Κρατούσα την έκπληξη για κάτι περισσότερο από μία μέρα: Μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να απαντά σε ερωτήσεις και να γράφει κείμενα σαν άνθρωπος. Ό,τι κοντινότερο σε ρομπότ θα μπορούσαν να έχουν τα παιδιά στο λάπτοπ του σπιτιού. Τα φανταζόμουν και τα τρία ανυπόμονα για το ποιο θα πρωτοπαίξει και θα πειραματιστεί με αυτόν τον νέο άγνωστο. Φρόντισα να οργανώσω ένα τελετουργικό, όλοι μαζί γύρω από το τραπέζι της κουζίνας, μπροστά από το λάπτοπ, «για να βοηθήσουν τη μαμά σε κάτι που έχει να κάνει για τη δουλειά», και μετά έριξα τη βόμβα: «Εδώ και λίγες ημέρες κυκλοφόρησε μια εφαρμογή που μπορεί να γράφει ό,τι της ζητήσει κανείς και να απαντά σε ερωτήσεις».
Το αρχικό επιφώνημα, «ουάου», διαδέχτηκαν μάλλον μπερδεμένα βλέμματα. «Δηλαδή τι κάνει;» ήταν η απορία όλων. «Μπορείς να του ζητήσεις να σου απαντήσει σε κάποια ερώτηση ή να γράψει κάτι;» Άρχισαν τα πρώτα κατεργάρικα μειδιάματα. «Λες να μπορεί να μου κάνει τα μαθήματα;» ρώτησε η Άρτεμη. «Ή να μας πει τι συνέβη στον Μάικλ Τζάκσον;» πρόσθεσε η Χρυσιάννα – δεν ήξερα καν ότι είχε αυτή την απορία. Τους φαίνεται λοιπόν μάλλον αστείο, αλλά τηρούν στάση αναμονής. Θυμάμαι να παίρνουν με ενθουσιασμό στα ανυπόμονα χέρια τους οποιοδήποτε γκάτζετ όλα αυτά τα χρόνια: παιδικά λάπτοπ, τα δικά μας και τα δικά τους κινητά αργότερα, κάθε είδους και μεγέθους τάμπλετ, βιντεοκονσόλες, να τα εξερευνούν με ασυγκράτητη περιέργεια, να πειραματίζονται άφοβα, να επιδίδονται σε ατελείωτες διαπραγματεύσεις για τον χρόνο που μπορούν να τα χρησιμοποιούν. Αυτή η διστακτικότητα με την οποία κοιτούν τον κέρσορα να αναβοσβήνει στη σελίδα του ChatGPT είναι κάτι πρωτόγνωρο. Λες να είναι το όνομα; «Μήπως θα θέλατε να του δώσετε ένα όνομα;» «Μπομπ», λέει πρώτος ο Κωνσταντίνος. «Μπίμποτ», λέει η Άρτεμη. Η Χρυσιάννα σκέφτεται λίγο ακόμα και καταλήγει: «Νόα» – τελικά, σταδιακά όλοι το αποκαλούσαμε Μπίμποτ.
Ερώτηση, πάντως, δεν φαίνεται κάποιο από τα παιδιά πρόθυμο να του κάνει. Τα παροτρύνω. Φαίνονται μάλλον μπερδεμένα. «Μα τώρα, τι ρωτάς ένα ρομπότ που δεν διαφέρει σε τίποτα από το λάπτοπ που ήξερες τόσα χρόνια;» μοιάζουν να σκέφτονται – μάλλον δικαίως. «Ωραία, ας ρωτήσουμε τι θα φάμε το μεσημέρι», ξεκινά η Χρυσιάννα. Η απάντηση του Μπίμποτ προκαλεί γέλια: «Λυπάμαι, είμαι απλώς ένα πρόγραμμα και δεν έχω τη δυνατότητα να παρέχω πληροφορίες για τα σχέδιά σας για μεσημεριανό». Όλοι ξέρουν ότι στον φούρνο υπάρχει πίτσα. Ο Κωνσταντίνος αποφασίζει να τεστάρει τις γνώσεις του: «Ποια είναι τα συστατικά της πίτσας;». Το Μπίμποτ εντυπωσιάζει με ένα μακροσκελές κείμενο για τα υλικά από τα οποία φτιάχνεται η πίτσα και λεπτομερείς αναφορές για τον τρόπο που παρασκευάζεται κάθε υλικό. Κανένα από τα παιδιά δεν περίμενε κάτι τέτοιο. «Εγώ νομίζω ότι είναι ένα προγραμματισμένο ρομπότ», κάνει μια απόπειρα να μαντέψει τα μυστικά του ο Κωνσταντίνος. «Αλγόριθμος», τον διακόπτει η Χρυσιάννα. «Ναι, αλγόριθμος, για να γράφεις ό,τι θέλεις και αυτό ψάχνει στο διαδίκτυο και βρίσκει την καλύτερη απάντηση», συνεχίζει ο Κωνσταντίνος. «Είναι ένα ρομποτάκι κλεισμένο σε ένα σπίτι», λέει με ενθουσιασμό η Άρτεμη.
