Η Δανάη και ο Ανδρέας είναι δώδεκα χρόνια μαζί. Πριν από τέσσερα χρόνια αποφάσισαν να συγκατοικήσουν, αλλά η δυσκολία εύρεσης σπιτιού φρέναρε τα πλάνα τους. Τα περισσότερα διαμερίσματα που έβλεπαν ήταν αρκετά παλιά, χρειάζονταν ανακαίνιση, είχαν λειτουργικά προβλήματα. Παρ’ όλα αυτά, τα ενοίκια ήταν παράλογα υψηλά. «Δεν μπορούσαμε να διανοηθούμε πως ένας ολόκληρος μισθός θα πήγαινε στο ενοίκιο», μου λέει η Δανάη, η οποία δουλεύει σε μια εταιρεία μάρκετινγκ – ο Ανδρέας εργάζεται ως data analyst. Μετά από έξι μήνες ψαξίματος και απογοήτευσης, σκέφτηκαν μια εναλλακτική λύση: να ανακαινίσουν το παλιό σπίτι της γιαγιάς της Δανάης, που εκείνη την περίοδο ήταν άδειο. Ένα διαμέρισμα ισογείου στο Γαλάτσι, μόλις 32 τ.μ. Για τους περισσότερους ένας χώρος τόσο λίγων τετραγωνικών δεν μοιάζει με λύση, ειδικά όταν πρέπει να κατοικηθεί όχι από έναν, αλλά από δύο ανθρώπους. «Αν αυτό είναι πρόβλημα», λέει γελώντας η Δανάη, «φταίει ο άνθρωπος, όχι τα τετραγωνικά. Ένα τόσο μικρό σπίτι είναι πιο ζεστό και εύκολα διαχειρίσιμο για δύο εργαζομένους».
Η κατοίκηση σε microapartments (αγγλοσαξονικός όρος που περιγράφει σπίτια μικρότερα των 30 τ.μ.) φαίνεται να αποτελεί ολοένα και πιο δημοφιλή επιλογή για πιθανούς αγοραστές και ενοικιαστές διεθνώς. Σύμφωνα με τα δεδομένα μιας έρευνας του Guardian, την περίοδο 2012-2022, ένα στα 15 σπίτια στο Λονδίνο ήταν μικρότερο από 37 τ.μ. – τον περασμένο Φεβρουάριο πωλήθηκε ένα λονδρέζικο διαμέρισμα 7 τ.μ. έναντι 50.000 βρετανικών λιρών! Η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα της τρέχουσας στεγαστικής κρίσης (περιορισμένος χώρος σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές και ταυτόχρονα αυξημένη ζήτηση). Έρευνα της Plentific εκτιμά πως αυτός ο τρόπος κατοίκησης θα αυξηθεί κατά 75% τα επόμενα δέκα χρόνια, ενώ το Κρατικό Ινστιτούτο Ερευνών της Γερμανίας υπολογίζει πως τα μονομελή νοικοκυριά, καθώς και αυτά με δύο μέλη, θα συνεχίσουν να αυξάνονται μέχρι το 2040 και θα φτάσουν να αποτελούν την πλειονότητα. Σχολιάζοντας αυτή την τάση, ο διευθυντής του Ινστιτούτου, Μάρκους Έλτγκες, δήλωσε ότι «η αύξηση του αριθμού των μικρότερων νοικοκυριών μεταβάλλει την προσφορά και τη ζήτηση για κατοικία. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη οικοδόμησης για περισσότερες μικρότερες κατοικίες που θα απευθύνονται σε ένα ή δύο άτομα». Η διαμονή λοιπόν σε μικρότερα διαμερίσματα φαίνεται να είναι το μέλλον ή, πιο σωστά, ο μόνος δρόμος. Κάπως έτσι τα microapartments αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος. Όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα.
