμανία.
* Ο Χρήστος Ζερεφός είναι γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, εθνικός εκπρόσωπος για την κλιματική αλλαγή.