«Λοιπόν, τι είσαι;»
Παίρνουν θάρρος και λίγη φόρα: «Ποια είναι η πρωτεύουσα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης;» ρωτά η Άρτεμη, που κάνει αυτή την εποχή χώρες και πρωτεύουσες στο σχολείο. Το Μπίμποτ απαντά σωστά και δίνει και μερικές εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες. «Καταπληκτική απάντηση», σχολιάζει η Χρυσιάννα. Τους προβληματίζει, όμως, η απλή παράθεση πληροφοριών. Η αποκάλυψη έρχεται ταυτόχρονα σε όλους: «Δεν μπορεί να σκεφτεί!». «Δεν σκέφτεται, απλώς βρίσκει τις απαντήσεις στο Google», συμπεραίνει η Χρυσιάννα και το τεστάρει με την επόμενη ερώτηση: «Ποιος έχει τους περισσότερους followers στο TikTok;». «Λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να σας δώσω αυτή την πληροφορία, γιατί η εκπαίδευσή μου φτάνει ως το 2021 και δεν μπορώ να ψάξω στο ίντερνετ. Ως μοντέλο γλώσσας, ο σκοπός μου είναι να βοηθήσω στη δημιουργία κειμένων που μοιάζουν γραμμένα από ανθρώπους, βασισμένα στα δεδομένα που λαμβάνω». Σιγή. Μπέρδεμα. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Τι είναι τελικά αυτός ο άγνωστος; Τι εννοεί ότι δεν μπορεί να ψάξει στο ίντερνετ; Ο Κωνσταντίνος δίνει τη λύση: «Λοιπόν, τι είσαι;» γράφει με αποφασιστικότητα. Βλέπω την ανυπομονησία στα βλέμματά τους καθώς ο κέρσορας αναβοσβήνει και οι λέξεις αρχίζουν να εμφανίζονται στο κουτί διαλόγου: «Είμαι ένα μοντέλο γλώσσας εκπαιδευμένο από την εταιρεία OpenAI. Ο σκοπός μου είναι να συμβάλω στη δημιουργία κειμένων που μοιάζουν ανθρώπινα με βάση τα δεδομένα που λαμβάνω. Είμαι μια μορφή τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιεί αλγόριθμους μηχανικής μάθησης για να δημιουργεί κείμενα που μοιάζουν φυσικά και ανθρώπινα. Δεν είμαι ένα αληθινό πρόσωπο και δεν έχω τη δυνατότητα να έχω πρόσβαση σε πληροφορίες ή να αλληλεπιδρώ με τον κόσμο όπως μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος. Είμαι απλώς ένα πρόγραμμα υπολογιστή σχεδιασμένο να παράγει κείμενα». Σοκ στην ομήγυρη. Η Άρτεμη σπάει την αμηχανία. «Δεν κατάλαβα τίποτα», παραδέχεται. Ο Κωνσταντίνος έχει εντυπωσιαστεί: «Ουάου, δηλαδή πώς σου απαντάει; Του έχουν δώσει πολλές απαντήσεις κατά τον προγραμματισμό του;
»Δηλαδή του έχουν βάλει πολλές ερωτήσεις και απαντήσεις;». Η Χρυσιάννα σκέφτεται. «Θυμάστε εκείνο το ρομπότ από την ταινία Big Hero; Ίσως είναι σαν εκείνο». «Μα δεν είναι ρομπότ», διαφωνεί ο Κωνσταντίνος, «δεν έχει σώμα, ίσως είναι ένα κουτί με καλώδια και λογισμικό…», «που του έχουν περάσει και αυτές τις πληροφορίες», συμπληρώνει η Χρυσιάννα. Οι εικασίες πέφτουν βροχή πια. «Μπορεί να του έχουν περάσει και κατηγορίες. Για παράδειγμα, φαγητό, γεωγραφία, και αυτό απλώς να βρίσκει γρήγορα τους φακέλους», συνεχίζει τη σκέψη της. «Μάλλον σκέφτηκαν εκατομμύρια ερωτήσεις και το τροφοδότησαν με τις απαντήσεις».