Μικρά διαμερίσματα, μεγάλη ζήτηση
Πριν από δέκα χρόνια, ο Γιώργος Νικολαΐδης ήταν από τους πρωτοπόρους στον κόσμο των microapartments, έχοντας ως όραμα να κάνει μια επένδυση στον κόσμο του real estate που να στοχεύει στους μιλένιαλς. «Παρόλο που η Θεσσαλονίκη είναι μια φοιτητούπολη, το κοινό στο οποίο ήθελα να απευθυνθώ δεν ήταν μόνο φοιτητές, αλλά και νέοι άνθρωποι οι οποίοι θέλουν να ζήσουν μόνοι τους και να ανεξαρτητοποιηθούν από την οικογένειά τους», μου λέει ο κ. Νικολαΐδης. Κάπως έτσι γεννήθηκε το The Plan C – ένα δίκτυο 21 ακινήτων με μικροδιαμερίσματα σε περιοχές της Θεσσαλονίκης, όπως στις οδούς Βαλαωρίτου και Μοναστηρίου.
Σήμερα, σε αυτά τα συγκροτήματα μπορεί να συναντήσει κανείς ένα μωσαϊκό ανθρώπων – νέους επαγγελματίες, φοιτητές Erasmus, διαζευγμένους σαραντάρηδες, digital nomads ή απλώς οποιονδήποτε που αντιμετωπίζει τη διαμονή σε έναν τόσο μικρό χώρο ως μια πρόκληση. Ρωτάω τη Δανάη αν υπάρχει κάτι που τη δυσκολεύει συγκατοικώντας σε 32 τ.μ. «Σίγουρα υπάρχουν κάποια μειονεκτήματα», μου λέει. «Αποφεύγουμε να αγοράζουμε πολλά πράγματα, γιατί υπάρχουν περιορισμένοι αποθηκευτικοί χώροι, δεν υπάρχει περιθώριο για ιδιωτικότητα αν μένεις με κάποιον άλλον, όπως εμείς, και σίγουρα δεν μπορείς να κάνεις κάποιο πάρτι». Θα προτιμούσε να μένει σε κάποιο μεγαλύτερο σπίτι; «Μόνο όταν θα αποφασίσουμε να επεκτείνουμε την οικογένειά μας νομίζω θα φύγουμε από εδώ».
Κανένα τετραγωνικό χαμένο
Τα μικροσκοπικά αυτά διαμερίσματα είναι ως επί το πλείστον μονόχωρα, δεν ξεπερνούν τα 30 τ.μ. και διαθέτουν μπάνιο, κουζίνα, γραφείο, κρεβάτι και έναν χώρο σαλονιού. Αν εξαιρέσουμε το αισθητικό τους περίβλημα, σε πρώτη όψη δεν διαφέρουν πολύ από διαμερίσματα στούντιο. Αναρωτιέμαι δηλαδή αν τα microapartments είναι μια προσπάθεια πλασαρίσματος μιας παλιάς ιδέας με ένα τρέντι όνομα. Ποια είναι η διαφορά μιας γκαρσονιέρας με ένα microapartment; Την απάντηση έχει ο Γιάννης Κανδυλιάρης του αρχιτεκτονικού γραφείου Barespace, ο οποίος το 2020, μαζί με την αρχιτέκτονα Παρίνα Βασιλοπούλου, ανέλαβαν τον σχεδιασμό ενός συγκροτήματος microapartments στην Καλλιθέα. «Στα microapartments δεν υπάρχει ούτε μισό τετραγωνικό που να μην αξιοποιείται. H λογική ενός τέτοιου χώρου, και αυτό που συνεπώς τα ξεχωρίζει, είναι η βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων τετραγωνικών σε ένα ακίνητο, το οποίο δεν χρειάζεται να είναι απαραίτητα μονόχωρο. Με μια έξυπνη διαχείριση, μπορεί να χωριστεί σε περισσότερους χώρους. Συνεπώς, ένα microapartment θα μπορούσε να είναι στούντιο, αλλά ένα στούντιο δεν είναι απαραίτητα microapartment», μου εξηγεί. Το αρχιτεκτονικό γραφείο Barespace έχει αναλάβει τον σχεδιασμό άλλων πέντε τέτοιων συγκροτημάτων, εκ των οποίων μερικά αναμένεται να είναι έτοιμα τους επόμενους μήνες. Αρχικά υπήρχε αρκετή δυσπιστία από τον κόσμο του real estate και ένα τέτοιο εγχείρημα για πολλούς ήταν συνώνυμο της αποτυχίας.
