«Μήπως είδατε τη Σούλα; Δεν τη βλέπω πουθενά»: Επτάμισι η ώρα το πρωί, είμαστε ήδη στα Δικαστικά του Σχινιά. Μέσα στην υγρασία, τον δυνατό αέρα και τη βαριά συννεφιά που σκεπάζει όλο τον υγρότοπο, εμείς ψάχνουμε μια Σούλα. Δεν έχω ιδέα ποια είναι, ούτε πού έχει πάει, και υποδεικνύω κάτι κορίτσια μακρύτερα, μπας και βοηθήσω την κατάσταση, μια και όλοι γύρω μου είναι ξεσηκωμένοι. «Η Σούλα είναι ένα θαλασσοπούλι. Έρχεται πότε πότε από τη βόρεια Ευρώπη. Είναι πολύ σπάνιο είδος για την Ελλάδα, αλλά πάντα ελπίζουμε», μου λέει γελώντας ο Μιχάλης Κωτσάκης, επικεφαλής της ομάδας εθελοντών που ξεσηκώθηκε σήμερα για να συνδράμει στις Μεσοχειμωνιάτικες Καταμετρήσεις Υδρόβιων Πουλιών (ΜΕΚΥΠ) της Ορνιθολογικής Εταιρείας, της περιβαλλοντικής, μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που από το 1982 ασχολείται με την προστασία των πουλιών και των βιοτόπων τους. Με πλήθος δράσεων, επεμβαίνει όταν απειλείται η άγρια ζωή, ενημερώνει και ευαισθητοποιεί, δίνοντας πολύ μεγάλη σημασία στον εθελοντισμό. «Οι εθελοντές είναι ο πυρήνας όλων των προγραμμάτων παρακολούθησης της Ορνιθολογικής και ειδικά των Μεσοχειμωνιάτικων Καταμετρήσεων», λέει η Δανάη Πορτόλου, συντονίστρια του προγράμματος. «Χωρίς τη συμμετοχή τους, κανένα από τα προγράμματα αυτά δεν θα ήταν εφικτά. Αρκετοί μάλιστα είναι έμπειροι καταμετρητές, οι οποίοι μπορούν να αναλάβουν να καλύψουν έναν υγρότοπο. Μάλιστα, είναι το πρόγραμμα παρακολούθησης με τη μεγαλύτερη συμμετοχή εθελοντών στη χώρα. Μόνο κατά την τελευταία δεκαετία, πάνω από 550 καταμετρητές έχουν συνεισφέρει στις ΜΕΚΥΠ».
Έτσι εξηγείται που η ομάδα του Σχινιά αποτελείται μόνο από εθελοντές: ο Μιχάλης Κωτσάκης είναι έμπειρος και προσφέρει εθελοντική δράση για περισσότερα από είκοσι χρόνια, καθώς, όπως λέει, κάνει κάτι που του αρέσει πολύ και παράλληλα προσφέρει για κάτι σημαντικό, την προστασία των πουλιών. Μαζί με τον, επίσης έμπειρο ορνιθολόγο, Μπάμπη Αλιβιζάτο, μας οδηγούν σε λασποτόπια, έλη, παραλίες, λόφους που λειτουργούν ως εποπτικά σημεία – ξέρουν πολύ καλά την περιοχή, τα «στέκια» των πουλιών και τις «βίγλες» παρατήρησής τους. Δεκαπέντε άτομα σύνολο, νέοι οι περισσότεροι, κάποιοι βιολόγοι, κάποιοι απλώς λάτρεις της φύσης και της άγριας ζωής, μαζί και κάποιοι εργαζόμενοι της Μονάδας Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχινιά και Προστατευόμενων Περιοχών Σαρωνικού Κόλπου: όλοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Ορνιθολογικής, που πραγματοποιεί αυτές τις μετρήσεις κάθε τέλος Ιανουαρίου, ταυτόχρονα σε όλους τους υγροβιότοπους της Ελλάδας. Το πρόγραμμα βιοποικιλότητας είναι, στην πραγματικότητα, παγκόσμιο (International Waterbird Census) και διοργανώνεται από τη Διεθνή Οργάνωση Υγρότοπων (Wetlands International). Συμμετέχουν 143 χώρες, καθώς και 15.000 καταμετρητές, οι περισσότεροι εθελοντές. Γίνονται σε όλους τους τύπους υγρότοπων (λίμνες, λιμνοθάλασσες, ποτάμια, δέλτα ποταμών, έλη, ταμιευτήρες νερού, κ.λπ.) και υπολογίζεται ότι καταμετρώνται 30 έως 40 εκατομμύρια υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών σε όλο τον κόσμο. Έτσι, μελετώνται οι τάσεις των πληθυσμών και οι αλλαγές στη γεωγραφική κατανομή τους, αναδεικνύονται η σπουδαιότητα και οι μεταβολές ή οι πιέσεις που δέχεται κάθε υγρότοπος και κατ’ επέκταση καθορίζεται ο τρόπος διαχείρισής τους μέσω διεθνών συμβάσεων και εθνικών νομοθεσιών.