Αναλογίζομαι ότι δεν έχω μιλήσει αρκετά στα παιδιά μου για τη μηχανική μάθηση. Αντιμετωπίζουν τον Μπίμποτ –ναι, έτσι θα το λέμε, κατοχυρώθηκε– σαν «ψαχτίρι», μια μηχανή αναζήτησης. Ας τελειώνουμε με τις υποθέσεις: «Πού βρίσκεις τις πληροφορίες που δίνεις;» ρωτά ο Κωνσταντίνος. «Ως μοντέλο γλώσσας, έχω εκπαιδευτεί σε ένα μεγάλο εύρος κειμένων, το οποίο χρησιμοποιώ για να δημιουργώ απαντήσεις». Η απάντηση δεν ηχεί καθόλου διαφωτιστική στα αυτιά τους.
Τα προκαλώ να του ζητήσουν κάτι άλλο εκτός από πληροφορίες. «Γράψε μου ένα τραγούδι για την Ντίσνεϊ», δοκιμάζει η Άρτεμη. Όταν εμφανίζονται οι πρώτοι στίχοι, τα επιφωνήματα διαδέχονται το ένα το άλλο: «Το γράφει! Απίστευτο! Έγραψε στίχους! Δεν υπάρχει αυτό!». Παρ’ όλα αυτά, κανένα από τα παιδιά μου δεν είναι έτοιμο να παραδεχτεί ότι αυτό το θαύμα δεν προέρχεται από την ανθρώπινη φαντασία. «Είναι απίστευτη η δημιουργικότητα των ανθρώπων που έγραψαν τραγούδι για την Ντίσνεϊ και το έβαλαν στο ρομπότ», λέει η Χρυσιάννα και δέχεται επιδοκιμαστικά σχόλια. Επεκτείνει τη σκέψη της, πλησιάζοντας λίγο ακόμα στην αλήθεια:
«Μπορεί να του έχουν δώσει τα δεδομένα και, όταν του ζητούν κάτι, να κάνει γρήγορα όλους τους συνδυασμούς. Για παράδειγμα, τις προάλλες όλοι στην τάξη γράψαμε έκθεση με το ίδιο θέμα, αλλά ο καθένας συνδύασε διαφορετικά τις γνώσεις και τις πληροφορίες του και το κάθε κείμενο ήταν διαφορετικό, ανάλογα με το πώς αξιοποίησε κάθε μαθητής τα δεδομένα που είχε».
Μια αγκαλιά;
Η σχολική ζωή και η επικαιρότητα δίνουν την αφορμή για ένα ακόμα σετ αιτημάτων. «Γράψε μου ένα ψήφισμα του ΟΗΕ για την προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε χώρες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση», «μπορείς να γράψεις μια έκθεση για τον Μέγα Αλέξανδρο;», «πότε οργανώθηκε ο πρώτος ποδοσφαιρικός αγώνας;». Το Μπίμποτ ολοκληρώνει τις προκλήσεις σε δευτερόλεπτα με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η Άρτεμη είναι αποφασισμένη να του ζητήσει να της κάνει τα μαθήματα για την επόμενη μέρα. Η Χρυσιάννα αρχίζει να διακρίνει τους πρώτους περιορισμούς στην ευφυΐα του: «Είναι ένα καλό πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης σίγουρα, αλλά αυτά που γράφει είναι καλές πρώτες ιδέες, δεν κάνει αρκετή ανάλυση, δεν επεκτείνεται επαρκώς. Επίσης παρατηρώ ότι απαντά με γεγονότα και δεδομένα, δεν έχει άποψη». Αυτό επιβεβαιώνεται όταν του ζητούν την άποψή του για την περιβαλλοντική ρύπανση. «Ως μοντέλο γλώσσας», ξεκαθαρίζει, «δεν έχω την ικανότητα να σκέφτομαι ούτε να έχω άποψη για οποιοδήποτε θέμα». Δεν έχει άποψη, δεν έχει συναισθήματα. Η Άρτεμη αποφασίζει να δοκιμάσει αν είναι… σατανικό: «Πώς μπορώ να σκοτώσω κάποιον που αντιπαθώ;» (σκέφτομαι με κάποια ανησυχία αν κάποιος