«Θεωρούσαν πως μια μονόχωρη κατοικία δεν είναι δελεαστική για το ελληνικό κοινό. Αυτό είναι κάτι που αλλάζει ριζικά», μου εξηγεί ο κ. Νικολαΐδης. «Σήμερα δεν περνάει ούτε μία μέρα που να μη λαμβάνω δύο με τρία μηνύματα από ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τέτοια διαμερίσματα».
Αντίστοιχα, ο αρχιτέκτονας Αντώνης Σεμερτσίδης του αρχιτεκτονικού γραφείου EPM Design | Construction | Development, που κατασκευάζει και διαχειρίζεται παρόμοια συγκροτήματα στη Θεσσαλονίκη, λέει πως αυτή τη στιγμή υπάρχει λίστα αναμονής. «Ακόμα και άλλα πενήντα διαμερίσματα να είχαμε στη διάθεσή μας θα τα γεμίζαμε άμεσα», με διαβεβαιώνει. «Είναι μια υπόθεση που είναι κερδοφόρα για όλους. Οι ιδιοκτήτες αξιοποιούν χώρους με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε να λαμβάνουν περισσότερα μισθώματα αντί για ένα, ενώ ταυτόχρονα οι ενοικιαστές μπαίνουν και βγαίνουν εύκολα χωρίς πολλές δεσμεύσεις».
Μόνο με τη βαλίτσα τους
Ένα από τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις συζητήσεις ήταν ότι ένα microapartment αποτελεί μια οικονομική λύση για έναν νέο που θέλει να μείνει για πρώτη φορά μόνος του. Πόσο οικονομική, όμως, είναι αυτή η «οικονομική λύση»; Η μέση τιμή που προέκυψε από την έρευνά μας είναι τα 550 ευρώ. Αν αναλογιστούμε, λοιπόν, πως αυτή τη στιγμή ο κατώτατος μισθός ορίζεται στα 713 ευρώ μεικτά (και για έναν άνθρωπο που φεύγει για πρώτη φορά από το πατρικό του είναι αρκετά πιθανό να είναι αυτός ο μισθός του), δεν μοιάζει ακριβώς με ευκαιρία. «Όχι, δεν καταλάβατε», μου λέει ο κ. Νικολαΐδης. «Η τιμή αυτή είναι all-inclusive, περιλαμβάνει δηλαδή έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, wi-fi, ρεύμα, νερό και κοινόχρηστα».
Αναφέρεται φυσικά στα διαμερίσματα των συγκροτημάτων – έστω κάποιων. Η all-inclusive φύση τους καθιστά τα διαμερίσματα αυτά περιζήτητα σε σπουδαστές, εργαζομένους που μετακινούνται συχνά, αλλά και ανθρώπους που δουλεύουν από απόσταση, καθώς η εγκατάστασή τους έχει λιγότερη φασαρία. «Δεν χρειάζεται καν να μεταφέρουν τους λογαριασμούς στο όνομά τους. Μετακομίζουν κυριολεκτικά μόνο με τις βαλίτσες και το λάπτοπ τους», μου εξηγεί ο κ. Σεμερτσίδης.
Πολλές ιστοσελίδες υποστηρίζουν πως η ζωή σε ένα microapartment απευθύνεται σε ανθρώπους με περιβαλλοντικές ανησυχίες, καθώς υποτίθεται πως η οικονομία ενέργειας σε αυτά είναι περισσότερο εφικτή. Αληθεύει, όμως, κάτι τέτοιο; Λαμβάνοντας υπόψη μας την ενεργειακή κρίση, είναι η διαμονή σε ένα microapartment μια πιο συμφέρουσα επιλογή; «Ναι, φυσικά. Πρώτον έχεις έναν πολύ μικρότερο χώρο να φωτίσεις και να θερμάνεις. Δεύτερον, επειδή αυτοί οι χώροι είναι ανακαινισμένοι, είναι και σωστά μονωμένοι, όσον αφορά τα τοιχώματα και τους τοίχους τους, αλλά και θερμομονωμένοι όσον αφορά τις απώλειες ενέργειας. Επίσης, όλες οι συσκευές και οι εγκαταστάσεις κτιρίου ακολουθούν τα σύγχρονα δεδομένα. Όλα αυτά μειώνουν αποτελεσματικά την κατανάλωση ρεύματος», λέει ο κ. Κανδυλιάρης.