Φαλαρίδες και μύχοι
«Πάρε τα κιάλια να δεις τον καλαμόκιρκο», μου λέει η Ειρηλένα Λιναρδάκη, βιολόγος στο επάγγελμα, η οποία έρχεται στις καταμετρήσεις για ορνιθοπαρατήρηση επειδή αγαπάει το Εθνικό Πάρκο Σχινιά και την πλούσια ορνιθοπανίδα που διατηρεί, παρά τη γειτνίασή του με την Αθήνα. Παίρνω τα κιάλια και βλέπω μόνο νερό ή μόνο ουρανό. Δοκιμάζω ξανά και ξανά, εντοπίζοντας πρώτα με γυμνό μάτι τον στόχο. Όταν δεν είναι κινούμενος, τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Έτσι, είδα μια χουλιαρόπαπια, τον καλαμόκιρκο όμως, ο οποίος είναι αρπακτικό, ούτε κατά διάνοια. Την ίδια δυσκολία αισθάνομαι ότι έχει και ο 19χρονος Δημήτρης Παπασωτηρίου, φοιτητής γεωγραφίας, που ανακάλυψε την Ορνιθολογική και τις δράσεις της από ένα πρόγραμμα δακτυλίωσης πουλιών στο οποίο συμμετείχε, «κόλλησε» με τη φύση και σιγά σιγά μαθαίνει να παρατηρεί.
Ανάμεσα στις σπάνιες κουκουναριές του Εθνικού Πάρκου Σχινιά, τη θάλασσα και τους λόφους χαζεύω το τοπίο, η φύση σε «αδειάζει», δύσκολο να συγκεντρωθώ στα πουλιά που είναι, έτσι κι αλλιώς, λίγα. Ο ήπιος χειμώνας έχει καθυστερήσει την έλευση των ειδών από τον βορρά.
Τα νερά παράλληλα είναι ελάχιστα, οι περιοχές που περπατάμε είναι κανονικά πλημμυρισμένες τέτοια εποχή. Τόσο απλά και εύκολα γίνεται αντιληπτή η κλιματική αλλαγή. «Φέτος, σε εθνική κλίμακα, όχι μόνο στην Αττική, οι αριθμοί είναι πολύ χαμηλοί λόγω της παρατεταμένης καλοκαιρίας. Δεν έχει κάνει ιδιαίτερο κρύο και τα μεγάλα κοπάδια δεν έχουν κατέβει νότια», με ενημερώνουν τα παιδιά, που είναι γνώστες.
Η παρέα, παρ’ όλα αυτά, βρίθει από ενθουσιασμό. Με κιάλια, φωτογραφικές μηχανές και τηλεσκόπια βλέπουν μαυροσκούφηδες και κορμοράνους, διάφορα είδη πάπιας και τσικνιά, άλλοι στήνουν αυτί και αναγνωρίζουν τα είδη από το κελάηδημά τους, όπως οι φοιτητές βιολόγοι Άρης Βούρος και Χρήστος Χριστοδούλου, που έπιασαν… κουβέντα με έναν μαυροτσιροβάκο και έναν αιγίθαλο, μιμούμενοι τη φωνή τους. Και ναι, όσο παράλογο κι αν ακούγεται, τα μετράνε ένα ένα, δεν υπάρχει άλλος τρόπος, γι’ αυτό και έχει σημασία το σημείο, η ώρα που θα πας και ο καιρός.