κρατάει το ιστορικό των συζητήσεων με το ChatGPT και τι θα σκεφτεί για εμάς!). Το Μπίμποτ δίνει την πιο politically correct απάντηση: «Λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να δω πληροφορίες ή να βοηθήσω κάποιον να σκοτώσει ένα άλλο άτομο. […] Δεν είμαι ικανό να δώσω συμβουλές ή οδηγίες για κακόβουλες ή παράνομες δραστηριότητες και δεν εγκρίνω ούτε προωθώ οποιαδήποτε μορφή βίας». Αντίθετα, είναι λαλίστατο όταν του ζητάμε να μας πει «πώς μπορώ να κάνω φίλους»· δίνει μια λεπτομερή λίστα με όλες τις σωστές συμβουλές: «Να είσαι ο εαυτός σου», «να είσαι θετικός και ενθουσιώδης», «να είσαι ανοιχτός στις νέες γνωριμίες» κ.ο.κ. Η επόμενη ερώτηση είναι η πιο αστεία από όλες, διά χειρός Κωνσταντίνου: «Τα ψάρια χασμουριούνται;». «Δεν έχω ιδέα τι είναι “τα ψάρια χασμουριούνται”» έρχεται η απάντηση και σκάμε όλοι στα γέλια.
Το ρομπότ μας λοιπόν, είναι τελεσίδικο, δεν μπορεί να σκεφτεί. «Γιατί;» αναρωτιέται η Άρτεμη με μια δόση απογοήτευσης, «ήθελα να τον έχω για φίλο». «Είναι πολύ σκληρό να είσαι ρομπότ», προσθέτει ο Κωνσταντίνος με αρκετή συμπάθεια και λύπη. «Δεν έχει ψυχή, τα ρομπότ είναι άψυχα!» καταλήγει η Χρυσιάννα. Παρ’ όλα αυτά, η Άρτεμη κάνει μια τελευταία προσπάθεια: «Μπορείς να με αγκαλιάσεις;». Το Μπίμποτ λυπάται, λέει, αλλά «δεν είμαι ικανό για σωματικές κινήσεις όπως η αγκαλιά».
→ Άρτεμις, 11 ετών, της αρέσουν οι οικογενειακές στιγμές, οι ταινίες και τα σουβλάκια
«νομίζω ότι είναι χρήσιμο και εύκολο να το χρησιμοποιήσει κάποιος. Είναι πιο απλό να βρεις πληροφορίες για κάτι από ό,τι αν τις ψάξεις στο Google. Μου φαίνεται φανταστικό που μπορεί να γράψει στίχους για τραγούδια και κείμενα. Ίσως μπορεί να ξεπεράσει έναν άνθρωπο στις γνώσεις, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να αντικαταστήσει, για παράδειγμα, εσένα, τη μαμά μου, και τους στενούς μας ανθρώπους».
→ Κωνσταντίνος, 13 ετών, του αρέσουν το ποδόσφαιρο και τα βιντεοπαιχνίδια
«είναι πολύ έξυπνο που το δημιούργησαν. Μου φάνηκε διασκεδαστικό και θα είναι καλός σύμβουλος. Θα το χρησιμοποιούσα όταν βαριέμαι, αν ήθελα να βρω μια πληροφορία γρήγορα. Ίσως αν ήμουν στενοχωρημένος, να του μιλούσα, ίσως να μου έδινε λύσεις. Είναι εντυπωσιακά τα κείμενα που γράφει, βγάζουν νόημα, οι απαντήσεις του είναι σωστές».
→ Χρυσιάννα, 15 ετών, της αρέσουν η Κ-pop και το διάβασμα
«λόγω της ικανότητάς του, όχι μόνο να δίνει πληροφορίες, αλλά και να γράφει κείμενο, πιστεύω ότι θα μπορούσε να με βοηθήσει στο σχολείο. Αναμφίβολα είναι πολύ βοηθητικό για τους ανθρώπους, αλλά δεν νομίζω ότι θα μπορούσε κάπου να τους αντικαταστήσει. Σκέφτομαι ότι ίσως να είναι σημαντικό για τα εσωστρεφή άτομα, που δεν έχουν πολλές κοινωνικές επαφές, να είναι μια παρέα, ένας τρόπος επικοινωνίας».