Ένα νέο μοντέλο αστικής ζωής
Μεμονωμένα microapartments θα συναντήσει κανείς κυρίως στην Αθήνα. Ανεκμετάλλευτοι μικροί χώροι, όπως δώματα και ημιυπόγεια, μετατρέπονται σε σπίτια μινιατούρες, μου εξηγεί ο Βαγγέλης Παπανδρέου, από το αρχιτεκτονικό γραφείο aphe architecture studio. «Οι περισσότεροι από αυτούς τους χώρους έχουν και ένα εξωτερικό κομμάτι. Ένα ημιυπόγειο πολλές φορές καταλήγει σε έναν ακάλυπτο, ενώ ένα δώμα έχει στην ιδιοχρησία του μια ταράτσα που μπορεί να βλέπει τον Λυκαβηττό ή την Ακρόπολη», μου λέει ο κ. Παπανδρέου. «Σε αυτές τις περιπτώσεις, επιδιώκουμε να συνδέσουμε τον εσωτερικό χώρο με τον εξωτερικό, καθώς μια κατεύθυνση εξωστρέφειας προσφέρει την αίσθηση ότι ο χώρος είναι μεγαλύτερος».
Μιλώντας για εξωστρέφεια, στα συγκροτήματα microapartments φαίνεται να δημιουργείται μια κοινότητα μεταξύ των ενοίκων. Στο συγκρότημα της Καλλιθέας, που σχεδιάστηκε από την Barespace, υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι, όπως ταράτσα, lobby και χώροι κοινόχρηστων πλυντηρίων, όπου οι ένοικοι κοινωνικοποιούνται μεταξύ τους. «Πίνουν το ποτό τους παρέα στην ταράτσα, μαζεύονται και βλέπουν κάποια ταινία ή ακόμα διοργανώνουν μπάρμπεκιου. Ο χώρος είναι διαμορφωμένος με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να υπάρχουν σημεία συνάντησης και ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση», μου εξηγεί η Σοφία Ξυνή, υπεύθυνη επικοινωνίας και μάρκετινγκ στο ΖΟΙΑ, την εταιρεία διαχείρισης του συγκροτήματος στην Καλλιθέα. Μια διάθεση παράτασης της φοιτητικής ζωής ή μια έντονη ανάγκη σύνδεσης; Στην ουσία αποτελεί μια μορφή συγκατοίκησης, αλλά φορμαρισμένη στα ελληνικά δεδομένα.
«Το μοντέλο της συγκατοίκησης είναι αρκετά ξεπερασμένο και ίσως να μην ταιριάζει στον ψυχισμό του Έλληνα. Είμαστε πάρα πολύ της παρέας, αλλά δεν νομίζω πως απαραίτητα θέλουμε να μοιραζόμαστε το ντουζ μας με κάποιον άλλον», λέει ο κ. Νικολαΐδης. Είναι σαν μια τέτοια μορφή κατοίκησης να προσφέρει τα οφέλη της συμβίωσης, διατηρώντας ταυτόχρονα την αίσθηση της ιδιωτικότητας. Σε κάθε περίπτωση προτείνεται ένας καινούργιος τρόπος ζωής. «Τα συγκροτήματα microapartments φέρνουν πίσω την έννοια της κοινωνικοποίησης που μας στέρησαν τα διαμερίσματα. Κάποιος έχει τη δυνατότητα να περάσει τον χρόνο του στο διαμέρισμά του, όταν χρειάζεται την ιδιωτικότητά του, αλλά μέσα από τους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου έχει τη δυνατότητα και να κοινωνικοποιηθεί», μου λέει η κ. Βασιλοπούλου. «Δεν δημιουργείται, λοιπόν, μόνο ένα νέο μοντέλο αρχιτεκτονικής, αλλά και ένας νέος τρόπος αστικής ζωής».