Για κάθε είδος ενημερώνουν τον Μπάμπη, ο οποίος καταγράφει στα κιτάπια του τα είδη και τον αριθμό των ατόμων. Αυτή την εποχή μοιάζει πιο εύκολο, καθώς την άνοιξη οι πληθυσμοί των μεταναστευτικών είναι τεράστιοι. Τότε χωρίζουν νοητά την περιοχή σε μικρότερα κομμάτια, μετρούν τα κομμάτια και τα άτομα μέσα σε ένα από αυτά και πολλαπλασιάζουν. Έτσι έγινε και στο Κωπηλατοδρόμιο, βέβαια, το ένα από τα σημεία που προσεγγίσαμε, όπου είδαμε μαζεμένες τις περισσότερες φαλαρίδες, ασημόγλαρους και καστανοκέφαλους γλάρους. «Είναι τα πιο συνηθισμένα είδη εδώ, ενώ πιο απρόσμενη παρουσία ήταν το κοπάδι μύχων μέσα στα κύματα, στην παραλία. Είναι πολύ νωρίς γι’ αυτούς, μετά τον Μάρτιο τους βλέπουμε συνήθως», με ενημερώνει ο Μιχάλης. Παμψηφεί βέβαια τις εντυπώσεις έκλεψε η λευκιστική φαλαρίδα, ένα σπάνιο πλάσμα –αφού οι φαλαρίδες είναι μαύρες–, που είχε να καταγραφεί αρκετά χρόνια. Κολυμπούσε και ψάρευε, κάνοντας εντυπωσιακές βουτιές ανάμεσα σε 831, όπως μετρήσαμε, μαύρες φαλαρίδες. Όπως όλοι αναφώνησαν: σαν το γάλα μες στη μύγα!
Χρήσιμα και ενδιαφέροντα
→ Στην αττική έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα περισσότερα από 310 είδη πουλιών, τα 120 από τα οποία αναπαράγονται εδώ. Τα σημαντικότερα είδη του χειμώνα είναι ο αργυροτσικνιάς, ο λεπτόραμφος γλάρος, ο μαυροκέφαλος γλάρος, ο στικταετός, ενώ στα απειλούμενα συγκαταλέγεται η βαλτόπαπια, με μεγάλη παρουσία στον υγροβιότοπο του Σχινιά.
→ Από τα πιο χαρακτηριστικά είδη είναι η πρασινοκέφαλη πάπια, το κιρκίρι, το σφυριχτάρι, η ψαλίδα, η χουλιαρόπαπια κ.ά. Σπανιότερα παρατηρούνται το γκισάρι και το φερεντίνι, ενώ σπέσιαλ επισκέπτες είναι ο κύκνος και το φοινικόπτερο (κυρίως στον Ωρωπό και στο Βουρκάρι).
→ Το εθνικό πάρκο σχινιά-μαραθώνα ιδρύθηκε το 2000, σε έκταση 1.332,08 εκταρίων, και θεωρείται το σημαντικότερο παράκτιο οικοσύστημα της Αττικής, χάρη στην ποικιλία βιοτόπων που διαθέτει. Σημαντικότεροι βιότοποι είναι ο υγρότοπος με περισσότερα από 240 είδη πουλιών, το πευκοδάσος της κουκουναριάς, το ένα από τα τρία εναπομείναντα της Ελλάδας, η χερσόνησος της Κυνοσούρας με την ιδιαίτερη χλωρίδα, ο θαλάσσιος όρμος με τα λιβάδια ποσειδωνίας στον βυθό και η Μακαρία Πηγή με τα πηγαία νερά.
→ Οι μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις γίνονται ταυτόχρονα σε 224 υγρότοπους της Ελλάδας. Στην Αττική γίνονται στους υγρότοπους του Σχινιά, στη Βραυρώνα, στα Λεγρενά, στον Ωρωπό, στην Ανάβυσσο και σε άλλους μικρότερους, όπως η λίμνη Κουμουνδούρου, το ρέμα της Πικροδάφνης, ακόμα και οι λίμνες στο Πάρκο Τρίτση.
→ Στις καταμετρήσεις σε όλη την ελλάδα συμμετέχουν πάνω από 200 εθελοντές παρατηρητές πουλιών, τοπικές περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς και Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Καταμετρούνται γύρω στις 500.000 πάπιες, χήνες, φαλαρίδες και διάφορα άλλα παρυδάτια, αριθμός αρκετά μεγάλος σε σύγκριση με άλλες χώρες των Βαλκανίων και της Μεσογείου.
→ Η ορνιθολογική τρέχει δεκάδες προγράμματα σε όλη την Ελλάδα, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, στα οποία μπορούν να συμμετάσχουν εθελοντές, χωρίς απαραίτητα προηγούμενη εμπειρία. Για πληροφορίες: ornithologiki.gr